ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAMU MALİYESİNDE GELİŞMELER VE HEDEFLER I. GENEL DEVLET 1. Mevcut Durum
Makroekonomik göstergelerde son dönemde görülen iyileşmenin en önemli belirleyicilerinden biri olan maliye politikası mali disipline uygun olarak yürütülmeye devam edilmiştir. Merkezi yönetim bütçesinin yanı sıra mahalli idareler, sosyal güvenlik kuruluşları ile genel sağlık sigortası, fonlar, döner sermayeli işletmeler, İşsizlik Sigortası Fonu ve KİT’leri kapsayan kamu sektörünün en önemli göstergesi olan kamu kesimi borçlanma gereği, gerek küresel krizin ekonomik faaliyetleri olumsuz yönde etkilemesi gerekse bu etkilerin azaltılması amacıyla alınan önlemler sonucunda 2009 yılında GSYH’ya oran olarak bir önceki yıla göre 3,5 puan artarak yüzde 5,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu süreçte alınan tedbirlerin kararlılıkla uygulanması ve ekonominin öngörülenden daha erken ve güçlü bir biçimde toparlanması vergi ve sosyal güvenlik prim tahsilatını olumlu yönde etkilemiştir. Böylece 2010 yılı kamu mali dengelerinde önemli bir iyileşme sağlanmış ve kamu kesimi borçlanma gereği GSYH’ya oran olarak yüzde 2,3 seviyesine gerilemiştir.
2010 yılında kaydedilen yüksek büyüme performansı 2011 yılında da devam etmiş, ayrıca bazı kamu alacaklarının yeniden yapılandırılmasına ilişkin düzenleme kapsamında ilâve gelirler elde edilmiştir. Bunun yanı sıra, kamu harcama politikasının mali disiplin gözetilerek uygulanması, kamu kesimi borçlanma gereğindeki düşüş eğiliminin devam etmesini sağlamıştır.
Bu gelişmeler sonucunda, 2011 yılında bir önceki yıla göre GSYH’ya oran olarak, kamu kesimi borçlanma gereğinin 1,3 puan iyileşerek yüzde 1; program tanımlı kamu kesimi faiz dışı fazlasının ise 0,3 puan artarak yüzde 1,2 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
2011 yılında özelleştirme gelirleri dahil genel devlet gelirlerinin GSYH’ya oranının 2010 yılına göre 1 puan artarak yüzde 36,4 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Öte yandan GSYH’ya oran olarak, faiz dışı harcamaların 2010 yılı düzeyine yakın seyretmesine karşın faiz harcamalarının 1,1 puan azalmasıyla bir önceki yılda yüzde 38,3 olarak gerçekleşen genel devlet toplam harcamalarının 2011 yılında yüzde 37,4 düzeyine gerilemesi beklenmektedir.
Böylece, GSYH’ya oran olarak 2010 yılında yüzde 2,9 olan genel devlet açığının 2011 yılında yüzde 1’e gerileyeceği tahmin edilmektedir. Faiz giderleri ve özelleştirme gelirleri hariç genel devlet dengesinin ise GSYH’ya oran olarak bir önceki yıla göre 0,9 puan iyileşme göstererek yüzde 2,2 düzeyinde fazla vereceği öngörülmektedir.
KUTU: 1-Genel Devlet İstatistiklerinin Üretilmesi ve Konsolidasyonu
Ülkemizde Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1975 yılında yayımlanmaya başlanan kamu kesimi genel dengesi; merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, mahalli idareler, sosyal güvenlik kuruluşları ile genel sağlık sigortası, fonlar, döner sermayeli işletmeler, İşsizlik Sigortası Fonu ve KİT’leri kapsamaktadır. Kamu kesimi genel dengesi belli bir dönemde kamunun gelir, gider, tasarruf ve yatırımları ile tasarruf-yatırım farkının hangi kaynaktan finanse edildiğini göstermektedir.
Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1999 yılında üretilmeye başlanan genel devlet istatistiklerinde toplam harcama ve gelir büyüklüklerinin elde edilmesi ve kapsam dahilinde yer alan idareler arasındaki mali ilişkilerin netleştirilmesi açısından kamu kesimi genel dengesinden farklı bir yöntem esas alınmıştır. Genel devlet toplam harcama ve gelir büyüklükleri elde edilirken KİT’ler kapsam dışında bırakılmış, uluslararası standartlara paralel olarak gayri safilik ilkesi esas alınmış ve yöntem olarak gelir-gider kalemleri arasında herhangi bir netleştirme işlemi yapılmamıştır.
