1. Ayrı-ayrı enerji məhsullarının (əmtəələrin) balanslarının tərtibinə dair Müqəddimə

Yanacaqların çevrilməsi (transformasiyası)

Yanacaqların çevrilməsi dedikdə fiziki və (və ya) kimyəvi üsullarla ilkin yanacağın daha əlverişli (yararlı) törəmə enerji daşıyıcısına çevirməsi başa düşülür (məsələn, kokslaşdırma sobasında kömürdən alınan koksun istehsalı, yanacaqların yandırılması hesabına alınan buxarın köməkliyi ilə elektrik enerjisinin istehsalı). Koksun istehsalı mahiyyət etibarı ilə ayırma (təmizləmə) prosesi sayılır, lakin, bu xalis çevrilmə prosesidir. Bu halda, kömürdə olan karbonun çox hissəsi koksda qalır, ancaq kömürdə olan hidrogen karbonun bir hissəsi ilə koks qazına və digər neft məhsullarına çevrilir.

Bundan fərqli olaraq, yanacağın yandırılması zamanı əmələ gələn istiliyin (buxarın) bir hissəsi elektrik enerjisinin istehsalına sərf edilir. İlkin yanacaqların tərkibindəki karbon və hidrogen oksidləşir və atmosferə karbon qazı və su tullantıları buraxılır.

Satış üçün nəzərdə tutulmuş istiliyin (buxarın) istehsalı çevrilmə prosesi hesab edilir, çünki onun çevrilmə sektoruna daxil edilməsi ilə satılmış istilik ümumi istilik təchizatının miqdarında əks olunacaqdır və son istehlakçılar tərəfindən istifadə olunmuş miqdar (həcm) hesabata daxil olacaqdır. Satılmış istiliyin istehsalında istifadə olunmuş yanacaq da çevrilmə sektoruna daxil olmalıdır. Əks halda, istehsalçı müəssisələrdə istehsal olunmuş və satılmış istilik balansda əks olunmayacaq və nəticədə, müəssisələrdə istehlak olunan yanacaq süni artacaq, son istehlakçılar tərəfindən istifadə olunan istilik isə azalacaq.


Son istehlak

Yanacağın qeyri-enerji tələbatı üçün istifadəsi yanacağın son istehlakı hesab olunur. Satış üçün nəzərdə tutulmuş elektrik və istilik enerjisinin istehsalında istifadə olunmuş yanacaq (istehsal olunmuş enerjinin miqdarı da) son istehlakın ümumi həcmindən çıxılır (istisna edilir) və çevrılmə prosesi kimi nəzərə alınır.

Enerjinin son istehlakı. Enerjinin son istehlakına çevrilmə və ya transformasiya prosesləri istisna olmaqla digər proseslər üçün (istehlakçılara) təchiz olunan enerji daşıyıcıları daxildir. Enerji məhsulları digər növlərə çevrilmiş deyil, istehlak olunmuş hesab olunur.

Enerji daşıyıcıları balansının bu maddəsində olan statistik məlumatlar əsas iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə təsnifləşmiş enerji istehsalçılarının hesabatlarından və ya istehlakçıların birbaşa sorğusu üzrə məlumatlardan götürülür. Enerji istehlakçılarının təsnifləşdirilməsi (qruplaşdırılması) iqtisadi fəaliyyət növlərinin təsnifatına müvafiq aparılmalıdır. Bu təsnifləşdirilmə sistemi Avropa İttifaqının iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə təsnifatına (Nomenclature Generale des Activites Economiques dans les Communautes Europeennes, NACE) uyğundur.

Sənaye. Sənaye müəssisələri öz tələbatları üçün, qeyri-enerji məqsədlərı, nəqliyyat ehtiyacları, elektrik enerjisinin, istiliyin istehsalı, satışı məqsədilə enerji daşıyıcılarından istifadə edirlər. Müəssisələrin nəqliyyat ehtiyacları üçün istehlak etdikləri yanacaq nəqliyyat sektorunun son istehlakı kimi göstərilməlidir. Müəssisələrdə yanacaq istehlakının statistikası müəssisələrin birbaşa hesabatlarından və ya onlar üçün təchizat olunmuş yanacağın həcmindən götürülür.