A21 Avezbayev S
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Qishloq xo 'jalik texnikasidan foydalanish samaradorligini baho-
lash. X jaliklarda ichki yer tuzishning almashlab ekishlarni loyi- halashda yechiladigan, dehqonchilikda ishlab chiqarish jarayonla- rining samaradorligini oshirishga va eng awalo, qishloq x jalik texnikasidan oqilona foydalanishni tashkil etishga zamin yaratadi- gan asosiy vazifalaridan biri tashkiliy-hududiy sharoitlar yaratish hisoblanadi. Qishloq x jalik texnikasidan foydalanish sama- radorligini baholashda texnika unumdorligining oshishi, uning (ashkiliy va texnik sabablar b yicha t xtashlarini kamaytirishdan kelib chiqadigan dala ishlari muddatlarining qisqarishi hisobiga olinadigan q shimcha mahsulot qiymati hisoblanadi. Amaliyot k rsaiadiki, har xil hududni tashkil etish va mashina-traktor parkidan foydalanish, birinchi navbatda, qishloq x jalik texnikasi ish hajmini va dala ishlari muddatlarini aniqlay- digan mexanizatorlarning ish kunidagi vaqtlar balansiga ta'sir eta- di. Dala ishlari muddatlariga qishloq x jalik texnikasidan foy- dalanishni tashki! etish va uning yerning texnologik xususiyatlariga (joyning relefiga, tuproqlarning mexanik tarkibiga, toshloqligiga va boshq.) Hamda hududning tashkil etilishiga (dalalarni joy- lashtirish, ekinlarning jamlanish darajasi, ishlov berish masofasi uzunligi), hosilni yi ishda esa ekinlar hosildorligiga bo liq b ladigan unumdorligi ham sezilarli darajada ta'sir etadi. Dala ishlari muddatlarini hisoblashni donli-boshoqli ekinlarni yi ish misolida k ramiz. ailani yi ish muddati D quyidagi ifoda b vicha hisoblanadi: D - ^ 3 + dS ™* nWK vP r bunda P, — donli boshoqlilar maydoni, ga; p — brigadadagi don ruvchi kombaynlar soni; W — kombaynning ish kunida bajaradigan ishi, ga; K — smenalilik koeiTitsienti; d — donli — boshoqlilar bilan band dalalar soni; S„,ax — cng uzoq dalalar orasidagi maksimal masofa, km; V — kombaynlarn- ing transport holatidagi tezligi, i s km (W=8 km 1 s); P, — ish kuni uzunli- gi,s(P r =10s). W qiymati dalaning maydoniga bo liq holda quyidagi ifoda b yicha hisoblanadi (70 < P < 700): bunda Wn — allaning rejalashtirilayotgan hosildorligiga va ishlov berish masofasi uzunligiga bo liq holda ish kunida bajariladigan ish me'yori, ga; P — dala maydoni, ga* W= W » (98,78 _ 1 5 1 ! d l ) 100 \ p J * BOJIKOB C . H . 3KOHOMM l ieCKaa 3(b HOCO6HC — M.: MIIZ. 1990. 82—83-b. 363 SK-6 "Kolos" Kombaynining maydonlari 200 va 400 ga b lgan dalalardagi kunlik bajaradigan ishi me'yorini hisoblaymiz. Bajariladigan ishlarning namunaviy me'yorlaridan SK-6 "Kolos" kombayninining uzunligi 1000 m katta, alla hosildorligi 1 ga 26—30 s b lgan yerlarda JVN-6 rish mashinasi bilan rilgan allani yi ish va yanchishda bir ish kunida bajaradigan ish me'y- ori 14,4 ga tashkil etadi. Demak, 200ga dalani Wl=0,01xl4,4xl,0 98,78 —— = 11,7 nida, dalaning maydoni 400 ga b l- \ 200 ' ganda bir ish kunida W 2 =12,9 ga. Dala ishlari muddatlarining sishi mahsulotni kam yi ib ol- ishga va uning sifati pasayishiga olib keladi. Masalan, ekish ishla- rining bir kunga kechikishi mahsulot yetishtirishni rtacha 1,5% kamaytiradi, yi imini — 2, kuzgi shudgorni — 2,5, b sh shud- gorlarni (parlarni) haydashni — 3, ekinlarni parvarishlashni —- 1% kechiktiradi. Ammo nooptimal muddatlarda yi ilgan yoki ishlangan barcha maydonlarda hosil kamayishi bir xil b lmaydi. Masalan, agar yi im 3 kunga kechiktirilsa, birinchi kunda yi ilgan massivda hosil kamayishi 2%, ikkinchi kun yi ilgan massivda — 4, uch- inchi kun yi ilgan massivda esa 6% tashkil etadi. Agar hosilning har kungi kamayishi teng sadi deb hisoblasak, nooptimal mud- datlarda ishlangan butun maydondagi hosil kamayishning rtacha foizi P quyidagi ifoda b yicha hisoblanadi: P ^ l + A D ^ 2 ; bunda P, — dala ishlari bajarilishining agrotexnik muddatlari buzilishidan hosilning kamayishi, 1 kunda %; D — da!a ishlarini tkazish muddatlarining optimal muddatlardan farqi, kun. Masalan, agar allani yi ish 5 kunga uzaysa, nooptimal mud- datlarda* yi ilgan barcha maydonlardan yi ilgan hosilning rta- cha kamayishi foizi 10 (5x2) ga emas, quyidagiga teng b ladi: p = 2^1+5) = g. 2 Nooptimal muddatlarda hosil yi ilgan yerlar maydoni P„ va mahsulot kamayishi P u s mlarda quyidagi ifoda b yi^ha hisoblanadi: 364 Xuddi shunday hisob-kjtoblar dala ishlarining boshqa asosiy turlari b yicha (tuproqlarga asosiy ishjov berish, ekish, ekinlarni parvarishlash) tkaziladi, *keyin esa k rsatkichlar sotish bahosi yordamida qiymat k rinishiga keltiriladi. Almashlab ekishlarni loyihalash va iqtisodiy asoslashning zi- ga xos xususiyatlarini "Navr z" x jaligi yer tuzish loyihasi mi- solida k ramiz. u : X jalik hududi^a yedarni x jalikda ichki baholash ma'lu- motlariga asosans,qishlpq xo'ja,lik ekinlarini yetishtirishga yaroqli 5 yer guruhi ajratilgan: 1-guruh — barcha dala ekinlarini yetishtirish uchun kam yaro- qli yerlar; 2-guruh — kartoshka, k p yillik tlar uchun kam yaroqli, lekin paxta, ^'alla, biryillikv tlarva raakkaj xori uchun yaroqli yerlar; 3-guruhT77;x ial»kning barcha qishloq x jalik ekinlarini ekish uchun yaroqli yerlar; 4-guruh,— paxta, alla, bir yillik tlar va makkaj xori ekish uchun yaxshi yaroqli, kartoshka va k p yillik tlar uchun yaroqli yerlar; 5-guruh — balrcha qishloq x jalik ekinlarini ekish uchun yaxshi yaroqli yerlar. X jajik yerlarining ekinlar uchun yaroqliligi xaritasi 19-rasm- da kp'rsatilgan, Bu xaritani ekinlarning mavjud maydonlari tushirilgan xaritaga solishtirish shuni k rsatadiki, k p ekinlar, eng avvalo, x jalik uchun eng qimmatbaho ekinlar (paxta, alla, makkaj xori) unumdorligi b yicha yaroqsiz yerlarda yoki x jalik markazidan juda uzoqda joylashgan, bu ishlab chiqarish samaradorligining keskin pasayishiga blib keladi. X jalikdagi yerlarning yaroqliligini hisobga olib, yer tuzishda almashlab ekfshni loyihalashning ikki yechimi ishlandi (19-rasm). l-yechim b yicha x jalikda 5 almashlab ekish: 3 dala, 2 yem- xashak almasMab ekishlari, haydalma yerlarda madaniy yaylov uchastkasi va 2 daladar* tashqari(almashlab ekishdan tashqari) uchastka! k zda tutilgan. Daia ; ahnashlab ekishlarida ekinlarni tabaqalas^htirib ekish k zda tutiladi. Masalan, 1 va 3 almashlab ekishlarda k p yillik tlar, makkaj xpri, kuzgi ekinlar, ,b sh shudgor ;(par), uzdqdagi melioratiy hqlatj yomonroq yerlarda joy- lashgan. 2 almashlab ekishda esa, asosan, paxta, k p yillik va bir yillik tlarni va g^alla ekinlarini dklsh nazarda tutildi. II yecHim b yicha xo'jalikda ekinrar tabaqalashtirib joylashtiriladigan 3 dala 366 32-jadvalning davomi 1 Tuproq unumdorligini saqlash uchun q shiincha xarajatlar Daia ishlari muddatlarining buzilishi hiso- biga mahsulot y qotish Sof daromad Iqtisodiy samara 2 28,4 185,7 198,7 3 770,1 571,4 4 8,5 10,4 558,8 360,1 K rinib turibdiki, loyihaviy yechimlar faqat x jalik tuproqlari b yicha ekinlarni yaxshi joylashtirish hisobiga dehqonchilik yalpi mahsuloti qiymatini 17—30% oshiradi va x jalik foydasini sezi- larli k paytiradi (solishtirma baholarda va bir xil bazaviy hosil- dorlikda). Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|