1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

Morfologik moslanishlarga 
sudralib yuruvchilar tanasi – tangachalar, 
qushlarning tanasi pat, sutemizuvchilarning tanasi qalin jun bilan 
qoplanganligi misol bo‘ladi.
Etologik moslanishlar.
Hayvonlar faol harakatlanish orqali o‘zlari uchun 
qulay yashash joylarini tanlaydilar. Hayvonlarda evolutsiya jarayonida 
paydo bo‘lgan etologik moslanishlarga yashash uchun joy topish, uya 
qurish, qulay yashash joylariga migratsiya qilish kabi fe’l-atvor, xatti-
harakatlar bilan bog‘liq moslanishlar misol bo‘ladi. Cho‘l agamasi qizib 
yotgan qumdan o‘zini himoya qilish maqsadida butalarning shoxiga chiqib 
olsa, ko‘pchilik sudralib yuruvchilar, suvda hamda quruqlikda yashovchilar, 
hasharotlar kunning salqin vaqtlarida isinish uchun tana holatini o‘zgartirib 
quyoshga tutadilar. Hayvonlarning tashqi muhit harorati o‘zgarganda mosla-
nish mexanizmlaridan biri migratsiya, ya’ni qulay haroratli joylarga ko‘chib 
o‘tishidir. Hasha rotlar, ba’zi baliq turlari, qushlar kitlar ham yil davomida 
migratsiyani amalga oshiradi.

---

57
Harorat tashqi muhitning muhim omili bo‘lib, sayyoramizdagi hayotning 
saqlanishi, tirik organizmlarning yashashi, rivojlanishi, nasl qoldirishiga 
bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatadi.
Daftaringizga atamalarning ma’nosini yozib oling: 
harorat, anabioz, poykilo -
term, gomoyoterm, issiqsevar, sovuqqa chidamli, efemer, efemeroid, termoregulatsiya.
Bilimlaringizni qo‘llang.
1. Haroratning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyatini izohlang.
2. Tirik organizmlarga haroratning ekologik omil sifatida cheklovchi ta’siri 
qanday namoyon bo‘ladi? 
3. O‘simliklarning turli ekologik guruhlariga xos haroratga nisbatan morfologik 
moslanishlarga misollar keltiring. 
4. Poykiloterm va gomoyoterm hayvonlarda haroratga nisbatan qanday 
moslanishlar shakllangan? 
5. Nima uchun issiqqonli hayvonlar turli iqlim mintaqalarida yashay oladilar? 
Misollar bilan tushuntiring. 
6. Past va yuqori haroratning organizmlarga ta’sirini misollar yordamida tushuntiring.