Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr VI kitab



Yüklə 3,1 Mb.
səhifə230/230
tarix04.01.2022
ölçüsü3,1 Mb.
#53646
1   ...   222   223   224   225   226   227   228   229   230
BAŞLIQLAR
TƏRTİBÇİDƏN 3

MİFOLOJİ MƏTNLƏR, ƏFSANƏ VƏ RƏVAYƏTLƏR

İnsanın yaranması 15

Dünyanın sonu 19

O dünya 19

Qaraçuxa 19

Cinlər haqqında 20

Hal haqqında 23

Təpəgöz 30

Əzrayıl haqqında 30

Şeytan 31

Canavara dönmə 32

İlanlar haqqında 33

Bənövşəylə qızılgül 35

Ülkər ulduzu 36

And gölü 36

Pişiyin arxası niyə yerə dəymir? 36

Toyuqla qaz niyə uçmur? 37

Niyə salavat çəkirik? 37

Tut, bit 38

Yarasa 38

Bayquş 38

Ayın üzündəki ləkələr 39

Arının sirri 39

Əkizlər 40

Lələ 40

Şükürün hikməti 43

Ardıc ağacı niyə həmişə göydür? 44

Peyğəmbərlər, dini şəxsiyyətlər, pirlər və

ocaqlar haqqında

Süleyman peyğəmbər 44

Xıdır peyğəmbər 47

İbrahim peyğəmbər 49

Musa peyğəmbər 50

Peyğəmbər və nəzərçi 56

Peyğəmbərin alqışı və qarğışı 57

Həzrət Əli 58

Loğmanın təəccübü 60

Seyid Həmzə Nigari 60

Hacı Qaraman ocağı 61

Hacı Qasım Çələbi 65

Alı Çələbi 70

Yasin Çələbi 73

Əli Çələbi 74

Yahya Çələbi 77

Fatma Çələbi 78

Həsən Çələbi 81

Ziyarət daşı 84

Xəlfə qəbri 84

Seyid Əsəd ağa 85

Ağa Dədə 85

Seyid Yusif ağa 86

Seyid Hüseyn ağa 89

Seyid Rza ağa 90

Seyid Füqəra 90

Seyid Vəli 90

Bəyim ağa 91

Seyid Yasin ağa 93

Seyid Əzim ağa 94

Şıx Həsən 95

Şıx Məhəmməd 96

Vergili adamlar 96

Yer adları ilə bağlı rəvayətlər

Kəlbəcər 98

Ceyran bulağı 101

Gəlin qayası 103

Qoturlu zonası 105

Mamırlı kəndi 106

Kəncərli qalası 106

Kehti dağı 107



Tarixi şəxsiyyətlər, qaçaqlar, tanınmış insanlar

və pəhləvanlar haqqında rəvayətlər

İsgəndər Zülqərneyn 107

Şah Abbas və vəziri 109

Şah Abbas və uşaq 109

Qadının pirinə lənət 110

Bayquşların söhbəti 111

Sədvakqaz 111

Koroğlu 111

Tərəkəmə qadınları 112

Nər kişilər 113

Molla Pənah Vaqif və Molla Vəli Vidadi 114

Hacı İsmayıl 115

Qannı Havıs 115

Qaçaqlar 116

Qaçaq Nəbi 117

Sirik qaçaqları 119

Kürdoğlu Məhəmməd 120

Kəlbəcər bəyləri 125

Haxo pəhləvan 127

Tutqu çayı deyil ki, səni çıxarım 129



Müxtəlif mövzulu rəvayətlər

Qarın-qartaq dartan qoca 130

Göbəyinin üstündə qoz qıraq 131

İki sünbül 131

Cənnəti qazandıran ehsan 132

Vərdiş 132

Xodo kimi barmağını dikəldib qan salma 133

Ərşdə banlayan xoruzun səsi 134

Tapılmış xəzinə 135

Əjdahaya güc gələn pəhləvan 135

Düldül 136

Ölünün dirilməsi 137

Naqis tərbiyə 137

Öz yerini bil 139

Xəngəl əhvalatı 139

Biri od olanda biri su olar 140

Özüm özümə eləmişəm 141

Nəzərin gücü 144



QARABAĞ MÜHARİBƏSİ XATİRƏLƏRDƏ 145

İNAMLAR

Adqoymalar 153

