Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan memarliq və İNŞaat universiteti “İnşaat” fakültəsi

Karbonat süxurları. Sement istehsalında əhəngdaşından, gilli əhəngdaşından, təbaşirdən, 
mergeld
ən, əhəng tufundan, ba- 
lıqqulaqlı əhəngdaşından və s. istifadə olunur. Bu süxurlar əsasən kalsium-karbonatdan ibarətdir. 
Karbonat süxurlarının keyfiyyəti onların quruluşundan, qarışıqların miqdarından və onların xammalda 
yayılma dərəcəsindən asılıdır. Dənələrinin ölçüsünə görə əhəngdaşları aşağıdakılara bölünür: 
kobudd
ənəli, iridənəli, ortadənəli, xırdadənəli və narındənəli. Dənələrin ölçüləri uyğun olaraq 2...1, 
1...0,5, 0,5...0,75...0,1, 0,1...0,01 mm olur. 
T
əbaşir gizli kristallik və yumşaq süxur olub ağ rənglidir. O demək olar ki, tamamilə 
mikrod
ənəli (0,01 mm-dən az) kalsium-karbonatdan ibarətdir.
Uyğun olaraq əhəngdaşının və təbaşirin sıxlıqları 2000...2800 kq/m
3
, 1600...2400 kq/m
3
, n
əmlikləri 
3...10 %, 15...25 %, sıxılmada möhkəmlik hədləri 100 MPa, 0,5...15 MPa olur. Portlandsement 
istehsalında tərkibi 40...43,5 % CaO, 3,2...3,7% MgO ibarət olan karbonat süxurları yararlıdır. Yaxşı olar 
ki, q
ələvilərin miqdarı 1%-dən, SO
3
-
ün miqdarı isə 1,5...1,7 %-dən çox olmasın. Kimyəvi tərkibi nisbətən 
sabit v
ə kristallik quruluşu eynicins olan süxurlar daha yararlıdır. Tabaşir və xırda kristallik quruluşlu 
əhəngdaşı süxurları reaksiyaya daha qabildir. Karbonat süxurlarında bərabər surətdə paylanmış narın gil 
v
ə amorf SiO
2
qarışıqlarının olması da xeyirlidir. Qarışıqda dolomitin miqdarının çox olması məqsədə-
uyğun deyildir. Çünki dolomitin reaksiyayagirmə qabiliyyəti aşağıdır. Xammalın keyfiyyətindən asılı 
olaraq yanma temperat
uru, sobanın məhsuldarlığı və məhsulun xassələri dəyişir. Belə ki, yüksək sıxlığa 
malik olan m
ərmər əhəngdaşına nisbətən daha çətin yanır. Karbonat süxurunun xüsusi növlərindən biri 
d
ə mergeldir. O, çökmə mənşəli olub əhəngdaşından gilə keçid dağ süxurudur. Mergelin tərkibi 
20...60 % gil-
qum qarışığından, 50...80 % isə kalsium-karbonatdan ibarətdir. Tərkibində olan CaCO
3
v
ə gil-qumun miqdarından asılı olaraq mergellər aşağıdakılara ayrılır: qumlu, gilli və əhəngli. Sement 
istehsalında ən qiymətli xammal tərkibi 75...80 % CaCO
3
v
ə 20...25 % gildən ibarət olan əhəngli 
2 

---

mergel hesab olunur. Kimy
əvi tərkibinə görə mergel portlandsement xammal qarışığına daha yaxın 
oldu
ğuna görə onun istifadə olunması istehsal texnologiyasını sadələşdirir. Mergellər fiziki 
xass
ələrinə görə bir-birindən kəskin fərqlənə bilirlər: bəziləri sıx quruluşlu olub yüksək möhkəmliyə 
malik, dig
ərləri isə yumşaq və kövrək olur. 
T
ərkibindəki karbonat və gil komponentlərinin nisbi miqdarından asılı olaraq karbonat 
süxurları cədvəl 1.1-dəki kimi təsnif olunur.