Abdullah b

ABDULLAH b. ZEYD el-CERMÎ

(bk. FBÛ KİTABE el-CERMİ).

ABDULLAH b. ZEYD b. SA'LEBE

Ebû Muhammed Abdullah b. Zeyd b. Sa'lebe el-Ensârî (ö. 32/653) “Sâhibü'1-ezân” diye meşhur olan sahâbî.

Ensann Hazrec koluna mensuptur. Dedesinin Sa'lebe değil Abdürabbih ol­duğu da söylenmektedir. Akabe'de Hz. Peygamber'e biat etti. Bedir Savaşı'na katıldı. Diğer gazvelerde de bulundu. Hicretin birinci yılında Mescid-i Nebevî tamamlandıktan sonra müslümanların ibadete nasıl çağrılacağının müzakere edildiği günlerde Abdullah'a rüyasında ezanın sözleri bildirildi. Sabahleyin Hz. Peygamber'e giderek rüyasını anlattı. Peygamber, “Bu sâdık bir rüyadır” de­dikten sonra ezanın sözlerini Bilâl'e öğ­retmesini emretti. ²⁹⁴ Bundan dolayı “Sâhibü'1-ezân” di­ye şöhret buldu. Kaynaklarda, Abdul­lah'tan rivayet edilmiş başka bir hadi­sin bulunmadığı kaydedilmekte ise de İbn Hacer ondan gelen altı veya yedi kadar hadisi müstakil bir cüzde topla­mıştır. Bu hadisleri oğlu Muhammed, torunu Abdullah b. Muhammed, Saîd b. Müseyyeb ve Abdurrahman b. Ebü Ley­lâ rivayet etmiştir. Rivayetleri Kütüb-i Sille'nin dört Sünen'inde yer almıştır.

Abdullah b. Zeyd. Hz. Osman devrin­de altmış dört yaşlarında Medine'de ve­fat etti. Namazını Hz. Osman kıldırdı. Uhud Savaşı'nda şehid düştüğüne dair rivayet ise zayıf kabul edilmiştir. ²⁹⁵

Bibliyografya

1- Vâkıdl. Kitâbü'l-Meğâzl (nşr. M lones), London 1965-66-Beyrut, ts. (Âlemü'l-Kütüb), I, 166.

2- İbn Sa'd, et-Tabakâtü'l-kübrâ (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968.

3- Müsned, IV, 42-43.

4- İbn Ebû Hatim. et-Cerh vela'dîl, Haydarâbâd 1371-73/1952-53-Beyrut, ts. (Dârül-Kiıtubil-ilmiyye), V, 57.

5- İbn Abdülber, el-İstî'âb (el-İşâbe içinde), Kahire 1328.

6- İbnü'l-Esîr. üsdul-ğabe (nşr Muhammed İbrahim el-Bennâ v.dğr), Kahire 1390-93/1970-73.

7- Zehebî, Afam-mü'n-nübelâ', II, 375-377.

8- İbn Hacer, el-İşâbe, Kahire 1328.

9- İbn Hacer, Tehzîbut-Tehzîb, V, 223-224. ²⁹⁶

ABDULLAH b. ZİBA’RA

Ebû Sa'd Abdullah b. ez-Ziba'râ b. Kays b. Adî el-Kureşî es-Sehmî Kureyş kabilesinin meşhur şairi, Mekke'nin fethinden sonra müslüman olan sahâbî.

Kureyş kabilesinin Sehm boyuna men­suptur. Babası Ziba'râ, annesi Âtike bint Abdullah b. Amr'dır. Doğum ve ölüm tarihleri kaynaklarda zikredilmemekte­dir. Câhiliye devrinde Kureyş kabilesinin en büyük şairlerinden biriydi. Fil Vak'ası üzerine söylediği şiir meşhurdur. Hz. Peygamber'e ve müslümanlara karşı büyük bir düşmanlık beslemiş, hatta taptıkları putlar hakkında Peygamber’le bizzat tartışmıştı. Uhud Savaşfndan önce, Kureyş ordusuna destek sağla­mak üzere çeşitli kabilelere gönderilen dört kişilik davet heyetinde o da vardı. Bu savaşta Abdullah b. Seleme'yi şehid etti. Savaştan sonra Kureyş ölülerine mersiyeler söyledi. Hassan b. Sabit tarafından kendisine verilen cevaplardan anlaşıldığına göre, Abdullah b. Ziba'râ'nın müslüman olmadan önceki şiirlerinin çoğu İslâmiyet ve Hz. Pey­gamber aleyhinedir. Bu husus, râvilerin onun şiirleriyle ciddi bir şekilde ilgilenmemesine ve dolayısıyla bunların büyük bir kısmının kaybolmasına sebep olmuştur.

