«MÜhasibat uçotu və audiT» (DƏrsliK)

Mühasibat uçotunun hesablar Planı və onun tətbiqinə dair təlimat Bakı-1996

Q.R.Rzayev – «Mühasibat uçotu və audit», Bakı-2002

Q.Ə.Abbasov, S.M.Səbzəliyev, Ə.İ.Daşdəmirov, V.M.Quliyev, Ə.A.Sadıqov «Mühasibat (maliyyə) uçotu», dərslik, Bakı-2003


5.1. Hazır məhsul haqqında anlayış, onun qiymətləndirilməsi

Hər bir istehsal müəssisəsinin fəaliyyətinin son mərhələsi onun istehsal etdiyi hazır məhsul, gördüyü işlər və yerinə yetirilən xidmətlərlə müəyyən olunur. Hazır məhsullar o məhsullar hesab olunur ki, onlar mövcud olan standart və texniki şərtlərə, keyfiyyət göstəricilərinə uyğun olaraq tam şəkildə bütün istehsal əməliyyatlarından keçmiş, müəssisə anbarına və ya sifarişçiyə təhvil verilmiş olsunlar.

Hesabat ayında o məhsullar hazır məhsullara daxil edilir ki, onlar qəbul-təhvil sənədləri əsasında müəssisə anbarına təhvil verilmiş və ya ayın son gününün 24 saatı ərzində alıcı müəssisəyə yüklənmişdir.

Hazır məhsullar müəssisənin məhsulunun əsas his­sə­sini təşkil edir. Bun­dan başqa hazır məhsula istehsal olunan və kənara satılan yarımfabrikatlar, ye­rinə yetirilmiş sənaye xarakterli işlər və xidmətlər də daxildir. Sənaye xarak­terli işlərə kənar müəssisələrə verilə bilər, su,elektrik enerjisi, avtoyükdaşınma və digər xid­mət­lər, özünün qeyri-sənaye istehsalı və təsərrüfatı, ka­pi­tal qoyu­luşu ilə əlaqədar işlər daxildir.

Hazır məhsullar əsasən kənara satılmaq üçün is­teh­sal olunur, lakin onun müəyyən hissəsi müəssisə da­xilində də istifadə oluna bilər.

Müasir şəraitdə məhsullar əsasən alıcı müəssisələrlə bağlanmış müqa­vi­lə­lər (kontraktlar) əsasında satılır. Bağlanmış mü­qavilə şərtlərindən asılı olaraq satılan məhsul həmin məhsulun yüklənməsindən sonra və ya alıcı müəssisə tə­rə­­fin­dən qəbul olunub dəyərinin malsatanın he­sab­laşma hesabına ödənilmə­sin­dən sonra satış həcminə daxil olunur.

Beləliklə, məhsul satışı prosesinin yerinə yetirilməsi ilə müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti həyata ke­çi­ri­lir. Bununla da müəssisə dövlət büdcəsi, bank kredit­lə­ri­nin ödənməsi, işçi heyətinə əmək haqqının, malsatan təşkilatlara olan borcunun və istehsal məsrəflərinin ödən­ilməsini təmin etmək imkanı əldə edir.

Müəssisənin təsərrüfat fəa­liyyətinin ən vacib göstəricisi olan məhsul satı­şı­nın məb­ləğindən asılı olaraq müəssisə mənfəətinin həcmi mü­əyyənləşdirilir.

Deyilənlərlə əlaqədar olaraq hazır məhsulların, onların yük­lənməsi və satışının uçotunun xüsusi əhəmiyyəti vardır.

Hazır məhsulların uçotu qarşısında əsasən aşa­ğı­dakı vəzifələr durur:

- hazır məhsulların anbarlarda və di­gər saxlanma yerlərində saxlanması və hərə­kə­ti­nin uço­tunun düzgün və vaxtında təşkili;

- məhsulların müəyyən olunmuş plan həcmi, çe­şi­di, keyfiyyəti üzrə istehsalına nəzarətin təmin olun­ması;

- alıcı müəssisələrlə bağlanmış müqavilələrə uy­ğun olaraq məhsulun yüklənməsi, satışı üzrə öhdə­lik­lərə nə­za­rət olunması;

- alıcılara yüklənmiş, satılmış məhsulların (işlərin, xid­mətlərin) uçotunun düzgün təşkili və alıcı­lar­la hes­a­b­laş­maların dəqiq və vaxtında aparılması;

- hesablaşma-ödəmə sənədlərinin alıcılara vax­tın­da təqdim olunmasının təmin olunması, onların ödən­mə­si üzə­rində nəzarət;

- məhsul (iş, xidmətlər) satışı nəticələrinin vax­tın­da və düzgün müəyyən olunması;

- anbardan hazır məhsulun normativə uyğun ol­ma­­sı­na nəzarət etmək, vaxtında normativdən ar­tıq eh­ti­yat­la­rı aşkara çıxarmaq və onların sa­tı­şını təşkil etməyə nə­za­rəti gücləndirmək;

- bütün məhsullar və onların ayrı-ayrı növləri üz­rə rentabelliyi düzgün müəyyən etmək.