Tək səbir 153

Uşağın cinsinin müəyyənləşdirilməsi 153

Fəsillər haqqında 154

Müqəddəs ağac və quşlar 154

Ayla Günün tutulması 156

Ölünün yuxudan qovulması 156

Ölü payı 156

Xalın küsməsi 157

Müxtəlif mövzulu inamlar 157

TÜRKƏÇARƏLƏR 159

ETNOQRAFİK MƏTNLƏR

Qədim nehrələr 164

Axtarma motal və dələmə 164

Yeməyin bişirilməsi və saxlanması 165

Süd dişi 165

Tas qurma 166

Sacarası və niyaz 168

Bişmə qurban 169

Qodu-qodu 170

Xıdır Nəbi 171

Novruz 174

Qurd ağzı bağlama 186

Ruh tutma 188

Çiləyə düşmə 188

Həmzad 189

Vurğun vurma 192

Qarın çəkmə 192

Qırxkəsən 194

Babaqulu və qarnıyarıq 194

Mamaçalar 195

Yağış yağdırma 195

Yağış kəsmə 197

Yel baba 198

Bədnəzər 199

Üzərlik 202

Süddən nəzərin qaytarılması 203

Nəzərçi 204

Gözün atması 204

Toy adətləri 204

Qəbir üstə çıxma 208

Ölüyə xətm oxunması 210

Niyə imam ehsanında hədik bişirilir? 210

“Qasım otağı” şəbehi 211

NAĞILLAR

Bənöyüş ilana gedən qız 212

Balıq bilməsə də, xalıq bilər 213

Səbir daşı, qın bıçağı 228

Əyil, çinarım, əyil 229

Peyğəmbər və üç yolçu 233

Allaha asi düşən Firon 234

Padşah və üç gənc 236

Musa peyğəmbərin Allahla kəlmələşməsi 238

Ovsanaya düşən tikə 239

Peyğəmbər və qara qul 239

Yazıya pozu yoxdur 241

Şah Abbasla kasıb 249

Hazırcavab Bəhlul 250

Allah ağlımıza dəyməsin 252

Harın Qarının qızılları 253

Süleyman peyğəmbər və bayquş 254

Kasıb kişi ilə ilan 255

Xain yoldaşlar 256

Öz yuvam yaxşıdı 257

Çobanın Həcc ziyarəti 257

Malının ixtiyarı əlində olmayan kişi 258

Ağıllı qoca 259

Sən get zurna çalmağa 261

Kim nə edirsə, özünə edir 265

Allah verdiyi qismət 266

Bəxtsiz adam 266

Korun nağılı 267

Sağalmaz xəstə 268

Yalanlama 269

Şəngülüm, Şüngülüm, Süpürgəgülüm 270

LƏTİFƏLƏR

Molla Nəsrəddin

Molla və bəy 271

Mollanın dən üyütməsi 271

Mollanın mahnısı 272

Mollanın aşpazlığı 272

Səhv yağ küpəsindədi 273

Molla Nəsrəddinin fırıldağı 273

Örkənin üstünə darı sərmişəm 273

Qatırçının qatırını ürkütmə! 274

Tale mənə gülmədi 274

Səsi sabah çıxacaq 275

Molla və oğru 275

Nə var bunların içindədi 275

Doqquzu qalacaq 276

Altındakını saymırsan? 277

Balta qını 277

Bu dünya mənə dağ çəkib 277

Bayaq sən yeyən kimi yeyirəm 277



Bəhlul Danəndə

Bəhlulun bəxşişi 278

Var-dövlət toplamağın axırı 280

Bəhlul özünü niyə dəliliyə vurur? 280

Siz yalan danışırsız 280

Arvada etibar etmə, dosta bel bağlama 280

Bəhlulun qonağı 282

Kəlniyyət

Kəlniyyətin istəyi 283

Pirinə lənət 284

Dəli Bavış 284

Kalvalı kişi

Kalvalı, Halçalı, gavalı 286

Maşınımın benzini qurtarıb 286

Alxaslı lətifələri

Mərifətli müəllim 287

“Cəfər”ini biz deyirik 287

