– 110 –
– 111 –
6-MAVZU. ROMANIK DOSTONLARNING
G‘OYAVIY-BADIIY XUSUSIYATLARI
Reja:
1. Romanik dostonlarning o‘ziga xosligi.
2. «Go‘ro‘g‘li» dostonlari romanik dostonlarning
mumtoz namunalari sifatida.
3. «Kuntug‘mish» dostonining g‘oyaviybadiiy xusu
siyatlari.
1. Romanik dostonlarning o‘ziga xosligi.
Romanik
dostonlar o‘zbek xalq baxshilari repertuaridagi epik
namunalarning eng katta guruhi hisoblanadi. V.M.Jirmunskiy
va H.Zarifovlar «romanik» atamasiga sevgi-muhabbat
romantikasi va oshiqlarning bu yo‘ldagi qahramonona
sarguzashtlardan hikoya qiluvchi, Yevropdagi «xalq
romanlari», «xalq kitoblari» uyg‘un keluvchi epos tiplariga
nisbatan qo‘llashni ma’qul ko‘rishgan va bu atama o‘zbek
folklorshunosligi tomonidan qabul etildi.
1
Romanik dostonlar mag‘zida ajdodlarimizning ozod va
obod mamlakat, tinch va farovon hayot, sof sevgi va barqaror
do‘stlik, mardlik va jasorat haqidagi yuksak ideallari o‘zining
badiiy ifodasini topadi. Orzu va ideal hamisha qo‘l yetmas
mavodek real hayotdan yuqorida turadi. Shu sababli romanik
dostonlar syujeti aniq bir tarixiy voqea yoki shaxs nomi bilan
bog‘liq holda izohlanmaydi. Ular idealdagi voqea-hodisalar,
obrazlar faoliyati bilan bog‘liq holda kechadi. Mana shundan
kelib chiqilsa, romanik dostonlarga xos yetakchi xususiyat
ko‘zga tashlanadi.
O‘zbek folklorshunosligida romanik dostonlar epos
1
Жирмунский В. М., Зарифов Х. Т. Узбекский героический эпос. – М.:
ГИХЛ. 1947. – C. 133.
– 111 –
tadrijiy taraqqiyotining qahramonlik tipidan keyingi bosqi-
chida rivoj topgan mustaqil badiiy-struktural hodisa sifatida
yuzaga keldi, deb baholanadi.
T.Mirzayev qayd etishicha, romanik dostonlarning
syujeti o‘zaro yaqin kelib, ularda g‘oyibona oshiq bo‘lgan
qahramon go‘zal qizni izlab safarga otlanadi, ajoyib-
g‘aroyib hodisalarni, qiyin sarguzashtlarni boshidan
kechiradi, g‘ayritabiiy kuchlar bilan to‘qnash kelib, barcha
qiyinchiliklarni yengib, o‘z maqsadiga erishishidan hikoya
qiladi. Chindan ham olim ta’kidlaganidek, doston voqealari
hashamatli saroylarda, shovqinli bozorlarda, sehrli bog‘larda,
tilsimli qo‘rg‘onlarda, vahimali g‘orlarda, qo‘rqinchli yer va
suv osti yo‘llarida kechadi
1
. Biroq bu dostonlarning har biri
kompozitsion qurilishi, obrazlari, motivlarining ishlanishi,
xarakter va mazmunlari jihatidan mustaqil shaklda namoyon
bo‘ladi, har birining spetsifik xususiyati, har birida o‘ziga xos
badiiy zavq bor.
Fantastik voqea va sarguzashtlar girdobida murakkab
ijtimoiy voqelikni uning barcha real tafsilotlari, ikir-chikir
va qarama-qarshiliklari bilan tasvirlash romanik dostonlarga
xos sodda realizmni tug‘dirdi. Hayotiy-maishiy xarakterdagi
bunday realistik mavzu xalq yumori va didaktikasi xususiyatlari
bilan mahkam bog‘liqdir
2
. Lirik yo‘nalishning birinchi planga
chiqib, tasvirning intim tus olishi, yozma adabiyot ta’sirining
sezilmas darajada ularning ichki taraqqiyoti bilan organik
birlashib ketganligi romanik dostonlar uslubini belgilaydi,
ya’ni romanik dostonlarda tasvirlangan ijtimoiy voqelik,
yangi mavzular yangi formalarni ham keltirib chiqaradi.
Romanik dostonlarni tadqiq etgan S.Mirzayeva ularning
syujeti nuqtai nazaridan ikki turini ajratib ko‘rsatadi. Birinchi
1 Мирзаев Т. Достон. Ўзбек фольклорининг эпик жанрлари. - Т.: Фан, 1981.
-Б.10-24.
2 Жирмунский В. М., Зарифов Х. Т. Узбекский героический эпос.
М.:ГИХЛ,1947. – C. 303
.
|