Ayətullah Fazil Lənkərani

"TƏTHİR" AYƏSİNDƏKİ İRADƏ TƏŞRİİDİRMİ?

Məlum oldu ki, Qurani-Kərimdə hər iki iradə: həm təkvini, həm də təşrii iradə gözə çarpır. "Təthir" ayəsindəki iradə isə təkvinidir. Müddəamızın sübutu üçün bir neçə dəlil gətiririk:

1. Başqa kəlmələr kimi, iradə kəlməsinin də məna-sını başa düşmək üçün onun başa düşülən ilkin za-hiri mənasını mülahizə etmək lazımdır. Əgər hər hansı bir söz öz zahiri (həqiqi) mənasında işlənməsə, məcazi mənada işləndiyi məlum olur, bunun da qərinəyə (əlavə şahidə, dəlil-sübuta) ehtiyacı vardır.

Şəkk yoxdur ki, iradə kəlməsinin başa düşülən il-kin mənası təkvini iradədir və o, bu mənada çox iş-lənir. Demək olar ki, bu kəlmənin təşrii (şəri vəzifələri, əmr və nəhyləri bildirən) mənada işlən-məsi çox azdır. Qurani-Kərimdə 138 dəfə işlənən iradə kəlməsinin 135-i təkvini mənaya gəlmişdir. De-məli, "Təthir" ayəsindəki iradə kəlməsinin iki məna-dan hansında işlənməsində şəkk olunarsa, onun zühuru və daha çox işlənən mənası, yəni yalnız təkvini iradə mənası götürülməlidir. Amma bu mənanın əksinə işləndiyini göstərən hər hansı bir qərinə (şahid, əlamət) mövcud olarsa, yalnız bu halda təşrii iradə mənasına götürməliyik.

2. "Təthir" ayəsindəki iradə kəlməsinin təkvini mənada işləndiyini sübut edən daha aydın dəlil, təkvini və təşrii iradələrin arasındakı fərqdir. Belə ki, təkvini iradədə, iradə başqasının deyil, yalnız onu edən şəxsin işi ilə əlaqədardır. "Təthir" ayəsində mürid (iradə edən şəxs) Allah-Taala, iradə edilən iş isə çirkinliyin və aludəliyin aradan getməsidir. Bu iki işin hər biri Allah-Taalanın gördüyü işi, felidir. Çünki, "liyuzhibə" və "liyutəhhirəkum" fellərinin faili Allah-Taaladır, bu iki işi O yerinə yetirir.

"Təthir" ayəsində də iradə müridin, yəni Allah-Taalanın işi ilə əlaqədar olduğundan, təşrii deyil, təkvinidir. Çünki, təşrii iradədə iradə, onu edən şəxslə deyil, başqasının işi ilə əlaqədardır.