Azərbaycan folklorunun ilkin nəşrləri” seriyası HÜMMƏT ƏLİzadə azərbaycan el əDƏBİyyati

Şahzada Qasım:

Qoşun gəlib üstümüzdən gedərlər

Qara bağrım, qaynağında didərlər

Məni öldürüb Əsmayılı əsir edərlər

At belinə dolsun yoldaş Cəlalı
Qoşun top-top olub çıxarlar düzə

Mərd iyit nə baxar əlliyə, yüzə

İnsaf qaldı qoç Cəlalı bir sizə

At belinə dolsun yoldaş Cəlalı.

Şahzada Qasım gördü Cəlalı durmur, dedi:

– Gəl özünü buna qul hesab et, bəlkə dura.

Mən görmüşəm Cəlalının cəngini

Pozğun gördüm Əsmayılın rəngini

Qasım bərkit, bədoylərin təngini

At belinə dolsun ağam Cəlalı.

Cəlalı hannan hana gönülə gəldi. Hər iki dilavər qılınclarını çəkib birisi sağdan, birisi soldan quşunu murmələx kibi dağıdıb Hindin dərvazəsindən dala qaytardılar. Buradan yola rəvan olub ta inki Fəğfur Pərinin sarayına yetişdilər. Altı qardaş bunlara piş­vaz yetişdilər. Bir neçə gün mehman olduqdan sonra Fəğfur Pə­rini göturub Hərata tərəf getməgə başladılar. Bir müddət get­dikdən sonra Gözəl xanıma yetişdilər. Qırx gün burada qal­dıq­dan sonra Gözəl xanımı da özləri ilə bərabər götürüb Hərata tə­rəf getməgə başladılar. Bir müddətdən sonra Hərata yetişdilər. Fə­təli şaha xəbər verdilər. Oğlan dörd gözəl ilə gəldi.

Şahzada Qasım atası bunun üçün tikdirdiyi otağa düşdü. Şah və­­zir vəkili ilə oğlunu görməgə gəldi. Bunlar yaxınlaşanda Qa­sım otaqda qızlara dedi: Atam gəlir, pişvaza çıxın. Bunu deyib ata-anasıını və vəzir vəkil qızlar ilə pişvaz etdilər. Vəzir naxələf Əsmayıl Pərini görər-görməz behuş oldu. Şah bunu huşa gətirib so­ruşdu: Sənə nə olub?

– Şahım! Dutmam vardır. Bu məndən əl çəkəməz. Daha mən gedə bilmərəm. Gərək dala qayıdım.

– Yaxşı, mən burada iyirmi gün qalacağam. Təxt səltənətə sahib olub ədalət ilə şahlıq ilə.

– Onda ixtiyar üzügünü mənə ver.

– Şah üzügü verib bunu vilayətə qaytardı. Özü oğlunun gö­rü­şündə iyirmi gün eş-işrətə məşğul oldu. Gəl sənə vəzirdən xə­bər verim. Məmləkətə yetişən kimi təxtə əgləşib and yad etdi ki: Ya gərək öləm və ya Əsmayıl Pərini Qasımın əlindən alam. Bu fikir ilə xəzinadara höküm etdi – xəzinənin ağzını açmağa başla bu ləl cəvahiratdan ver bütün şahı istəyəni həlak etdir. Milləti pul zoruna mənim tərəfə çevir.

Xəzinədar az vəxtdə vəzirin hökmünü yerinə yetirdi.

Şahın xəbərdən xəbəri yox, vilayətə gələrkən vəzir cəlladə höküm edib o saat şahı və örətini dutdurub kəc ambarına saldırdı. Və bir nama şahzada Qasıma şahın dili ilə bir belə nama yazdı: –Oğul, hər nə cür olsa, sabah mənə qonaq gələsən. – Şahzada Qa­sım namanı alan kibi getmək tədarikini gördü. Bu vədə altı qar­daş bacısı Gözəl xanım rəml atıb dedi: Qasım amandı, bu səfərə get­mə; çun rəmldə çox bəd işlər görünür. Şahzada acıqlanıb de­di: atam məni mehmannəvazlığa çağırır, olmaz gərək gedəm.

– İndi ki, gedirsən, iki dana şey apar. Birisi mənim tulamı, ikin­cisi mənim üzügümü. Hankı yana gedəndə tula haradan getsə, sən də onun dalınca get və hansı xörəyi yesən əvvəl üzügü ona sal, nə vaxt gök olsa onda yemə.