Genel devlet kapsamında yer alan birimlerin harcama ve gelirlerinin hesaplanması sürecinde; bir kamu geliri, geliri ilk olarak elde eden birimin hesabında gelir, nihai olarak harcayan birimin hesabında da gider olarak yazılmaktadır. Böylece, kapsam dahilindeki birimler arasındaki transfer işlemlerinde, ilgili transfer tutarlarının, transferi yapan kuruluşta harcama olarak; transfer yapılan kuruluşta da gelir olarak gösterilmemesi sağlanmıştır.
Yapılan bu işlem sonucunda kuruluşlar itibarıyla denge rakamları değişmekte, ancak toplam genel devlet dengesi değişmemektedir.
Benimsenen konsolidasyon yaklaşımı çerçevesinde;
- Genel bütçe vergi gelirleri üzerinden mahalli idarelere ve fonlara aktarılan paylar ve diğer transferler, merkezi yönetim bütçesi bazından temizlenmekte ve ilgili oldukları mahalli idare ya da fon dengesinde gösterilmekte,
- Merkezi yönetim bütçesinden sosyal güvenlik ve genel sağlık sigortası sistemine aktarılan cari transferler, merkezi yönetim bütçesi harcama bazından ve sosyal güvenlik ile genel sağlık sigortası sisteminin gelir bazından temizlenmekte,
- Döner sermayeli işletmeler, fonlar ve İşsizlik Sigortası Fonundan merkezi yönetim bütçesine aktarılan tutarlar merkezi yönetim bütçesi gelir bazından ve ilgili birimlerin harcama bazından temizlenmekte,
- Genel devlet kapsamı içerisinde yer alan merkezi yönetim bütçesi haricindeki diğer alt kurumsal birimler arasındaki mali ilişkiler mükerrerliği önleyecek şekilde düzenlenmektedir.
2. 2012 Yılı Hedefleri
2011 yılında GSYH’ya oran olarak yüzde 20 düzeyinde gerçekleşmesi beklenen genel devlet vergi gelirlerinin 2012 yılında da aynı düzeyi koruması beklenmektedir. Vergi gelirleri içerisinde GSYH’ya oran olarak vasıtasız vergilerin yüzde 5,7, vasıtalı vergilerin yüzde 13,6, servet vergilerinin ise yüzde 0,7 seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmektedir.
2011 yılında GSYH’ya oran olarak yüzde 1,9 düzeyinde gerçekleşmesi beklenen genel devlet vergi dışı normal gelirlerinin 2012 yılında yüzde 2 düzeyine yükseleceği öngörülmektedir. Genel devlet faktör gelirlerinin GSYH’ya oranının ise, bir önceki yıla göre 0,2 puan azalarak yüzde 4,7 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Sosyal güvenlik sisteminin finansmanı amacıyla özel kesim ve kamu kesiminden elde edilen prim tahsilatlarının toplamı olan sosyal fon gelirlerinin GSYH’ya oran olarak, 2012 yılında bir önceki yıl düzeyini koruması ve yüzde 9,2 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
2012 yılında özelleştirme gelirlerinin GSYH’ya oranının, özellikle enerji sektöründe yapılması öngörülen özelleştirmelerin etkisiyle, bir önceki yıla göre 0,5 puan artarak yüzde 0,9 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Bu çerçevede, 2012 yılında GSYH’ya oran olarak, özelleştirme gelirleri hariç genel devlet gelirlerinin bir önceki yıla göre 0,1 puan azalarak yüzde 35,9 olması, genel devlet toplam gelirlerinin ise 0,4 puan artarak yüzde 36,8 düzeyine yükselmesi beklenmektedir.
GSYH’ya oran olarak, 2011 yılında sırasıyla yüzde 3,5 ve yüzde 33,9 olması beklenen genel devlet faiz ve faiz dışı harcamalarının, 2012 yılında yüzde 3,6 ve yüzde 34 düzeyinde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Böylece, 2012 yılında toplam genel devlet harcamalarının GSYH’ya oranının yüzde 37,6 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Yukarıda ifade edilen gelişmeler sonucunda, GSYH’ya oran olarak, 2011 yılında yüzde 1 düzeyinde olması beklenen genel devlet açığının, 2012 yılında yüzde 0,8 düzeyine gerilemesi beklenmektedir. Diğer taraftan, GSYH’ya oran olarak, 2011 yılında yüzde 2,2 olması beklenen faiz ödemeleri ve özelleştirme gelirleri hariç genel devlet fazlasının, 2012 yılında yüzde 1,9 seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
GSYH’ya oran olarak 2011 yılında yüzde 1 düzeyinde gerçekleşmesi beklenen kamu kesimi borçlanma gereğinin, 2012 yılında yüzde 1,1 olacağı öngörülmektedir.