Güləyən alxaslılar 288

Ay Allahım, bəs niyə oldu? 288

Kor Halay 288



Müxtəlif mövzulu lətifələr

Ağdamdan söndürüblər 289

Diri tutmaq istəyirlər 289

“Hə”nin qiyməti 289

Bura da siz baxırsız? 290

Aşıqla molla 291

Molla ilə rəis 291

Dalda olanı pişik yeyir 291

Tikib, sonra qaldırıblar 291

Yola nərdivan qoyaq 292

Birini çığırtma elə, birini bozartma 292

Ət də buradadır 292

İt hürmür, xoruz banlamır 292

Hacırcavab molla 293

Sən adda oğlum ölüb 294

Dədən sağ-sağ evdə oturmurdu 294

Allah qaçqınçılığın üzünü qara eləsin 295

Niyə sən o kişiyə umud olmusan? 295

Deyin görüm kişilər hardadır? 295

Cibində diplomu var 295

Bir də onu banladım? 296

İki dənə qaraçuxalı 296

Haindi kto tam? 296

Qoydun ki, deyəm? 297

Otuz il mala getmişəm, bu əziyyəti çəkməmişəm 297

Beş qəpiyə də olsa 297

Hamıya dız, maa da dız? 298

Dini çıxsın 299

İz eşşəyin izidi, fənd gəlinin fəndidi 299

Pəltək qız 299

Əl çək, yoxsa 300

Çobanın qisası 300

Sənin keçilərin yaddı 301

AŞIQLAR VƏ EL ŞAİRLƏRİ

Sarı Aşıq 302

Aşıq Alı 303

Aşıq Alının bayatıları 307

Aşıq Ələsgər və Şəhrəbanu 307

Aşıq Ələsgərin Naxçıvan səfəri 309

Aşıq Ələsgər və Anaxanım 314

Aşıq Ələsgərin “Dünyada” qoşması 318

Aşıq Ələsgər və Narın 319

Aşıq Ələsgərin qardaşı Məhəmməd 322

Çərkəz və Nəcəf 324

Səməd Vurğun və Aşıq Şəmşir 325

Səməd Vurğun və Azaflı Mikayıl 326

Sücaət 327

Sücaətin hazırcavablığı 328

Dəlidağda elə gördüm sənəmi 329



BAYATILAR 330

Deyişmə-bayatılar 371

Fal bayatıları (vəsfi-hallar) 373

LAYLALAR VƏ NAZLAMALAR 376

SAĞIN NƏĞMƏLƏRİ VƏ SAYAÇI SÖZLƏR 379

TAPMACALAR 382

ATALAR SÖZLƏRİ VƏ MƏSƏLLƏR 387

ANDLAR 390

ALQIŞLAR VƏ QARĞIŞLAR 391

BAZAR SÖZLƏRİ 394

XÖRƏK SÖZLƏRİ 396

OYUNLAR

Cəhribəyim 397

Ənzəli 400

Rəng-rəng 401

Tut qolundan, dart 402

Qazlar-qazlar 402

Sümük-sümük 403

Quş uçdu 403



SANAMALAR 404

DİNİ MƏZMUNLU ŞEİRLƏR

Zikrlər 408

Allah 411

Olmaz 411

Bağışla məni 412

Allahın dostu Məhəmməd 413

Ay Məhəmməd, can Məhəmməd 413

Həm Əlisən, həm Vəli 414

Mir Həmzə Nigaridən sətirlər 414

Əli 415


Çələbilər 415

MÜXTƏLİF MƏZMUNLU ŞEİRLƏR

Ləli 416


Olmaz 416

Çəyirtkə 417

Keçi 417

Heyvanların bəhsi 418

Ovçu Pirim 418

Kəlbəcər 418

Düşə 419

Mənim 420

Dərya qırağında 420

Üç gözəl 421

Dolana-dolana 421

Oyanmır 421

Şeirlərdən parçalar 422

MAHNILAR

Bülbül 424

Ay qaraçuxa Məmmədhəsən 424

Toy mahnıları

Aman, nənə 425

Mən gəlmişəm 425

Toy tərifləri 425



Əsgər mahnısı 426

SÖYLƏYİCİLƏR HAQQINDA MƏLUMAT 437

Qarabağ: folklor da bir tarixdir, VI kitab

(Cəbrayıl, Kəlbəcər və Tərtər rayonlarından

toplanmış folklor örnəkləri).

