Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

40. İSMAYIL PEYĞƏMBƏR
İbrahimxəlil peyğəmbərə pey­ğəm­bərrih verilif, əmisi qızı Sara­nın üjünnən verilif. Gediflər ki, dünyanı inam üçün bir az çəvirələr dayna, peyğəmbərə çəvirələr, sala­vata çəvirələr. Saranı bir yeşik qayırıf, qoyuf yeşiyin içinə, alıf atın qucağına, baş götürüf gedif. Üç adam gəlif qabağına. Bına de­yiflər ki, o qucağındakı nədi? Deyif əmim qızıdı, gedirik. Qoyuf yerə, bılara göstərmək üçün. Yeşiyin içinnən bir gözəl qız çıxıf. Əmisi qızıdı, dayna, yeşiyin içinə qoymuşdu. Bılar irəli duruf ki, bını bının əlinnən alalar. Biri irəli duruf, qolun uzadıf ki, sala Sara­nın boynuna, qolu gəlmiyif, havadan asılı qalıf, quruyuf. O biri yüyü­rüf ki, mən gedirəm. Onun da qolu qalıf belə. O birisi də daş kimi donuf, heç qolun da uzada bilmiyif. Bı da – İbrahimxəlil pey­ğəmbər Saranın sözünnən çıxsa, bınnan peyğəmbərrih alınırmış. Gərək Sara nə desə, onu deyeymiş.

Az gediflər, gediflər, bir məkanda məkan salıflar. Məkan sa­lan­da altmış il burda yaşıyıflar, inama adam gətiriflər, adam dön­dəriflər. Amma Saranın uşağı olmuyuf. Bıların da bir ayaxçısı^* varmış, Həcər adında. Deyir ki, Sara, əmi qızı, isdiyirəm ki, sənə bir söz deyəm, amma qorxuram ki, sözümü yerə salasan. Deyir:

– Yox, əmi oğlu, de, qorxma, nə olar, olar, salmaram sözuu yerə.

Deyir:

– İndi bizim bu dünyada züryətimiz olmadı. Gəlsənə, sən Həcəri, ayıb olmasın, mənə kəbin eliyəsən, görəh bının uşağı olur, olmur.

Deyir:

– Əmi oğlu, o, elə mənim də könlümdən keçirdi, amma qorxur-dum sənə deməyə. Mən razıyam, gəti Həcərin kəbinini kəsək sənə.

Yığışıllar qohum-qardaş, ağsakqallar, Həcərin kəbinini kəsil­lər İbrahimxəlil peyğəmbərə. Bılar üçü də başdıyıllar bir yerdə yaşamağa. Həcər gəlir bir müddətdən sora boylu olur. Həcər boylu olannan sora, ayıb olmasın, Sara da boylu olur. Həcərin uşağı olmağ vaxtı gəlir yetişir. Sara İbrahimxəlil peyğəmbərə deyir ki, bını apararsan, gün günorta olanda orda qoyarsan, dəvədən özün də düşməzsən, axşama gələrsən bıra. Bı da axı bının sözünnən çıxmaz. Aparır, aparır, gün günortaya qalxır. Bı vaxt Həcəri qoyur yolun qırağında bir kolluxda, bir biyabannıxda, gəlir evə. Bırda canım qurban olan İsmayıl olur Həcərdən. Həcər həmlin qoyur yerə, İs­ma­yıl olur. Göbəyin-zadın kəsir, ancax bırda su tapmır. Uşağı qoyur bırda, başına bir yaylıx atır, deyir ki, çavıyım, görüm, bu kolların dibinnən su taparam əllərimi yuyum. Bir az ənə-bənə çavıyır, sora geri – uşağa baxır. Geri baxır, görür ki, yaylığ atdığı yerə çoxlu qarğa, quş tökülüf. Yaylığı uşağın üzünə atmışımış. Deyir:

– Ay boynum sınsın, uşağı qarğa, quş yedi.

Qayıdır özün salır uşağın üsdünə. Görür ki, o uşağ ayağın uzadıf çəkir bələyin üstünnən. Qayıdıf görür ki, İsmayıl ayağın uzadıf çəkdiyi yerdən su çıxır, dabannarının yerinnən. Belə-belə eli­yir, suyun qabağın kəsir. Gərəh kəsmiyeydi, arx eliyeydi, gedey­di. Qabağın kəsir, görür ki, buz kimi su çıxır. Əlin yuyur, üzün yuyur, İsmayılı alır qucağına, oturur yolun qırağında kolun dibində. Görür bir karvan gəlir, dəvə karvanı, üsdündə tulum, dəri, nə bilim nə. Evlərinə su gətirillər. Gəlillər, görüllər, vallah bir zənəndi, qu­ca­ğında bir zılqa^*, oturuf yolun qırağında. İki nurani ağsakqal kişi dəvəni xıxırdır^**, deyir:

– A bacı, icazə verərsən, bu sudan içəh?

Deyir:

– Niyə vermirəm, verərəm.

Yığıllar, yüklüyüllər, bunnar gedənnən sora iki nurani kişi karvannan yorğan alır gəlir, verir Həcərə, özdəri də qalır bının ya­nında. Yoldaşlarına da deyillər ki, aparın bizim suyumuzu verin külfətimizə, əvlərimizi də səhər yüklüyün dəvələrə, gətirin düşürün bıra, bı zənənin yanına.

İkisinin də əvlərin yüklüyüllər, gətirillər düşürüllər bıra. Əv deyəndə daşdan dəyildi, torpaxdan dəyildi, palazdan, ayınnan-oyun­nan idi. Gətirillər, düşürüllər, birin Həcərə tikillər, ikisin də özdərinə. Həcərin də əvin ortadan tikillər.

Bılar gəlir, gəlir, gəlir, böyük bir oba olur. Bılar bı İsmayılın suyunun üsdə bir məhlə olullar. Bir gün canım qurban olan İbra­him­xəlil peyğəmbər deyir ki, Sara, icazə ver, gedim İsmayılı görüm.

Deyir:

– Get, gör, amma axşama qayıt, orda qalma, dəvədən düşmə.

Gedir çıxır bir qapıya. Bir gəlin xeylağı çıxır. Belə baxır, deyir:

– Bıra İsmayılın qapısıdı?

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– İsmayıl evdədimi?

Deyir:

– Yox, ova gedif.

Dəvənin boynun vırır qayıdır geri. Geri qayıdanda bir kağız yazır verir gəlinə, deyir bını gələndə ver İsmayıla.

İsmayıl gələndə gəlin bu kağızı verir İsmayıla. İsmayıl oxu­yur, deyir:

– Aaz, bıra gələn kimiydi?

Deyir:

– Nə bilim, bir dəvəli ərəbiydi.

Deyir:

– Aaz, sənin boynun qırılsın, o mənim atamıydı, nə dəvəli ərəb?

İbrahimxəlil peyğəmbər də kağıza yazmışımış ki, oğul, əvinin içi də pisdi, çölü də. Yanı bı gəlini niyə almısan, pisdi, qonağa hörmət eləmir. Əvinin içi də pisdi, çölü də pisdi. İndi İsmayıl baş­dıyır gəlini qavmağa. Bı qoja babalar, ağsakqallar, anası deyir qav­ma, niyə qavırsan? Deyir:

– Yox, atam deyif ki, əvinin içi də pisdi, çölü də.

Qavır, yenidən evlənir. İbrahimxəlil peyğəmbər də gedir bir il qalır, iki il qalır, genə deyir:

– Sara, icazə ver, gedim İsmayılı görüm.

Gəlin görür kü, bir dəvəli gəldi qapıya. Deyir:

– Bala, bu qapı kimindi?

Deyir:

– İsmayılın.

Deyir:

– İsmayıl hanı?

Deyir:

– Nənəsiynən toy yerinə gedif.

Genə İsmayılı görmür. Gəlir bı gəlin, dəvənin dizinə vırır xıxırdır, bının üsdünə gölgəlik eliyir, məcməyidə çörək gətirir, su qoyur. Gəlin bıların hamısın habelə əlində tutub, axı bının dəvədən düşməyə ixtiyarı yoxdu. Elə gəlinin əlinnən dəvənin üsdündə bir loxma kəsir, deyir:

– Allah saa şükür, oğul çörəyi də yedik.

Bını gəlin eşidir. Bir az da su içir. Durur, vırır dəvənin boynuna, gedir. Genə gedəndə bir kağız yazır verir gəlinə ki, bını verərsən İsma­yıla. Kağıza da yazır ki, oğul, əvinin içi də yaxşıdı, çölü də yaxşıdı.

Saranın yetmiş ildi uşağı olmurmuş. Yetmiş yaşında bir oğlan uşağı olur. On bir dəvə qurbanı kəsilir. Gəlir bir gün İbrahimxəlil peyğəmbər deyir ki, Sara, icazə ver, gedim İsmayılı gətirim. Deyir:

– Get, axşama götü gəti.

Gedir o qocalardan da icazə alır, İsmayılı götürür, gətirir, nə­nəsiynən, gəliniynən, oğluynan. Bir ayrı əv tikir, qoyur içinə. Deyir ki, mən demişəm, Allah, mənim bir oğlum olsun, Ərəfa da­ğın­da qurban kəsəjəm. İndi mən İsmayılı aparıf orda qurban kəsməliyəm. İsmayıl da gözəl, telli oğlandı, cavan. Deyir:

– Oğul, mən səni Ərəfa dağına qurban demişəm, gedirsən?

Deyir:

– Ata, niyə getmirəm, mən sənin sözünnən niyə çıxıram?

Getdiyi yerdə, kor şeytan, Allah lənət eləsin, onda kor dəyil­miş, çıxır bının qabağına. Deyir ki, İsmayıl, atan aparır səni kəsmə­yə, hara gedirsən? Getmə onnan deyəndə, İsmayıl götürür bir daş atır, şeytanın gözün çıxardır. İndi onnan deyillər, Allah sənə lənət eləsin kor şeytan. Korluğu onnan qalıf şeytanın. İsmayılı yıxanda, İsmayıl deyir ki, əlimi-ayağımı bərk bağla, sənə zəhmət olmasın, ata. Xəncəri çəkir İsmayılın boğazına, nə qədir eliyir, xəncər kəsmir. Vırır yerə xəncəri, xəncər çingildiyir. Deyir:

– Niyə kəsmirsən?

Xəncər deyir:

– İsmayılın nənəsinin gözü yoldadı. Xəlil deyir kəs, – Allahın birinci adı Cəlildi, – Cəlil deyir kəsmə İsmayılın başın, arvadıynan nənəsi yol gözdüyür.

Götürür xəncəri, dalındakı qara daşa çalır ki, xəncəri sındıra. Qara daş bölünür, onun içinnən bir qaragöz ağ qoç çıxır, gəlir uzanır İsmayılın yerinə. İsmayıl qurbanı da onnan qalır. Bırda bı qoçu kə­sillər, atasıynan bişirillər, yeyillər, qalanın İsmayıl yığır dərəyə. Ar­vadıynan, nənəsi yol gözdüyürdü axı. Görüllər İsmayıl teli atıla-atıla belində bir cəmdək gəlir. İsmayıl qurbanı da onnan qalıf.