1. Sun’iy intelekt, va uning yaratilish tarixi

Ekspert tizimlarini qurish vositalari
Bu guruxga hisoblash algoritmlariga muljallangan (S, S++, Basic, Fortran...) va simvolli va mantikiy ma’lumotlarga uncha muljallanmagan an’anaviy dasturlash tillari kiradi. Shuning uchun bu tillar yerdamida sun’iy intellekt tizimlarini yaratish dasturlovchidan katta mexnat talab etadi.
Sun’iy intellektga mo’ljallangan tillar
Bu avallambor sun’iy intellekt masalalarini yechishga muljallangan va eng kup tarkalgan LISP (LISP) va Prolog (Prolog) tillaridir. Yana kamrok tarkalgan va Rossiyada yaratilgan PEFAL kabi tillar ham mavjud. Yukorida keltirilgan tillar an’anaviy tillarga karaganda kamrok tarkalgan, lekin ular simvolli va mantikiy ma’lumotlar bilan ishlashda katta imkoniyatga ega.
63.Ekspert tizimlarini loyihalash va ishlab chiqish jarayonini
Loyihalash oldindan aniqlangan xususiyatli “ob’ekt lar”ni yaratishga tayyorlash. Tayyorlash asboblari sifatida barcha chizmalar, tushuntirish hujjatlari misol bo’la oladi. Bunda asosiy muammo ob’ekt ni aniq strukturolovchi bilimlar olishda va “is” muammosi. Unumli loyihalashni tashkillashtirish uchun va qayta loyihalshda faqat loyihalash yechimlarini shakklantiribgina qolmasdan, balki ularni qabul qilish sabablarni shakllantirish zarur. Loyihalash masalalarida ekspert tizimi doirasida bajariluvchi ikki asosiy jarayon bog‘lanadi: yechimni chiqarish jarayoni va tushuntirish jarayoni.
ETni loyixalashda va ishlab chiqish jarayonida quyidagi qatnashuvchilarni aytib o‘tish mumkin:
1. ETni loyixalash instrumental muxitini ishlab chiquvchilar;
2. ETni yaratishdagi instrumental muxit(IM);
3. ETning o‘zi;
4. Ekspert;
5. Bilimlar injeneri va bilimlar bazasi(BB) administratori;
6. Foydalanuvchi.
Bilimlar injeneri - bu SI tizimini ishlab chiqishdagi ko‘nikmaga ega va ETni qanday tuzishni biladigan odam. U ekspertdan so‘raydi va BBdagi bilimlarni tashkillashtiradi.
Instrumental muxitni loyixalashga ET dasturlash tili va qo‘llab quvvatlovchi muhit(u orqali foydalanuvchi ET bilan o‘zaro ta’sirlashadi)dan iborat.
64.Ekspert tizim tuzishga mos keladigan jumboqni tanlash etaplari
Ekspert tizimtuzishga mos keladigan jumboqni tanlash. U o’zida quyidagi etaplarga bo’linadi:
-muammoli soha va masalani aniqlashtirish;
-ushbu sohani yechishda xamkorlik kiluvchi ekspertni topish;
-muammoni yechishda dastlabki yaqinlashishni aniqlash;
-masalani ishlashdagi chikimlar va qo’llashdagi daromadni aniqlash;
-masalani yechish rejasini mukammal tayerlash.
Muammoni to’g’ri tanlash. Ekspert tizimni tuzishda eng muhim qadamlardan hisoblanadi. Agar yaxshi, tug’ri kelmaydigan muammo tanlansa, uni yechishda tezda biror "botkoqqa" berib taqalishimiz va uning davomini topolmasligimiz mumkin. Shuningdek mos kelmaydigan Ekspert tizimiqtisodiy jihatdan ham mos kelmasligi mumkin. Qo’llash sohasini tanlashda shunga e’tibor berish kerakki, agar masalani yechishda kerak buladigan bilimlar uzgarmas, anik kuyilgan va qayta ishlashda hisoblash bilan boglik bo’lsa, muammoni yechishning eng kulay usuli an’anaviy algoritm va dastur tuzishdir.
2-bosqich. Mos keluvchi tizimni yaratish.
Mos keluvchi Ekspert tizimto’la Ekspert tizimning qisqaroq nusxasi bo’lib, Ekspert tizimni loyihalash to’g’ri ketayotganini tekshirish, ekspert o’ylagan fikrlari va uzaro
boglanishlar to’g’riligini tekshirish uchun bajariladi.
Mos keluvchi Ekspert tizimhajmi - bir necha un xamda, freym va misollardan iborat. Quyidagi rasmda mos keluvchi Ekspert tizimqurishning 6 ta qadami va xar kaysi qadamdagi Ekspert tizimkuruvchilarning minimal tarkibi keltirilgan.
EXMgacha bo’lgan yaratish bosqichlari
- muammoni qayta aniqlash;
- qo’shimcha bilim olish;
- maydonni o’zgartirish;
- qayta formalashtirish;
- qayta programmalashtirish

Muammo Bilim Bilimlar Bilimlarni ES prototipi

maydoni tasvirlash dasturi
tilidagi BILIMLAR BAZASI
65.Ekspert tizimi tuzish texnologiyasi. Mos keluvchi Ekspert tizimni yaratish