Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme
Sözleşme’nin İlgili Hükümleri

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme⁵⁵ (ESKHS), ekonomik, sosyal ve kültürel haklar alanında temel belge niteliğindedir. Sözleşme kapsamında yakın tarihlerde bireysel başvuru yolunu açacak bir Ek İhtiyari Protokol kabul edilmiş, ancak bu Protokol henüz hiçbir devlet bakımından yürürlüğe girmemiştir. Sözleşme, Türkiye tarafından 2003 yılında onaylanmıştır. Ek Protokol ise henüz imzalanmamış ve onaylanmamıştır. Bu Sözleşme’de başta ayrımcılığı genel olarak düzenleyen 2. madde olmak üzere, kadın erkek eşitliğinin ekonomik, sosyal ve kültürel haklar açısından da vurgulandığı 3. madde, eşit işe eşit ücret ilkesinin düzenlendiği 7. maddenin 4. fıkrası, eğitim hakkının düzenlendiği 13. madde ayrımcılığı yasaklamaktadır. Türkiye, Sözleşme’nin onaylanması sırasında eğitim hakkına ilişkin 13. maddenin 3. ve 4. fıkralarına çekince koymuştur. Bu çekinceyle, ebeveynlerin çocuklarına devlet okulları dışında okul seçme hakkı ile inançlarına uygun dini ve ahlaki eğitim verme hakkının kapsamı sınırlandırılmıştır.

Sosyal haklar konusunda uluslararası alanda temel sözleşme olan ESKHS’nin 2. maddesinde, taraf devletlerin, Sözleşme’de koruma altına alınan hakların ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka fikir, ulusal ya da toplumsal köken, mülkiyet, doğum ya da başka bir statü bakımından herhangi bir ayrım gözetilmeksizin uygulanmasının güvence altına alması gereği ifade edilmiştir.

ESKHS’nin taraf devletlerce uygulanmasını denetlemek üzere oluşturulan Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 2009 yılında ayrımcılık konulu 20 No’lu Genel Yorum’u yayımlamıştır. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklarda Ayrımcılık Yasağı başlığını taşıyan Genel Yorum, Sözleşme’nin 2. maddesinde yer alan ayrımcılık yasağına açıklık getirmek, hangi temellerde ayrımcılığın yasaklandığını ortaya koymak, taraf devletlerin bu anlamda yükümlülüklerine açıklık getirmek ve ulusal düzeyde bu yükümlüklerin uygulanmasını sağlamak amacını taşır. Bu çerçevede Genel Yorum’da, doğrudan ve dolaylı ayrımcılık kavramlarına, Sözleşme’de yer alan “ya da başka bir statü bakımından” ifadesinin esnekliği ve hangi temelleri kapsayabileceğine, konuyla ilgili örnek vakalara ve bir dizi alanda taraf devletlerin yükümlülüklerine yer verilmiştir.⁵⁶