Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr III kitab

70. ƏLİ BULAĞI VƏ NARLIQ MEŞƏSİ^*
I mətn

Ağdam rayonunun Gülaplı kəndi var. İsdiyip cənab Əli orda namaz qıla, görüp kü, su yoxdu. İsdiyir atını bağlıya, görür atını bağ­lamağa yer yoxdu. Görüp orda nəysə uşax özünə ojax qayırıp, nar ağacı var, kösöy var. Götürür kösöyü soxup yerə, atını bağlıyıp ona. Bu səfər görüp su yoxdu dəsdəmaz almağa, çəkir qılıncı dağa belə, ordan su pakqıldıyıp əyinnən bəri. Görüp dağ uçajax da, bərk kəsipbiş, əlini belə yapışdırır kı, dayan. Əlii xəmirə yapışdırarsan e, bax, heylə yapışıp dağa, dağ dayanıp. Əlinin yeri bax heylə qalıp. Həmən ordan bulax çıxır, Əli bulağı deyillər. Başdıyıp dəsdəmaz alıp, qayıdıp namaz qılıp. Atı da o kösöyə bağlamışmış, həmən kö­söv bitip, olup nar ağacı – narrıx. Həmən onüçün deyillər Əli bula­ğı, Əli bulağı. Axı ora Cənab Əli nar əkip.

İndi uşağı olmuyannar niyyət eliyip ora yüyrüh asıllar, ocaxdı da. Əgər yüyrüh tərpənsə, deməh, uşağın olacax.
II mətn

Bizdə Əli bılağı varıydı. And olsun Allaha ki, o bulax müqəd­dəs bir bulağıydı. Yanı daşın üsdündə nar ağacı pitmişdi, nar ağa­cı­nın bir tərəfi qızılgül gətirirdi, bir tərəfi nar gətirirdi. Piridi, ziyarat­gahıdı. Ya­nı bını bizim kəndin camahatı, qıraxdan gedənnər də görmüşdü kü, nar qızılgül gətirir, sora meyviyə çevrilirdi. Bütün bulaxlar, günbatan­nan çıxır, gündoğana doğru axır. Amma o nadir bulaxdı ki, gündoğan­nan günbatana doğru axırdı. Özü də sırf daşın içinnən çıxırdı, elə də guruydu ki, elə bil arteziyanın suyu gəlir, bax, heylə. Orda bir qaya var, üsdündə pəncə var, Əli pəncəsi deyil­lər. Rəvayət eliyillər ki, qaya gəlirmiş, Əli əlini verif dəə onun qava­ğı­na. Soralar da, bax, onun üsdünə erməni xaç çəhmişdi. O xaç çə­kən erməninin külfəttinnən bir nəfər də qalmadı, hammısı qırıldı. Ona görə də ermənilərin o dağa inamları varıydı. Onnar pütün ayləlihcə bir gejənin içində qırıldı. Pərpətöyünnən zəhərrənmişdilər.

III mətn

Bizdə Əli bılağı vardı. Deməli, Həzrət Əli o vaxdı bir dənə quru kösöyü sancır yerə, atını bağlıyır ora. Çox bərh susdamışımış. Qılıncını be­lə çəkir dağa Əli, qurban olduğum, bı daş belə paralanır. Belə hesav elə, bı öyün bir hissəsi paralanıf gedif tüşmüşdü ora, tü­şən­də əlini belə qa­vağına vermişdi, əli elə bilginən ki, xamıra batan kimi daşa batmış­dı. Gö­rür ki, dağ gedir, əlini belə verir qavağına, əli xamıra batan kimi bat­mış­dı. Həmən bulax o iki daşın arasınnan çıx­mış­dı. Əlinin birini yerə qoy­muşdu, bir də dizini, ordan su işmişdi. Dizi­nin də, əlinin də daşa izi düş­müşdü. Orda erməni sora əlinin üsdə xaş çəhmişdi. Dedilər, o ermə­ni­nin kökü nətər kəsilifsə, bir quy­rux buluyanı da qalmıyıf. Bax, o quru kösöy də göyərmişdi. Hə­mən bılağın üsdündə bir dənə nar kolu çıxmış­dı. Bax, o nar kolu üç hissiyə bölünmüşdü. Onun biri qızılgül açırdı, iki­si nar gülü açır­dı. İki zuğu nar gülü açırdı, bir zuğu qızılgül. Köhdən çı­xan na­rıy­dı. Üş dənə zuğuydu. İndi birinin uşağı olmurdu, aparıb hə­mən narda yüy­rüh asırdı. İçinə daş qoyurdu, əyəm o yüyrüh yüyründü, bil­­ginən onun züryəti olajax, yüyrünmədi, olmıyajax. Qə­bir-zad, hes zad yo­xuy­du. Atını bağladığı kösöy göyərmişdi. İndi ona görə çox adam de­yir ki, quru kösöyü göyərdən Allah, sən bu nəziri qəbul elə. İn­di kimin ki qurbanı qəbuludu, gətiriv orda kəsirdi, kavap­lıyırdı, paylıyırdı.