Qasım qəbul edib yola rəvan oldu. Bu yandan vəzir Qasımın yo­lunun kənarında dərin quyu qazdırıb içini qılınclar ilə dol­durt­durub üzünə kəbe saldırıb Qasım gələndə düşsün. Qasım buraya yetərkən gördü ki, tula bir kənardan getdi. Qasım da tulanın dalı ilə salamat bargaha daxil oldu.

Vəzir höküm etdi, şahzadaya zəhərlənmiş xörək gətirdilər. Şah­zada əvvəl üzügü salıb baxdı ki, xörək gök oldu. Xörəkdən bir qədər tulaya verəndə o saat tula öldü. Şahzada yemədi. Vəzir gör­dü iş açılacaq, qırx cəllada höküm etdi: vurun şahzadanın boy­­nunu. Cəlladlar tökülüb şahzada Qasımı zəncir ilə qol-qola çat­dılar. Öldürmək istədilər. Hərat əhli vəzirə minnət etdi ki, he­yif­dur. Bu cavanı öldürmə, gözlərini çıxardıb cadı bağına at, qoy də­li olsun. Vəzir höküm etdi şahzadanın gözlərin çıxardıb öz ov­cu­na qoyub cadı bağına atdılar. Şahzada cadı bağında qalsın gəl sənə vəzirdən xəbər verim:

Vəzir höküm etdi bu saat qızları gətirin. Qoşun yeridi qızları gətirsin. Bu yandan Cəlalı əhvalatdan xəbərdar olub özünü ac şir kimi ləşkərə vurub hamısını bad fənaya verdi. Bir namə vəzirə göndərdi ki, hərgah Qasım buraya gəlməsə Həratın torpağını at torbasında Hində daşıyacağam.

Vəzir qoşun düzəltməgə başladı. Cəlalı vurub on gün on gecə dava edib ta inki Hərat şəhərində olan qoşunu tamam etdi, bu­ra­dan vəzir ilə belə bir qərara gəldilər ki, hər gündə Cəlalının mey­da­nına bir nəfər adam getsin. Bu minval ilə Cəlalı hər gündə bir adam öldürür. Amma qızlar məyus bir halda dolanırdılar. Gəl sə­nə şahzada Qasımdan xəbər verim. Cadı bağında gözləri ovcunda do­lanırdı. Ustadların söyləməginə görə üç göyərçin şahzada di­bin­də olan ağacın başına düşüb bir-birinə deyirdilər: Bacı! Heyif bu cavana ki namərd vəzir gözlərini çıxarıb bu bağa atmışdır. Qa­lan gögərçinlər yenə heyifsinib dedi: Bacı! Hərgah əlajın varsa bunu sağaldaq. Gögərçin dedi: Hərgah yatıbsa oyansın, onun əlajı bu­du: mən bu iki cənnət ağacının yarpaq­larını yerə atıram, göz­lə­rin yerinə qoyub üstə çəksin və həmin saat cadı bağında olan cadı suyunun sərçeşməsinə girsin, yeddi qat dəridən su onu çıxardacaq ondan sonra anadan doğma olub iryan bir halda bir dəyirmançının evinə getdi dedi: məni özünə dəyirmançiliyə qəbul et. Dəyirmançi qə­bul edib buna paltar filan verdi. Bu burda qalsın. Gəl sənə və­zir­dən xəbər verim. Gündə nevbə ilə hər evdən bir adam Cəlalının da­vasına göndərirdi. Qəzadan nevbət haman dəyirmançiya gəldi. Dəyirmançi bikef dəyirmana gəldi, şahzada:

– Evi yıxılmış Fətəli şahın oğlu Hinddən bir neçə gözəl ilə iç­­lərində Cəlalı adlı bir hərami gətirmişdir. İndi özünü və atasını və­zir öldürüb Cəlalı Hinddə qoşun qoymayıb. Əlaj indi ona qa­lıb ki, gündə hər evdən bir adam onun davasına getsin. Bu gün nev­bət mənimdir. Gərək sabah davaya gedəm.

– Sən get, vəzirə deyilən Qasımın libasını və atın mənə ver, mə­­nim bir oğlum var deyir qızları və Cəlalını onun hüzuruna qo­­lu bağlı gətirim.

Dəyirmançı şahzadanın buyurduğunu yerinə yetirdi. Şah­za­da libası geyinib ata suvar olub vəzirin hüzuruna gəldi. Bu dillər ilə sözə başladı.