A21 Avezbayev S

6. Yerlarni muhofaza qilish 
Yer — cheklangan resurs, shuning uchun ham u muhofazaga 
muxtoj. Eng avvalo, yerning kengligi cheklangan; yerga b lgan 
barcha talablar faqat bor hudud ichida qondirilishi mumkin. 
Ma'lum foydalanish uchun moijallangan va berilgan (eng awalo, 
korxonalar, tashkilotlar, muassasalar yer egaliklari va yerdan foy-
dalanishlari uchun) yer uchastkalari kengligi b yicha cheklan-
gandir. Bir x jalik yerlarining kengayishi boshqa x jalik yerlari-
ning kamayishi yoki umuman tugatilishi hisobigagina amalga os-
hirilishi mumkin. Yerdan foydalanishning bir turi maydonini 
kengaytirish (masalan, yer fondining qaysidir toifasi yerlarini) 
uchun boshqasini qisqartirish kerak. 
Ma'lum turdagi foydalanish (qishloq x jaligi ishlab chiqarishi-
ni, sanoat obyektlarini joylashtirish, ijtimoiy talablar va boshq.) 
uchun eng yaroqli yerlar maydonlari ham cheklangan. Bir turdagi 
foydalanishlar boshqalarga qarshilik qiladi. Jamiyat uchun, 
ayniqsa, yerlardan foydalanishning noqishloq x jalik turlarining 
qishloq x jalik turlariga nisbatan raqobatlashishi zarur emas. 
Yerlarni tarmoqlar orasida taqsimlash va qayta taqsimlash 
masalasi juda ahamiyatli, qiyin va hamma vaqt ham asosli 
yechilavermaydigan masala hisoblanadi. 
Yerning kengltk tavsifi b yicha cheklanganligining boshqa, ju-
da sezilarli tomonlari ham bor (uchastkalarini qulay joylashtirish 
imkoniyati, ularning uzoqligi, shakli, lchamlari va sh. .), ularga 
141 

---

k pchilik hdllarda obyektlarning faoliyat k rsatish samaradoriigi 
bo liq boiadi. 
Jamiyat rivojlanishining har bir bosqichida yerlarning unum-
dorligi va unumdor yerlarning maydoni cheklangan b ladi. 
. Ularning k payishi yoki oshishi katta kapitaS xarajatlar evazi-
ga amalga oshirilishi mumkin va ilm-fanning rivojlanish darajasiga 
bogiiq. Uni saqlashning zi ham mehnat va xarajat talab etadi. 
Yerning ishlab chiqarish jarayonida sifati yaxshilanishi yoki pasa-
yishi mumkin, agar undan not g"ri foydalanilsa, umuman foy-
dalanishga yaroqsiz holga kelishi ham mumkin. U x jasizlarcha 
taqsimlanishdan va foydalanishdan, buzilishdan, ifloslanishdan, u 
bilan bogiiq tabiiy resurslarning sifatini yomonlashtiradigan salbiy 
ta'sirlardan muhofaza qilinishi kerak. 
Davlatimizning butun yerlari, hamda ayrim yer fondlari, yer 
egaliklari, yerdan foydalanishlar, uchastkalar himoya qilinishi ke-
rak. Birinchi navbatda quyidagilar himoyalanishi kerak: 
— yerlarning unumdorligi va qishloq x jaligida mahsuldorligi; 
— qishloq x jaligi va boshqa ziga xos maqsadlar uchun 
yaroqli yerlar turlari; 
— uchastkalarning, yer turlarining, yer egaliklari, yerdan foy-
dalanishlarning kenglik xususiyatlari (maydoni va shakliari) 
qisqarishdan, parchalanishdan. shakli yomonlashishidan; 
— ekologik muvozanat (yeromg boshqa tabiiy omiilar bilan 
zaro ta'siri). 
Oqibati nomaium b lgan va ilmiy asoslanmagan harakatlarga 
yoi q ymaslik kerak, sababi, bunda zarar miqdori juda katta 
b lishi mumkin. 
Yer tuzishni loyihalash jarayonida yerni, atrofdagi tabiiy 
muhitni muhofaza qilish talablari quyidagi sabablar b yicha 
buzilishi mumkin: 
— loyihachilarning not ri yechimlari; 
— barcha zarur tadbirlar hisobga olinmaganda, loyiha tar-
kibidagi xatoliklar; 
— loyihalashning ilmiy asosiangan usiubiyatiga, me'yorlariga 
va qoidalariga rioya qilinmaganda. 
Yerni muhofaza qilish har xil y Har bilan va har xil bosqich-
larda — loyiha oldi, loyihalash va bevosita foydalanish jarayonida 
amalga oshirilishi mumkin. Bu mustaqil vazifa va shu bilan bir 
vaqtda boshqa tabiiy resurslarni muhofaza qilish tashkil etiladigan 
asosdir. Har qanday ekologik tadbirlar yerdan foydalanishni va uni 
142 

---

muhofaza qilishni oqilona tashkil etishga asoslanadi. Shuning 
uchun x jaliklararo yer tuzish nafaqat yerni, balki butun atrof-
muhitni ham muhofaza qilishning birinchi va asosiy elementi deb 
hisoblanishi kerak.
: