Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda İNGİLİs diLİNDƏ qayidiş ƏVƏZLİKLƏRİNİn praqmatikasi

He can’t relax.

2. 
   Adətən, işlənməyənlər: to wash, to shave, to dress.
   

After I got up, I washed.

Əgər mənadan qayıdışlıq başa düşülürsə, o zaman qayıdış əvəzliyi işlətməyə ehtiyac yoxdur.

He gave the present to him – səhv
He gave the present to himself – düz

Sonuncu nümunədə qayıdış əvəzliyinin işlənməyi zəruridir, əks halda söhbətin kimdən getdiyi başa düşülmür.

Aşağıdakı cümlədə isə buna ehtiyac yoxdur, çünki cümlənin mənasından söhbətin kimdən getdiyi bilinir.

I took my mother with me – düz
I took my mother with myself – səhv

Biz aşağıdakı 9 a və c cümlələrində ixtiyarı qayıdışların işləndiyi qaydaya da rast gəlirik, amma bu qayda yuxarıda qeyd olunduğundan fərqlidir. Bu cümlələrdə ifadə olunan hərəkətlər özünə yönəlmiş hərəkətlərdir, yəni hərəkət daim öz üzərində ifa olunur.

9. a) Vali washed and shaved.

b) Aisha dressed with great care.

c) The barber always shaves himself before he shaves his customers.

Sıfır refleksivlər və ismi ifadələr arasındakı əlaqə. Biz implisit işlənən refleksivlər ilə açıq işlənən əvəzliklərin bir-biri ilə necə qarşılıqlı əlaqəyə girdikləri mövzusuna hələ toxunmamışıq. Burada anaforaların praqmatik nəzəriyyəsini implisit və açıq işlənən digər əvəzliklərin qarşılıqlı təsirini öyrənmək üçün daha da genişləndirəcəyik. Daha sonra implisit işlənən refleksivlərin bölgüsünü və onların ismi ifadələr ilə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənəcəyik.

10. a) Ali expects to win.

b) Ali expects himself to win.

11. a) Ali told Maryam that washing themselves would be fun.

b) Ali told Maryam that their washing themselves would be fun.

Belə qəbul edək ki, sintaksis birgə arqument kontekstində refleksiv və onun antesedenti arasındakı referensiallığı birbaşa kodlaşdırmağa imkan verir, o zaman biz əlaqləndirmə prinsipini A prinsipinə dəyişirik. Başqa sözlə, anaforaların izahını vermək üçün bizə lazım olan şey birgə-arqument baxımından təsdiqlənmiş A prinsipidir.

12. a) Maryam whispered secret things to Parvin about themselves.

b) Both Hasan and Ali are famous scholars, and they have done a lot of interesting research together in the past. This semester, Hasan asked Ali to come to his university and to lecture with him about themselves in his class.

3. 
   Hasan told Maryam that washing themselves would be fun.
   

Mövcud analizlər yuxarıdakı cümlələrdə göstərilən yanlış istifadə edilən refleksivləri əhatə etmək üçün aşağıdakı kimi genişləndirilə bilər: cümlələrdə verilən konstruksiyalarda refleksivlərin istifadəsinə sintaktik olaraq icazə verilmir, çünki onlar antesedentlərin birgə arqumentləri olmurlar. Buna görə əvəzliklər birgə istinad bildirən İ prinsipinə tabe olurlar, lakin bu zaman vurğusuz bir əvəzlik istifadə edilmədikdə, onun əvəzinə vurğulu refleksiv istifadə olunur. Onda M eyhami yaranır, yəni yalnız birgə istinad deyil, həm də loqoforizm yaradır. Aşağıdakı cümlələrdən də göründüyü kimi əlaqələndirici diskurs istifadə olunduqda, yenə eyni məntiqi nəticə ortaya çıxır.

13.a) He sat down at the desk and opened the drawers. In the top right-hand one was an envelope addressed to himself.

b) Hasan was furious. The picture of himself in the museum had been mutilated.

3. 
   She was not immediately able to say anything, and even when her spirits were recovered, she debated for a short.It would be the most proper answer to give. The real state of things between Willoughby and her sister was so little known to herself, that in endeavouring to explain it, she might be as liable to say too much as too little. (Sense and Sensibility, Chapter 27, Jane Austin)
   

Nəzərə alsaq ki, refleksivin antesedenti müəyyən bir situasiyada fikirləri ifadə olunan fərddir, əvəzliyin gözlənildiyi yerdə refleksivin istifadəsi loqoforikliyə zidd olur. Aşağıdakı cümlələrdə verilən antesedent-refleksiv əlaqələri də eyni qayda ilə nəzərdən keçirilə bilər.