Bakı, “Zərdabi LTD” MMC, 2013.

Nəşriyyat direktoru:

Prof. Nadir Məmmədli
Nəşriyyat redaktoru:

fil.ü.f.d. Səbinə İsayeva
Kompyuterdə yığan:

Tünzalə Məmmədova
Korrektor:

Elnarə Əmirli
Kompyuter tərtibçisi və

texniki redaktoru:



Ruhəngiz Əlihüseynova
Kağız formatı: 70/100 1/16

Mətbəə kağızı: №1

Həcmi: 40 ç/v

Tirajı: 330


Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun

Kompyuter Mərkəzində yığılmış, “Zərdabi LTD” MMC-də

ofset üsulu ilə çap olunmuşdur.




1 Vayemə – vağyama

2 Küllüh – zibillik

3 Çilli – uşağın ləqəbi

4 Gözün tütəyi – gözün bəbəyi

5 Zoxrana – süfrənə

6 Kəbineşdəh – kəbin pulu

7 Dədeydi – yer adı

8 Bəyağana – göz işlədikcə

9Çisti – təmiz

10 Basmaq – itələmək

11 Günəşli qəsəbəsi Beyləqan rayonunda yerləşir.

12 Hörgü – divar

13 Kötəzə – tez yetişən

14 Dəmyə – susuz

15 Gəlin qayası – Kəlbəcərdə yer adı

16 Sınqırramaq – kəsmək, parçalamaq

17 Kotanın nəstavı deyiləndə bütün alətləri bir yerə cəmlənmiş kotan nəzərdə tutulur.

18 Havıs – Cəbrayıl rayonun Hovuslu kəndi

19 Gözü həvikkələndi – səksəndi, qorxdu

20 Tozax – narın yağan qar

21 şuvan – şüvən

22 Yelətəh – tələm-tələsik


23 Tunel Kəlbəcər rayonun girişindəki keçidin adıdır.

24 Naələcdən – əlacsızlıqdan

25 Qalayşələn Kəlbəcər rayonundakı yaylaqlardan birinin adıdır.

26 Quş qayası – Zəngilan rayonunda yer adı

27 Sarı təpə – Zəngilan rayonunda yer adı

28 Pir bulax – Zəngilan rayonunda pir

29 Şeytan – ilbiz

30 Söyləyicinin nə dediyi anlaşılmadığı üçün həmin yeri nöqtələrlə vermişik.

31 Məlhəm – Şamaxı rayonunda kənd

32 Qaraqoyunlu – Tərtər rayonunda kənd

33 Bala – bəla

34 Bəqaid – qəni etmək

35 Göz qaralannan – uzaqdan

36 Şərşəpədə – fırıldaq

37 Pəlmə – ağ

38 labil – ağız suyu, tüpürcək

39 Qamqa – yonqar

40 Dürriyə – xeyli

41 Çoustan – daxma

42 Vayhameyi – körpəni mənasında

43 Savetdıx – Sovet hökuməti zamanı mövcud olmuş sovetlikləri nəzərdə tutulur.

44 Qaltax – yəhər

45 Göyxramlıx qəliyə – daşlı-kəsəkli yer

46 Quşhaquş quzannar – qarıldaşa-qarıldaşa gələn quzğunlar

47 Qaltax – yəhər

48 Qalınça – çörək növü

49 Mev çubuğu – üzüm çubuğu

50 Alxaslı – Kəlbəcər rayonunda kənd adı.

51 Xoləzək – Kəlbəcər rayonunda kənd adı

52 Öyəc – iki illik erkək qoyun

53 Sər – baş, paça – ayaq

54 Sərpuc – qazanın qapağı

55 Sərpə çalar – gün çıxar, yayılar.

56 Mətnlər səsli fayllardan köçürülərkən bəzi sözlər yaxşı anlaşılmadı. Həmin sözlərin yerinə nöqtələr qoymuşuq.

57 Marmur – ilan

58 Həşin – arşın

59 Qəssal – mürdəşir

60 Sarıyel yaylağı, Ceyran bulağı Kəlbəcər rayonunda yer adlarıdır.

61 Qəçi vürə – kürd dilindədir.


62 Yeganə qonşuda təzə dünyasını

dəyişmiş gəlinin adıdır.