2011 yılında yüzde 1,2 düzeyinde gerçekleşmesi beklenen program tanımlı kamu kesimi faiz dışı fazlasının GSYH’ya oranının ise 2012 yılında yüzde 1,1 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
TABLO III: - Genel Devlet Toplam Gelir ve Harcamaları (1)
|
(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)
|
(GSYH'ya Oran, Yüzde)
|
|
2008
|
2009
|
2010
|
2011 (2)
|
2012 (3)
|
2008
|
2009
|
2010
|
2011 (2)
|
2012 (3)
|
Vergiler
|
172 251
|
176 136
|
216 109
|
256 137
|
285 321
|
18,12
|
18,49
|
19,58
|
19,99
|
20,01
|
-Vasıtasız
|
55 714
|
57 294
|
61 621
|
74 575
|
81 559
|
5,86
|
6,01
|
5,58
|
5,82
|
5,72
|
-Vasıtalı
|
111 139
|
112 789
|
147 096
|
173 268
|
194 357
|
11,69
|
11,84
|
13,33
|
13,52
|
13,63
|
-Servet
|
5 398
|
6 053
|
7 392
|
8 294
|
9 406
|
0,57
|
0,64
|
0,67
|
0,65
|
0,66
|
Vergi Dışı Normal Gelirler
|
17 777
|
19 195
|
20 420
|
24 597
|
28 124
|
1,87
|
2,02
|
1,85
|
1,92
|
1,97
|
Faktör Gelirleri
|
53 379
|
59 414
|
60 749
|
63 539
|
67 626
|
5,62
|
6,24
|
5,50
|
4,96
|
4,74
|
Sosyal Fonlar
|
61 459
|
70 823
|
89 514
|
117 716
|
130 962
|
6,47
|
7,44
|
8,11
|
9,19
|
9,18
|
TOPLAM
|
304 867
|
325 568
|
386 792
|
461 989
|
512 034
|
32,07
|
34,18
|
35,04
|
36,05
|
35,91
|
-Özelleştirme Gelirleri
|
8 185
|
4 370
|
3 924
|
4 256
|
12 469
|
0,86
|
0,46
|
0,36
|
0,33
|
0,87
|
TOPLAM GELİR
|
313 051
|
329 938
|
390 716
|
466 245
|
524 503
|
32,93
|
34,64
|
35,40
|
36,38
|
36,78
|
Cari Harcamalar
|
149 059
|
168 771
|
187 776
|
217 092
|
237 758
|
15,68
|
17,72
|
17,01
|
16,94
|
16,67
|
Yatırım Harcamaları
|
32 363
|
31 574
|
37 606
|
46 634
|
47 727
|
3,40
|
3,31
|
3,41
|
3,64
|
3,35
|
-Sabit Sermaye
|
31 960
|
31 611
|
37 773
|
46 457
|
47 533
|
3,36
|
3,32
|
3,42
|
3,63
|
3,33
|
-Stok Değişmesi
|
403
|
-37
|
-167
|
177
|
194
|
0,04
|
0,00
|
-0,02
|
0,01
|
0,01
|
Transfer Harcamaları
|
147 243
|
181 794
|
197 608
|
214 917
|
250 908
|
15,49
|
19,08
|
17,90
|
16,77
|
17,60
|
-Cari Transferler
|
140 634
|
172 212
|
184 974
|
208 273
|
241 886
|
14,80
|
18,08
|
16,76
|
16,25
|
16,96
|
-Sermaye Transferleri
|
6 609
|
9 582
|
12 633
|
6 644
|
9 022
|
0,70
|
1,01
|
1,14
|
0,52
|
0,63
|
FAİZ DIŞI HARCAMALAR
|
277 147
|
327 551
|
373 269
|
434 392
|
484 366
|
29,16
|
34,39
|
33,82
|
33,90
|
33,97
|
TOPLAM HARCAMA
|
328 665
|
382 139
|
422 990
|
478 643
|
536 393
|
34,58
|
40,12
|
38,32
|
37,35
|
37,62
|
BORÇLANMA GEREĞİ
|
15 614
|
52 201
|
32 274
|
12 398
|
11 891
|
1,64
|
5,48
|
2,92
|
0,97
|
0,83
|
FAİZ DIŞI BORÇLANMA GEREĞİ
|
-35 904
|
-2 388
|
-17 448
|
-31 853
|
-40 137
|
-3,78
|
-0,25
|
-1,58
|
-2,49
|
-2,81
|
FAİZ GİD. VE ÖZEL. GEL. HARİÇ BORÇ. GER.
|
-27 719
|
1 983
|
-13 524
|
-27 597
|
-27 668
|
-2,92
|
0,21
|
-1,23
|
-2,15
|
-1,94
|
Dostları ilə paylaş: |