1. Kursun öyrənilməsinin əhəmiyyəti və məqsədi

 

                        8.Nəsrəddin Tusinin əxlaqi görüşləri 

 

N.Tusinin  əxlaqi  görüşləri,  əsasən,  “Əxlaqi  –  Nasir”  əsərində  cəmlənmişdir.  Bu 

kitabda diqqət yetirilən başlıca məsələlərdən biri əxlaqın saflaşdırılmasıdır. Tusi 

əxlaqın saflaşdırılması problemini araşdırarkən, xüsusən nəfsin üzərindədayanır. 

O,  şəxsiyyətin  düzgün  tərbiyə  olunması  və  kamilliyə  çatması  üçün  ilk  növbədə 

onun  nəfsi  üzərində  iş  aparılmasını  məsləhət  bilirdi.  Tusi  nəfsin  3  növünü 

fərqləndirirdi: nəbati, heyvani və insani. İnsani nəfsdən danışarkən Tusi yazırdı: 

“İnsani  nəfs  o  nəfsdirki,  insanın  iradəsindən  asılı  olan  yaxşı  və  təriflənən, 

pislənən işlərin hamısı onunla əlaqədardır”. 

Böyük  alim  insani  nəfsin  sağlamlığına  nail  olmaq  üçün  düzgün  üsullar 

müəyyənləşdirməyi vacib sayırdı. Tusi öz dövründə yayılmış belə bir fikri təsdiq 

edirdi  ki,  “Nəfs  elə  şeydi  ki,  onu  öz  başına  buraxsan,  alçaqlığa  meyil  göstərib 

bataqlığa batar, cilovlayıb istiqamət versən kamala çatar”. 

O,  əməli  –  qüvvə  kamilliyindən  danışarkən göstərirdi  ki,  insan  öz  imkan  və 

fəaliyyətini  nizama  salıb  elə  uyğunlaşdırmalıdır  ki,  onlar  bir  –  birinə  mane 

olmayıb,  əksinə, bir –  birini  tamamlasınlar,  belə  halda  əxlaq  xoşagələn  şəkildə 

tərbiyələnər.  

Tusi göstərirdi ki, insanın özünə aid elə xüsusiyyəti vardır ki, o bunun vasitəsilə 

başqa varlıqlardan ayrılır. Lakin onun heç kəslə şərik olmayan bir xüsusiyyəti var 

ki, o da mənalı nitqdir. Ona görə də insana “Natiq” də deyirlər. Tusinin düzgün 

qənaətinə  görə,  insanın  fəzilətləri  o  zaman  daxili  qüvvədən  əyani fəaliyyətə 

çevrilə bilər ki, o, nəfsini belə rəzalətdən təmiz saxlaya bilsin. 

Tusiyə görə, insanların ömürlərinin lap ilk çağlarından ata – ana tərbiyəsinə, sonra 

şəriət  qayda  –  qanunlarına,  daha  sonra  əxlaq və  əqidənin  saflaşdırılmasına 

ehtiyacı vardır. Əgər təbiətləri nəsihət qəbul edib, himətə çatsa, onlar da yüksəlib 

səadətə çatmış olarlar. 

Tusi, bəzi alimlərdən fərqli olaraq, irsiyyətinrolunun həddindən artıq şişirdilməsinə 

tərəfdar  çıxmır,  insanın  inkişafında  irsiyyətin həlledici  yer  tutması  fikri  ilə 

razılaşmırdı. Ona görə davranış əxlaqın göstəricisidir.  

O,  uşaqların  tərbiyəsi,  o  cümlədən  əxlaq tərbiyəsi  üzrə  işin  heç  də  asan  başa 

gəlmədiyini  uşaqların  bəzilərinin tərbiyəvi təsirləri  tez,  bəzilərinin  gec  qəbul 

etdiyini göstərirdi.  

Tusinin  əxlaqi  görüşlərində  insana  böyük  qiymət  verilir.  O,  insanı  bu  dünyadakı 

mövcudluğun  ən  şərəflisi,  eyni  zamanda  insanı  kamilliyə  çatdırmaq  məqsədi 

daşıyan sənəti dünya sənətlərinin ən şərəflisi adlandırırdı. 

 

 

 

---