63 Söyləyici bu ağını dünyadan nakam getmiş qızı üçün söylədi.

64 Sevil söyləyicinin dünyasını dəyişmiş qızının adıdır.

65 Hacı Qaraman ocağının nümayəndəsi Həvəzə (Hafizə) Çələbi nəzərdə tutulur.

66 Yeri məhlim – yeri görünür

67 94-111 saylı bayatıları söyləyici Zəngilan rayonu, Qarqu kənd sakini Məmmədov Məmməd Müseyib oğlundan eşidib.

68112-119 saylı bayatıları söyləyici Zəngilan rayonu, Bartaz kənd sakini Qasımov Muxtar Məmmədhüseyn oğlundan eşidib.



69 120-140 saylı bayatıları söyləyici Zəngilan rayonu, Bartaz kənd sakini Mirzəxan Bəylər oğlu Abdullayevdən eşidib.

70 Söyləyicinin Rusiyada çalışan oğlunun adıdır.

71 Söyləyicinin oğlunun Qarabağ döyüşlərində şəhid olmuş əsgər yoldaşı

72 Söyləyicinin adıdır.

73 Söyləyici bu bayatını oğlu itkin düşmüş ananın dilindən dedi.

74 Başyurd Kəlbəcər rayonunda yer adıdır.

75 Duman, Tapdıq söyləyicinin qardaşı oğlanlarıdır.

76 Lüləpər – lilpar, gül adı

77 Histiroyda – stroykada, inşaatda

781918-ci ildə türk ordusunun Azərbaycana gəlməsinə işarədir.

79 Qonşusu

80Xubrasda – yanı düzgün.

81İrdələmə – tərpətmə

82 Bəkir söyləyicinin həyat yoldaşının adıdır. Dünyasını dəyişib.

83 Söyləyicinin ayaqları xəstə olduğundan qalxa bilmirdi. Bu ağını özünə dedi.

84 Erməniləri nəzərdə tutur.

85 Toplayıcıya deyir.

86 Söyləyicinin qızı

87 Fatma Çələbini nəzərdə tutur

88 Kəvinə gül olma – kəbinə arxayın olma

89 Çilgəz Laçınnan Kəlbəcərin arasında olan dağdı

90 Söyləyici bu bayatıları (395-396) yasda söylədiyini dedi.

91 Söyləyicinin dediyinə görə bu bayatılar (406-407) əsirlikdə öldürülən xalası oğlu tərəfindən deyilib.

92 415-416 saylı bayatılar yelləncəkdə oxunur.

93 Kıl vurmaq – ayağını yerə vurmaq

94 Söyləyici bu nümunənin haxıştada oxunduğunu dedi.

95Söyləyici bayatını avazla, mahnı kimi oxudu.

96 Roza və Fərid söyləyicinin nəvələridir.

97 Teyrənsin – yerə girsin

98 Hodax majgaldan qabaqda öküzləri idarə edən adama deyilirdi.

99 Majgal – o dəstəyi tutan

100 Mərəvcə – qulançar.

101 Qara vurğun nədi deyə soruşduqda dedi ki, qəfil ölənlərə deyilir ki, qara vurğun vuruf. O da Allahın dərdidi.


102 Andlar Tərtər rayonundan toplanıb. Toplayan: T.Orucov.

103 “Bazar sözləri” və “Xörək sözləri” başlığı altında verilən nümunələr Tərtər rayonundan toplanıb. Toplayan: S.Hüseynova

104 Söyləyici işləmək deyəndə dini ibadətlərin icrasını nəzərdə tutur.


105 “Kəlbəcər” və “Düşə” şeirlərinin müəllifi söyləyicinin özüdür.

106 Biyan otax – uсqar otaq


Yüklə 3,1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   222   223   224   225   226   227   228   229   230




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin