Abdülbaki baykara 7 abdülbaki B. Kani' 7

ABDÜLHALİM EFENDİ, AHÎZÂDE

(bk. AHİZADE ABDÜLHAİLİM EFENDİ).

ABDÜLHALİM EFENDİ, SEYYİD

XIX. yüzyıl Osmanlı mimarı. Kaynaklarda daha çok Mimar Seyyid Abdülhalim Efendi adıyla geçmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nda şehreminüğine bağlı olarak vazife yapan Hassa Mimarlar Ocağı'nın 1824-1831 yılları arasında idareciliğini yapan son başmi-mardır. Sultan II. Mahmud'un emriyle 1831’de şehreminliği ile Hassa Başmimarlığı'nın birleştirilerek Ebniye-i Hâs­sa Müdürlüğü'nün kurulması ve başına mimar Kırımlı Mahmud Efendi'nin geti­rilmesiyle başmimarlık görevi sona er­miştir. Fakat mimar Kırımlı Mahmud Efendi bu yeni kuruluşun başında çok az kalabilmiş, Osmanlı sarayı çevresin­de nüfuzunu giderek artıran Ermeni asıllı mimar Kirkor Balyan'ın bir entri­kası sonucunda görevinden alınarak ye­rine mimar Seyyid Abdülhalim Efendi tayin edilmiştir. Abdülhalim Efendi, Eb­niye-i Hâssa müdürlüğü sırasında Os­manlı İmparatorluğu'nun mimari faali­yetlerini yürüten bu teşkilât ile. mimar­lık mesleğinin son dönemlerdeki gerileyişi ve içine düştüğü çöküşü önleyebil­mek için büyük gayretler sarfetmiştir. Bilhassa 1834'te Sultan İl. Mahmud'a arzettiği bir raporunda, mimarlık mes-leğindeki gerilemenin sebeplerini doğru bir teşhisle dile getirmesi ve bir mi­marlık okulunun kurulmasını teklif et­mesi buna güzel bir örnektir. Sultan II. Mahmud'un bu raporu olumlu bularak gereğinin yapılmasını istemesine karşı­lık, bilinmeyen sebeplerle, okul açılama­mıştır. Ancak bu teklif, Osmanlı mimar­lık tarihinde ilk okul açma teşebbüsü olması bakımından Önem taşımaktadır. Ayrıca yine mimar Abdülhalim Efendi'­nin 1833 yılında Mühendishâne-i Berri-i Hümâyun'un ders programına resim dersinin konulması yolundaki bir diğer teşebbüsü de resim tarihimiz açısından dikkate değer bir hadisedir. ¹⁰⁶

Bibliyografya

1- Mehmed Esad. Mir'ât-ı Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn, İstanbul 1312.

2- Mustafa Cezar, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstan­bul 1971.

3- S. Turan. “Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları”, Tarih Araştırmaları Dergi­si, Ankara 1964, 1/1.4- Zeki Sönmez, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Türkiye'de Mimar Sorunu ve Sanayi-i Nefise Mektebi'nin İlk Mimarlık Hocası A!exandre Vallauri”, Yapı Dergisi, sy. 6, İstanbul 1983 (1984). ¹⁰⁷

ABDÜLHALİM MAHMUD

(1910-1978) Ezher şeyhi, mutasavvıf. Mısır'ın Şarkıyye vilâyetinin Bilbîs ka­sabasına bağlı Ebûhamd köyünde doğ­du. Ezher mezunu olan babası, Muhammed Abduh'un talebesidir. İlk tah­silini ve hafızlığını köyündeki mahalle mektebinde tamamladı. 1923 yılında Kahire'ye giderek Ezher'in orta kısmına girdi. 1928de liseden, 1932'de Ezher Üniversitesi'nden mezun oldu. Hocala­rından Mustafa Abdürrâzık'ın tesiriyle felsefe ve tasavvufa ilgi duydu. Talebe­lik yıllarında Müslüman Gençler Derneği'nde (Cem'iyyetü Şübbâni'l-Müslimîn) Ahmed Muhammed el-Gamrâvinin konferanslarına devam etti. Ezher'deki hocaları arasında en çok etkilen­diklerinden biri de Muhammed Ferid Vecdi’dir.

1932'de Fransa'ya giderek felsefe tahsili yaptı. “Haris b. Esed el-Muhâsibî” konulu teziyle doktor unvanını aldı (1940). Fransa'dan dönünce Kahire'de oturmakta olan Rene Gvenon (Abdülvâhid Yahya) ile tanıştı. Ezher Üniversite-si'nin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi'nde psikoloji okuttu. 1951 yılında aynı üniversitenin İlahiyat (Usûl iddîn) Fakültesi'ne felsefe hocası, 1964'te de dekan oldu. Daha sonra Ezher bünyesindeki İslâm Araştırmaları Akademisi'ne (Mecma'u'l'Buhûsi'l-islâmiyye) önce üye, son­ra genel sekreter tayin edildi. 1970'te Ezher şeyhi yardımcılığı, bir ara Vakıflar ve Ezher bakanlığı yaptı. 1973 Martında Ezher şeyhliğine getirildi. Vefatına ka­dar ¹⁰⁸ bu görevde kaldı.

