A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

genç Khıyvalılarla birleşerek bu albayı o zamanki rus ordusundaki

bozgunluktan istifade ederek Khıyvadan çıkarabildi ve oğlu İşim m

e r i- İsfendiyar Hanı öldürüp (1918), yine hanın amcası Seyid Ab- <£ Ylan’ı hanlandı. Bu da, derviş huylu, sofu, hükümete liyakatsiz birisi o • Han Güneydin elinde oyuncak oldu.

Han Cüneyd de gençleri kendisinden kaçırdı. Maiyetinde Ozbek- k ven yalnız Tazı Mahrem bulunuyordu. Türkmenlerin kendi aralarm- c ı :1a Han Cüneyde muhalif fırkalar kuvvet alıp Kuş Mehmed Han ve C-zâm Ali etrafında birleştiler. Genç Khıyvalılar da onlarla birleşti- Yr. Bolşevikler bunlardan kendi lehlerine istifade ettiler. O vakit Rus- ku :arafmdan Taşkentten gönderilen Türk zabiti Kâzım Beğin ve Türkmen münevverlerinden Kul Mehmed in Han Cüneydi Bolşeviklerle ba- ı.ştcrmak tecrübeleri olduysa da, akim kaldı. 1919 kânunuevvelinde Har. Cüneyd, Amu Deryayı geçerek Törtkül de bulunan Ruslara taar- r.iz etti. Fakat genç Fthıyvalılara dayanan Ruslar 25 Kânunuevvelde KYyvaya hücum edip payitahtı işgal ettiler. Han Cüneyd, ileride bahsedeceğimiz basmacılık rolünü yapmak üzere, 1920 kânunusanisinde Knrakum çöllerine çekildi. Ruslar, gençlerden Yeni Urgenç te, Cuma Nivaz Suitanmurad oğlu reis olmak üzere, Koşum Han ve Gulâm Alilerden ibaret bir hükümet teşkil etmişlerdi. 1 şubatta bunlar, Seyid Abdullah Hanı da tahttan vazgeçmeğe icbar edip, kendisini Mpskovaya gönderdiler. Bu son Khıyva hanı orada hapishanede açlıktan öldü. Biniz sonra gençler hükümeti de ortadan kaldırılıp eski Khorezm-Khıyvri. Hanlığı; Kazakistan, Karakalpakistan, Türkmenistan Cumhuriyetleri ara- smia bölüştürüldü. Khıyva Hanlığının mesahası 59.250 verst murab-baı, nüfusu da yarım milyon sayılıyordu. 1925 te yapılan nüfus sayımında ahalinin biraz fazla, 840.844 kişi olduğu anlaşılmıştır.


j

Cenubî Türkistanm, Bukhara ve Khıyvadan bas-

Yeni İdare lakinesi ^{k&v öt}®^{ki bölümlerine} Ruslar, başlangıçta ■ ören- ve Vergiler kurg’a tâbi olmak üzere «Türkistan Vilâyetim şeklini, sonra Fergane, Semerkand, Sır Derya ve sonradan Yedisu ve Zakaspi (Mâverâ-i Bahr-i Khazar) vilâyetlerinden ibaret ayrı bir Türkistan Umumî Valiliği şeklini verdiler, idare makinelerini ve vçrgi sistemlerini yavaş yavaş rus] aştır- dılar. Buralarının eski hanlar zamanındaki memurlarının çoğu, askerler, hocalar ve seyidler gibi, eski zamanda vergiden muaf tutulan ruhanîler sınıfı bu sırada açıkta kaldılar. Ruslar şehirlere yakın bulunan Türkmen ve Kırgız-Kazakları başlangıçta polislik işine celbetmişlercliy- se de sonra bunu da durdurdular. Yalnız Khokand hanı Khudâysrm oğulları, Şehrisebz hâkimi Cüre Bek’in evlâdı ve Khokand hanı tarafından 1869 da Petresburga gidip gelen elçi «Mirza Hakîm»in oğulları (Umidoflar) Rus mansıplarına terfi ettirilip askerliğe de celbedil- diler. Şehir ve nahiye idaresinde binbaşı, yüzbaşı, kurbâşı, mîr-i şeb gibi mansıplar ve şeraitle hükmeden kadılıklar, muhtelif vakitlerde geçirdikleri değişikliklerle beraber, yaşayıp kaldılar. Vergi sistemini de çabuk değiştirmediler. Hanlar zamanında üç türlü vergi almıyordu. Bunlar da «kharac», tariab» ve «zekât» vergileri idi. Bunları eski usulde yerli «serkâr» ve «emlâkdar» Iar vasıtasıyla topluyorlardı. Taşkendde bir «serkar» ve ona tabi olarak 24 «mîrab» ¹⁽) bulunuyordu. Vergi toplanmasına «minbaşı» ve «tuvaçı» Iar nezaret ede^rdi. 1869 yılında bu usul değiştirilip, serkâr ve emlâkdarlıklar lâğvetmen. «Mîrâb» ki yalnız su ve sulama işlerine bakar oldular. Bunların metbuu olan yüksek su memurları «arık aksakal» ve «tugançı» 1ar muhafaza edildi (Taşkend tümeninde 35 arık aksakal, 3 tugançı ve 59 mîrâb vardı). Vergiler Arıktaki «çmin» ve ^«illikbaşı» Iar tarafından toplanır oldu. 1886 yılında umumiyetle eski vergi sistemleri değiştirildi.