1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14-§. TURNING POPULATSION STRUKTURASI Tayanch bilimlaringizni qo‘llang
| Kuzatilgan natijalar
Tajriba variantlari 1-novda 2-novda 3-novda 4-novda O‘simlik o‘sgan muhit sharoiti O‘simlikning bo‘yi 1-hafta 2-hafta Barglar soni 1-hafta 2-hafta Barglarning o‘lchami 1-hafta 2-hafta Barglarning rangi 1-hafta 2-hafta 4. Besh haftadan so‘ng o‘tkazilgan tajriba yuzasidan xulosa chiqaring. 5. Quyidagi savollarga javob bering. 1) Muhit sharoiti qanday abiotik omillar bilan farqlanadi? 2) Tuproq, relyef, shamol kabi omillar namlik va haroratning taqsimlanishiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? Misollar keltiring. 3) Tuproqning sho‘rlanishi, kislorodga boyligi ekosistemaning holatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? 4) Quyidagi omillarni uch toifaga – abiotik, biotik, antropogen omillarga ajrating: yirtqichlilik, o‘rmonni kesish, havoning namligi, havo harorati, parazitizm, yorug‘lik, binolar qurish, atmosfera bosimi, zavodlardan karbonat angidrid gazining havoga chiqarilishi, suvning sho‘rligi. 5) Qulay mikroiqlim yaratish orqali inson turli harorat sharoitlarida, Antark- tidaning sovuq qish sharoitida, kosmosning qahraton sovug‘ida ham yashab, ishlay oladi. Harorat inson uchun cheklovchi omil bo‘la olmaydi degan xulosa chiqarish mumkinmi? 6) Berilgan ekologik omillarni klasterda ifodalang. 1. Tuproq omillari. 2. Bakteriyalar. 3. Iqlim omillari. 4. Insonning biogeotse- nozga bevosita ta’siri. 5. Zamburug‘lar. 6. Topografik omillar. 7. O‘simliklar. 8. Insonning biogeotsenozga bilvosita ta’siri. 9. Fizik omillar. 10. Hayvonlar. EKOLOGIK OMILLAR Abiotik omillar Biotik omillar Antropogen omillar 81 14-§. TURNING POPULATSION STRUKTURASI Tayanch bilimlaringizni qo‘llang . Turning ta’rifini eslang. Ta’rifda turning o‘ziga xos qaysi jihatlari aks etadi? Hayotning tur darajasiga ta’rif bering. Turning populatsiyalardan tuzilganligi tur uchun qanday ahamiyatga ega? Tabiatda har bir biologik tur bir-biridan nisbatan alohidalashgan popu- latsiyalardan tashkil topadi. Populatsiya kelib chiqishi umumiy bo‘lgan, o‘zaro erkin chatishib, nasl - dor avlod beradigan arealning ma’lum qismida uzoq muddat mavjud bo‘l gan, shu turning boshqa populatsiyalaridan nisbatan alohidalashgan indi vidlarning yig‘indisidir. «Populatsiya» so‘zi lotincha «populus» so‘zi dan olingan bo‘lib «xalq», «aholi» degan ma’noni anglatadi. Populatsiyalar nisbatan turg‘un biologik sistemalar bo‘lib, quyidagi ko‘r- satkichlar: – populatsiya individlari o‘rtasida o‘zaro chatishish natijasida doimiy ravishda sodir bo‘ladigan genlar almashinuvi natijasi – genofondi; – turli to‘siqlar va tarqalish imkoniyatining cheklanganligi bilan bog‘liq holda boshqa populatsiyalardan alohidalashganligi; – ko‘payish jarayonida ishtirok etadigan yosh individlarning soni; – genlar dreyfi, mutatsiyalar kabi evolutsiya omillari ta’sirida genlarning yangi kombinatsiyalarining yuzaga kelishi bilan tafsiv lanadi. Populatsiyaning muhim xususiyatlaridan biri o‘z-o‘zini boshqarishi, ya’ni uzoq muddat individlar sonini bir xilda saqlab turishidir. Bu xususiyat populatsiya gomeostazi (yunoncha «homoios» – o‘xshash, «stasis» – turg‘in) deyiladi. Populatsiya guruhli uyushma bo‘lib, alohida olingan individlarga ega bo‘lmagan xususiyatlar bilan tavsiflanadi. Bu xususiyatlar insonlarga popu- latsiyalarning kelajakdagi rivojlanishini oldindan bilish hamda populatsiya lar bilan o‘zaro ongli munosabatlarni tashkil etishda muhim ahamiyat ga ega. Quyida populatsiyaning xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Aksariyat hollarda populatsiyadagi individlarning umumiy sonini aniq- lashning imkoni bo‘lmaydi. Bunda populatsiyadagi individlar soni muayyan muhitdagi zichlikni aniqlash orqali topiladi. |