Mekke fethedilince, Abdullah öldürü­leceğinden korktuğu için, Hübeyre b. Ebû Vehb ile birlikte Necrana kaçtı. Orada yaşayan Haris b. Kâ'b kabilesi mensuplarına Peygamber'İn Mekke'yi fethettiğini, belki de Necran üzerine yürüyeceğini ve bundan dolayı büyük bir tehlikenin söz konusu olduğunu söyledi. Bunun üzerine Necranlılar kale­lerini tamir edip kaleye kapandılar. An­cak bu sıralarda Hassan b. Sâbifin. Hz. Peygamber'İn affedici ve merhamet sa­hibi olduğunu ifade eden bir şiirini du­yan Abdullah. Mekke'de bulunan Resülullah'ın yanına gitti. Ashabı ile soh­bet etmekte olan Hz. Peygamber onu görür görmez. “İşte İbnü'z-Ziba'râ! Yü­zünde İslâm'ın nuru parlıyor” deyince. Abdullah kelime-i şehâdet getirip müs­lüman oldu; kendisine hidayet ihsan eden Allah'a hamdetti. Peygamber'e ve müslümanlara karşı yapmış olduğu ha­reketlerden dolayı pişmanlık duyduğu­nu söyleyerek affedilmesini istedi. Hz. Peygamber de ona İslâmiyet'i nasip ettiği için Allah'a hamdettikten sonra, “Müslüman olmak, daha önce yapılan günahları ortadan kaldırır” diyerek onu bağışladığını bildirdi.

Abdullah b. Ziba'râ İslâmiyet'i kabul ettikten sonra Hz. Peygamber'! öven ve daha önce yaptıklarından dolayı pişman olduğunu ifade eden şiirler yazdı. An­cak bunlardan pek azı günümüze ulaş­mıştır. Bunların bir kısmının da ona ait olduğu şüphelidir. İbn Hişâm es-Sîre'sinde Abdullah'a atfedilen şiirlerin ço­ğunu, “Alimler bu şiirin İbnü'z-Ziba'râ'ya nisbetini redderler” kaydıyla naklet­mektedir. İbnü'z-Ziba'râ'ya nisbet edi­len şiirlere daha ziyade tarih kitapların­da yer verilmiş ve bunlara dil ve edebi­yat bakımından değil, daha çok tarihî ve sosyal olaylar yönünden önem veril­miştir. Bununla birlikte Abdullah, hem İslâm öncesinde hem de müslüman ol­duktan sonra şiir yazdığı için muhadramûn'dan sayılmıştır.

İtalyan müsteşriki P. Minganti. tarih ve edebiyat kitaplarında dağınık bir halde bulunan şiirlerini bir araya geti­rerek, şairin hayatı ve şiirleriyle ilgili bir makale ile birlikte neşretmiştir. ²⁹⁷

Bibliyografya

1- Vâkıdî, Kitâbü'l-Meğâzi (nşr M lones), London 1965-66.

2- İbn Hi­şâm. es-Sire (nşr. Mustafa es-Sekkâ v.dğr.), Ka­hire 1375/1955.

3- İbn Sa'd. et-Tabakâtü'l-kübrâ (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968.

4- Cümahî, Tabakâtü fuhûli'ş-şu'arâ (nşr. Mahmûd M Şâkir). Kahire, 1394/1974.

5- Belâzürî, Ensâbü'l-eşrâf, (nşr. Muhammed Hamîdullah), Kahire 1959.

6- Belâzürî, Fütûhu'l-büldân Inşr. Selâhaddin el-Müneccid) Kahire 1956-60.

7- İbn Düreyd. el-İştikâk (nşr. Abdüsselâm M Hârûn), Kahire 1378/1958.

8- Ebü'l-Ferec el-İsfahânî, et-Eğânî, XV (nşr. Abdusselâm M. Hârün), Kahire, ts. (Dârü'l-Kütüb) Beyrut, ts. (Dâru jhyâi't-turâsi1-Arabî).

9- Amidî, el-Mü'telif ve'l-muhtelîf (nşr. F Krenkow), Kahire 1354-Beyrut 1402/1982.

10- İbn Abdülber. et-lstî'âb (el-İşâbe içinde), Kahire 1328.

11- İbnü'1-Esîr. Üsdul-ğabe, Kahire 1285-87.

12- İbn Hacer. el-lsâbe. Kahire 1328.

13- Sezgin. GAS, II, 275-276.

14- Ziriklî, el-Aclâm (nşr. Züheyr Fethullah), Beyrut 1984.

15- R. Blachere, Tarihu'l-edebi't-'Arabî (trc. İbrahim el-Kîlânı), Dımaşk 1404/1984.

16- R. Blachere, Histoire de la Litterature Arabe, Paris 1964.

17- Yahya el-Cübûrî, “Abdullah b. ez-Ziba'râ, hayâtüh ve şi'rüh”, Mecelletü Ma'hedi'1-mahtûtâtil-Arabiyye, XXIV, Kahire 1978, I, 43-64. ²⁹⁸