A21 Avezbayev S

Yer tuiiarini madaniylashtirish yer uchastkalarini tabiiy holat-
dan madaniy holatga tkazishni bildiradi, ya'ni tabiiy yaylovlar, 
pichanzorlarni yoki noqishloq x jalik yerlarini haydalma yerlarga, 
madaniy yaylovlar va pichanzorlarga kompleks melioratsiyalash va 
agrotexnik tadbirlar yordamida transformatsiyalashdir. 
Tuproqlarni madaniylashtirish — bu hududiy tuproq unum-
dorligini t plashning uzoq jarayoni b lib, u yerlarni transformat-
siyalash bilan bo liq b lmasligi ham mumkin. 
Shunday qilib, yerlarni transformatsiyalashning muhandislik-
texnik mazmuni yer turlarini tubdan va yuzaki yaxshilash asosida, 
bir turdan ikkinchisiga 4kazishni ta'minlovchi kompleks melio-
rativ, madaniy-texnik va a rotexnik tadbir' irni ishlab chiqishdan 
iborat b ladi. 
Hozirgi sharoitlarda transformatsiyalashni loyihalashda yer, 
turlarining tabiiy va madaniy majmualarini aniq ajratish kerak, 
316 

---

sababi, bir turdagi tabiiy va madaniy yeriar orasidagi iqtisodiy ji-
hatdan farq kompicks ichidagi ver uirlari orasidagi farqdan 
ahamiyati b yieha kam emas. Masalan, yaylov tlari simlikla-
rining bir tipdagi forn;ats,iya!andan yaraiilgan pichanzor va yaylov 
uehastkaiari aralash tbydakmilishi mumkin, ya'ni ham pichan 
o"rish, ham moilarni boqish uchun. Bu yer turlarini bir turdan 
ikkinchisiga tkazish muhandislik-texnik asoslashni talab qilmay-
digan, toza x jalik akti hisoblanads. 
Madaniy yaylovlar va haydaima yerlar orasidagi, dehqonchi-
likuing t-dalali lizimi sharoitida esa yem-xashak almashlab eki-
shidagi haydalma yer "a madanly pichanzor orasidagi tabiiy va 
iqtisodiy farq ancha tenglashtiriigan. 
Sut-chorvachiiik korxonasi anmliyotida tez-tez yer turlarining 
bir-birlariga ishlatilishi uchrab turadi: haydalma yer pichan 
yetishtirish va mo! hoqish uchim foydalanilsa, madaniy yaylov, 
pichanzorlar haydalma yerlarga transformatsiyalanadi va sh. . 
Runday rin almashishlar tuproqlar madaniylashganligi bilan 
aniqlanadigan ozuqa chiqisbi /garishsiz qolsa va yer uchastkasi-
dan foydalanish xarakteriga bo liq b lmasa asoslanishi mumkin. 
Yer turlarini, hattoki uning turini zgartirmasdan bir maj-
muadan boshqasiga tkazish, undan foydalanishning intensivlik 
darajasi va xarakterining prinsipial zgarishini bildiradi. Masalan, 
madaniy yaylovlar faqat, agar not ri foydalanish va parvarish-
lash b yicha choralar y qligi natijasida uning yangidan paydo 
qilingan xususiyatlari y qolgan, sunyiy yaratilgan simliklar qat-
lami tabiiy yaylov ;.iari bilan almashgan, mclioratsiya tizimi 
yaroqsiz hoiga tushg: ;,. tuproqiarning madaniy-texnik ahvoli kes-
kin yomonlashgan VJ unumdorligi pasaygan vaziyatlardagina tabi-
iy yaylovlar qato.iga ikazilishi mumkin. Tabiiy yaylov va 
pichanzorlarni madaniylarga tkazish uchun, aksincha, katta 
xarajatlar va muhandislik-iexnik tadbirlar majmuasi zarur b ladi. 
Tashkiliy-x jalik va muhandislik-texnik asoslashdan tashqari 
yer turlarini bir turdan ikkinchisiga tkazish huquqiy masalalarni 
yechish bilan ham bo liq. Mamlakatimiz yer resurslariga ayrim 
korxonalarga tegishli dcb qarash va ular tomonidan shaxsiy 
maqsadlarda nazoratsiz foydalanilishi mumkin emas. Shuning 
uchun yerlarni transformatsiyalash davlat organlari tomonidan 
ulardan oqilona \& samarali foydaianishni tashkil etish maqsadida 
tartibga solinib turiladi. Xususan, quyidagi talablarga rioya qili-
nishi kerak: 
317 

---

— qishloq x jaiik yerlarining umumiy maydoni uiurrii trans-
forntatsiyalash natijasida qisqarishi mu>.nkin eruas; 
— loyiha b yicha madmiiv ya turiarining unuimiy maydoni 
yer tuzish yilidagi uiarnlng maydonidan kasn b lmasiigi kerak; 
— haydaima yerlarning har bir uchastkasini intensiviigi kam 
yer turiga tkazishriing maqsadga inuvolujhgini ishkib chiqarishn-
ing aniq sharoitlaridan kelib chiqib asoslash kerak; 
— yeriarni iransiormatsiyalash xarahniari heigiiarigan me"yoriy 
• nuddatlarda qoplanishi kerak; 
-- yerlarni trausOanaatsiyalash yer s ivyiga tortiladigan qishloq 
x jalik yeriari maydonini hamda x jaii*' b yicha umumiy yer 
solig/i miqdorini kamaytirmysligi kerak. 
Yer turlarini transforriatsiyaiashni huquqiy asosiash /arurali 
yer qonunchiiigiga mos iarzda, yeriar ckspliicaisiyas; yer tu/ish 
narijasida belgilanishiduU ham keiib ekqaui. Buuda davl;HtiJng 
mamiakatimi/ yer resursiarkb,;
OIJII.
>;.a ioydalanish sohasidagi 
mantaatlari buzihnariigi kerak. 
Transformatsiyaiusliga m ljailanga)! uchastkalarni airatisi; yeri 
tuzuadigan x jalik hududidagi yer '-i,'h,h, tuproq, geobotanika, 
ruelioratsiya, suv x jaiigi va boshna tunardagi j/ianishiar asosida 
bajariladi. Ishchi hujiaUar sifatida yerlarr' anxiormalsiyaiash jad-
vallari va transiomiatsiyalanadigan yerk dagi meiioratsiya va 
madaniy-texnik ishlari hajmi qaydnon;:-,i i i a/iladi. Bu jadvai-
laniing jamlangan maTumotlari yer Leriarini lashkii ctishning ka-
pitai xarajatiari samaradorligini anio.:;!';'; iichim boshlaug/ich asos 
1 n
> »'/ina' ui i h 
^ iqonu,. Ko i ii ' '; tiiganiciek, yer turUuirsi transibrmat-
i'ish u i u i u ' htiiish, mayck;;;*ari va tarkiblarini aniqlash-
• n luaiii". i\n f> oshialishi mutnkin emas. Ayrim yer '.iiriarini 
i'iii !,-,!( .1 >. > iui ehuqurroq M •'•';(> < 'liqam
1
/ 
" * v a w p . i i,i i ''i' y>.ii'.ri >tkal iim> " m -