Abdülhalim Mahmud, İlahiyat Fakül­tesi dekanı iken özellikle bu fakültede okuyan Mısırlı talebelere Kur'ân-ı Ke-rîm'i ezberleme mecburiyetini getirdi. İslâm Araştırmaları Akademisinde gö­rev yaptığı sırada kuruma zengin bir kütüphane kazandırdı ve İslâmî ilimler­de ana kaynakların neşredilmesine ön­cülük etti. Vakıflar bakanı olduğu dö­nemde hafız yetiştirmek üzere yurt ça­pında binden fazla müessese açtı. Aynı dönemde Afrika'nın en eski camii olan Fustat Mescidi'ni onarttı ve Mısır'da bin beş yüz kadar yeni cami inşasını ger­çekleştirdi. Ezher şeyhi iken Ezher'e bağlı bir radyo istasyonu kurdurarak devamlı Kur'ân-ı Kerîm yayını yapılmasını sağladı. İslâm aile hukukunun yü­rürlükten kaldırılması çalışmalarına kar­şı çıktı ve Batı medenî kanununun yü­rürlüğe girmesini önledi. Ezher'in itiba­rını arttırmak ve'Ezher şeyhinin proto­koldeki yerini başbakan seviyesine çı­karmak üzere çalışmalarda bulundu; bu teklif onun ölümünden sonra kanun­laşarak yürürlüğe girdi. Altmış kadar eseri olan Abdülhalim Mahmud. Şâzeliyye tarikatına mensuptu. Bu yüzden eserlerinin büyük bir kısmı tasavvufla ilgilidir. ¹⁰⁹

Başlıca Eserleri.

al-Mohasibi, un mystiqve musulman religieux et moraliste ¹¹⁰ Bu eserin Arapçası Üstâzü's-sâ’itîn el-Hâriş b. Esed el-Muhasibi’dır. ¹¹¹ et-Taşavvuf'inde İbn Sînâ ¹¹²; et-Taşavvufü'l-İslâmî ¹¹³; el-Medresetü'ş-Şâziliyyetü'1-hadîşe ve imâmuhâ Ebü'l-Hasen eş-Şâzilî ¹¹⁴; et-Tevhîdü'1-hâliş evi'l-İslâm ve'l'akl ¹¹⁵; Felsefetü İbn Tuleyi ¹¹⁶; et-Tefkîrü'1-felse-fî li'1-İslâm ¹¹⁷; Evrubâ ve'l-Islâm ¹¹⁸; er-Resûl ¹¹⁹; es-Sünne fî târihihâ ve fî mekânetihâ ¹²⁰; Delâ'ilü'n-nübüvve ve mu'cizâtü'r-Resûl ¹²¹; Ebû Zer ve'ş-Şüyû'iyye ¹²²; el-İslâm ve'ş-Şüyû ciyye ¹²³ Fransızca'dan ahlâkî ve felsefî konularda bazı tercümeleri de bulunan Abdülhalim Mahmud, ayrıca din ve iba­det konularıyla ilgili yirmiye yakın eser ile, aralarında Süfyân es-Sevrî. Abdullah b. Mübarek, Zünnûn el-Mısrî, Bâyezîd-i Bistâmî. Bişr el-Hafî, Ebû Bekir eş-Şiblî ve İbrahim b. Edhem'in de bulunduğu birçok mutasavvıf ve âlimin biyografisi­ni kaleme almış ve bu eserlerinin hepsi basılmıştır.

Abdülhalim Mahmud'un yalnız başı­na veya başkalarıyla birlikte neşirlerini yaptığı eserlerden bazıları da şunlar­dır: Muhâsibi’nin er-Ricâye li-hukü-killâh'ı ¹²⁴, Birûnfrıln el-Felselefü’l-Hindiyye'si ¹²⁵; Kelâbâzi’nin et-Ta'arruf li-mezhebi ehli't-tasavvufu ¹²⁶; Serrâc'ın eI-Lümacı ¹²⁷; Harrâz'ın Kitâbü'ş-Şıdık'ı ¹²⁸; Kuşeyri2nin er-Risaletü'1-Kuşeynyye'si ¹²⁹; Gazzâli’nin el-Münkızu mine'd-dalâl'l ¹³⁰; Kâdî Abdülcebbâr'ın el-Muğnisi ¹³¹: Sühreverdi’nin Avârifü’l-ma'arifi ¹³²; İbn Atâullah'ın Letâ'ifü'l-minen'i ¹³³; Zerrûk'un Şerhu Hikemi İbn 'Atâ'illâh'ı ¹³⁴; İbn Abbâd'ın Ğayşul-mevâhib fî şerhi'l-Hikemi'l-'Atü'iyye'si ¹³⁵

Bibliyografya

1- İbrahim el-Ba'sî, Şahşıyyât-islâmiyye-mucâşıra. Kahire 1390/1970.

2- Alî Abdülazîm. Meşîhatü'l-Ezher münzü inşâ'ihâ hatte'l-ân. Kahire 1979.

3- Abdülha­lim Mahmud, Hâzihî hayati Kahire 1985.

4- Şüyûhu'l-Ezher (nşr Vezâretu'l-i'lâm). Kahire, ts..

5- el-Ezherü'ş-şerîf fi cîdihil-elfî. Kahire 1403/1983.

6- Ali Abdülazîm. “Abdülhalim Mahmud kemâ'arefiüh”, Mecelletü'l-Ezher. LII/6, Kahire 1400/1980.

7- Mu­hammed Şelebi, “Abdülhalim Mahmûd”, a.e. LIII/7 (1401 1981).

8- H. Kâmil Yılmaz, “Şeyhu'l-Ezher Prof. Dr. Abdülhalim Mahmud”, İtim ve Sanat XIII. ¹³⁶