Muhammad al-xorazmiy nomodagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

MURAKKAB ELEKTR ZANJIRLARNI XISOBLASH
Oldingi mavzularda oddiy uzgarmas tok elektr zanjirlari bilan tanishgan edik.
Ko’pincha bu zanjirlar bitta tok manbaidan va bir necha qarshilikdan (iste’molchilardan)
tashkil toptan bo’ladi. Amalda bir necha tok manbalariga ega bo’lgan murakkab elektr
zanjirlar ko’prok, uchraydi. Bu zanjirlarni xisoblashda xar xil usullar qo’llaniladi.
1. Superpozitsiya yoki ustma-ust quyish usuli. Bu usul ishlatilganda zanjirning xar
bir shaxobchasidagi tok mustaqil ravishda ishlovchi manbalar xosil qilgan toklarning
algebraik yigindisi sifatida aniqlanadi.
Rasmda keltirilgan sxemani qurib chiqamiz. Zanjirda bitta birinchi manba mavjud
bulganida zanjirdagi tok quyidagicha aniqlanadi:
Bu tokning yunalishi YE
1
EYUK ning yunalishi bilan bir xil buladi. Zanjirda bitta
ikkinchi manba mavjud bulganida zanjirning toki kuyidagicha aniklanadi:
Bu tokning yunalishi E
2
EYUK ning yunalishi bilan bir xil buladi. Agar manbalarning
EYUK lari bir xil yunalgan bulsa, zanjirdagi umumiy tok:
Agar manbalarning EYUKlari karama-karshi yunalgan bulsa, zanjirdagi umumiy tok:
Agar E≠ E
2
bulsa, zanjirdagi umumiy tokning yunalishi katta EYUK ning yunalishi
bilan bir xil buladi.
2. Tugun va konturlar uchun yoziladigan tenglamalar usuli. Fakat Om konuniga
asoslanib murakkab zanjirlarni xisoblash mumkin emas. Buning uchun Kirxgofning birinchi
va ikkinchi konunlarini ishlatish lozim. Xisoblash uchun elektr zanjirning sxemasi,
manbaning elektr yurituvchi kuchi kattaligi va kutbi, xamma tarmoklarining karshiliklari
berilgan buladi. Xisoblash natijasida barcha tarmoklardagi toklarning kattaligini va
yunalishini aniklash lozim.
Tenglamani tuzishda turtta shartni bajarish kerak:
a) tuzilgan tenglamalar soni noma’lum toklar soniga teng buladi;

---

---

b)tugun uchun tuzilgan tenglamalar soni berilgan zanjirdagi tugunlar sonidan bittaga

kam bulishi kerak;
v) kolgan tenglamalar Kirxgofning ikkinchi konuniga asoslanib tuziladi. Buning uchun
sodda konturlarni tanlash kerak (manba, EYUK lar va karshiliklar kichik bulishi kerak).
Bundan tashkari, konturlarning xar birida ilgari tuzilgan tenglamalarga kirmagan kamida
bitta zanjir tarmogi bulishi kerak;
g)toklarning yo’nalishini ixtiyoriy tanlab olish mumkin — bu yunalishlar musbat
buladi.
Tenglamalarni yechgandan keyin birorta tok manfiy kiymatga ega ekanligi topilsa,
tanlab olingan yunalish tokning xakikiy yunalishiga teskari ekanligini anglatadi.