A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Siyaseti Devri. şamak» kararını aldı. Başkurdüstan ve Alaş Orda

hükümetleri, bıı sırada artık Sovyetler ile barışmış bulunuyorlardı. Taşkentte teessüs eden Sovyet idaresinin Rus şövmcüe- ıinden teşekkül etmiş bulufıduğu, hükümet âzaları arasında 1914 senesinde Rus patriyotizm efkârını terviç maksadıyla tesis edilen monarşist «Sene 1914 cemiyeti»ne intisap edenlerin de bulunduğu ve bunların Sovyet devrinde yerlilere karşı takip ettikleri siyasetlerindeki edepsizlikler. Moskovaca meçhul değildi. Türkistan Sovyet idaresini ıslah hakkında Moskova «Fırka Merkez Komitesi» (TSK) 12 temmuzda bazı kararlar ittihaz edip, radyo ile Taşkende haber verdi. Burada yerli Türkistanlıların hükümet müesseselerine tenasüp usulüne riayeten celbi, yerli ahaliye hüsnü muamele edilmesi emredilmiş ve merkezden 1 ür- kistan için mahsus bir «Türkistan Fevkalâde Heyeti» («Türkestansaiya

çererezveçayhaya komisiya» dan) ihtisarla «Türk - komisiya» gönderileceği bildirilmişti. Türkistan rus komünistlerini telâşa düşüren bu «radyo mukarreratı» dolayısile Taşkent hükümet âzalarından Moskovada bulunan birisi (Tabulin) tarafından «bu mukarrerat, Merkez Komitenin kendi tedbiri olmaktan ziyade Zeki Velidi ile ve Hindli Bereketullah- m Lenin e tesir ederek gönderttikleri bir radyo» olduğunu beyan eden bir telgraf da Taşkentte rusça «İzvestiya» ve türkçe «İştirâkiyun» gazetelerinde basıldü

Bu adamın kısmen hakkı da vardı. Temmuzun bidayetinde Mos- kovaya geldiğimde Lenin, beni Kremline çağırıp, Hindistanlı Mevlevi Bereketullah tarafından Türkistan idaresinin ıslahı hakkında verilen bir projeyi verdi. Okuyup, kendisine izah etmemi ve Türkistan işleri hakkında ne gibi fikirlerim varsa, onları da yazıp kendisine vermemi teklif etti. Mevlevi Bereketullah, projesinde daha ziyade diriî meselelere ve müsadere edilen emvale, emlâke ve vakıflara temas etmişti. İki gün zarfında yazıp verdiğim teklifler şunlardan ibaretti : 1) Türkistan Sovyet hükümetinin bütün müessesatını millî tenasüp usulüne göre teşkil etmek; 2) yerlilere komünistliği mecburî etmeyip, yalnız Sovyet temsil heyetlerine ve kongrelere gönderilecek namzetlerin müslüman amele sınıfı arasından gösterilmesini kâfi görmek ; 3) 1916 yılında ve Sovyet devrinde müsadere edilen araziyi iade etmek ; 4) müsadereleri