Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasi föVQƏladə hallar naziRLİYİNİn akademiyasi



Yüklə 1,12 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/54
tarix06.01.2022
ölçüsü1,12 Mb.
#113705
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   54
Azf-307607

 
 


71 
II BÖLMƏ 
Siyasi hakimiyy
ət 
 
1.Hakimiyy
ətin məzmunu və təzahür xüsusiyyətləri 
 
Siyas
əti cəmiyyət həyatının digər sferalarından (yəni iqtisadi, 
sosial, m
ənəvi və s.) fərqləndirən cəhət onun hakimiyyət vasitəsilə 
h
əyata keçirilməsidir.Siyasət  qrupların,  birliklərin, təşkilatların 
t
əlabatlarının,  səylərinin və  qarşılıqlı  fəaliyyətinin  başlıca  obyekti 
kimi  çıxış  edir.Lakin  hakimiyyət siyasətdə  daha gizli hadisə  kimi 
s
əciyyələnir və  onun təbiətini üzə  çıxarmaq  asan  məsələ 
deyildir.Hakimiyy
ətin mahiyyətinin  düzgün  başa  düşülməsi,  onun 
reallaşmasının  üsul və  formalarının  müəyyənləşdirilməsi siyasət 
al
əminin mahiyyətinə  daha dərindən nüfuz etməyə  imkan 
yaradır.Hakimiyyət və  hakimiyyət münasibətləri siyasətin məğzini 
t
əşkil  edir.Məşhur  Amerika  sosioloqu  T.  Parsonsun  fikrincə, pul 
iqtisadiyyatda nec
ə əhəmiyyət kəsb edirsə, hakimiyyətdə siyasətdə 
el
ə  əhəmiyyətə  malikdir.Hakimiyyət cəmiyyətin və  siyasətin 
fundamental başlanğıcıdır, siyasətin əsaslarına xidmət edir.O, sabit 
insan birlikl
ərinin  mövcud  olduğu  hər yerdə-ailədə, istehsal 
kollektivl
ərində, müxtəlif təşlikat və müəssisələrdə, bütün dövlətdə 
mövcuddur.Dövl
ətdə  o,  ali, siyasi hakimiyyət kimi təzahür 
edir.Siyasi t
əlimlər tarixində  siyasət və  hakimiyyət həmişə 
ayrılmaz,  qarşılıqlı  əlaqədə  olan hadisələr  kimi nəzərdən 
keçirilmişdir.Siyasi  hakimiyyət  ictimai  xarakter  daşıyır,  sosial 
strukturun f
əaliyyəti vasitəsilə təzahür edir, məcburetmə gücündən, 
əxlaqi təsirdən istifadə  etməyi,  ənənəyə, nüfuza əsaslanmağı 
n
əzərdə tutur. 
Hakimiyy
ət  anlayışı  siyasi  nəzəriyyənin  başlıca  anlayış-
larından biri olmaqla siyasəti, siyasi münasibətləri, siyasi təsisatları, 
dövl
əti başa düşməyə kömək edir. Hakimiyyət münasibətlərinə hələ 
antik dövrün müt
əfəkkirləri-Platon, Aristotel və  başqaları  xüsusi 
diqq
ət yetirmişlər, sonralar Makiavelli, Hobbs, Lokk, Kant və digər 


72 
orta 
əsr  və  yeni  dövr  filosofları  böyük  maraq  göstərmişlər.Qeyd 
ed
ək ki, hakimiyyət problemi müasir Qərb  politoloqlarının  diqqət 
m
ərkəzindədir. 
Hazırda  bu  ictimai  hadisənin müəyyənləşdirilməsində 
müxt
əlif mövqelər nəzərə  çarpır.Bəzi müəlliflər hakimiyyəti bir 
n
əfərin və  ya bir qrupun öz iradəsini həyata keçirmək  imkanları 
kimi mü
əyyənləşdirirlər.Digər müəlliflər hakimiyyəti idarəetmə 
m
əsələlərinə  münasibətdə  subyektlər  arasında  əlaqə, fəaliyyət 
münasib
ətləri  kimi  açıqlayırlar.Başqaları  isə  mövcud  qaydaların 
özün
əməxsus dəyişdirilməsinə  imkan yaradan,  yaradıcı  başlanğıc 
kimi n
əzərdən keçirirlər.Eyni zamanda hakimiyyəti mütəşəkkil sinfi 
zorakılıq  kimi  əsaslandırmağa  səy göstərən mövqelərdə  də 
mövcuddur. 
Hakimiyy
ətin təbiəti və  mahiyyəti  haqqında  çoxsaylı 
konsepsiyalar  mövcuddur.Onlardan marksist, biheviorçu, struktur-
funksional (sistemli) v
ə s. xüsusi əhəmiyyət daşıyır. 
Marksist konsepsiyalarda hakimiyy
ət birinin digərləri üzərin-
d
ə  hökmranlığı,  mütəşəkkil qüvvəyə  tabe  olmaq  kimi  şərh 
edilir.H
əmin konsepsiyalarda sinfi hökmranlıq-tabe etmək 
vurğulanır.Marks və Engelsə görə, hakimiyyətin başlıca cəhəti onun 
sinfi  xarakter  daşımasıdır.Burada  əsas məsələ  hökmranlıq  və 
tabeçilik münasib
ətləridir.Marksizmə  görə,hakimiyyətin mühüm 
əlaməti zorakılıqdır.Bununla  bərabər marksist konsepsiyalarda 
mühüm 
əhəmiyyət kəsb edən bir ideyada diqqəti cəlb edir: ictimai 
t
ərəqqinin hərəkətverici qüvvəsi  demokratiyanın  inkişafıdır.İctimai 
inkişafda xalq kütlələrinin roluna aid marksist müddəa buna aydın 
sübutdur. 
Hakimiyy
ətin müəyyənləşdirilməsinə  biheviorçu  yanaşma 
ç
ərçi-  vəsində  rol  oynamaq,  davranış  konsepsiyası,  resursların 
mübadil
əsi  nəzəriyyəsi və  başqaları  fərqləndirilir. Biheviorçu 
konsepsiyada hakimiyy
ət digər fərdlərin və  fərdlər qrupunun 
davranışını  dəyişməyə  imkan yaradan fərdlər və  fərdlər qrupunun 


73 
şəxsiyyətlərarası münasibətləri kimi çıxış edir.Problemin mahiyyəti 
birinin dig
əri üzərində nəzarəti kimi açıqlanır. 
Hakimiyy
ət münasibətləri nəzəriyyəsinə  alman alimi Maks 
Veber böyük töhf
ə  bəxş  etmişdir.Veber  hakimiyyətin müəyyən-
l
əşdirilməsi üçün pozitiv-sosioloji 
yanaşmanı 
əsas 
götürmüşdür.Onun konsepsiyasına görə, hakimiyyətin müəyyənləş- 
dirilm
əsinin  əsasını  subyektlər  arasındakı  münasibətlərin  uyğun-
suzluğu və bununla bağlı bir subyektin digərinə təsiri təşkil edir. 
Hakimiyy
ət nəzəriyyəsinin daha da inkişafında böyük xidmət 
struktur-funksionalizm
ə  məxsusdur.Belə  ki, T.Parsonsa görə, 
hakimiyy
ət siyasi sistemin təhlilində əhəmiyyətli yer tutur, o, makro 
sosial sistemin xüsusiyy
əti və  ya atributudur.  Sistemli  yanaşma 
hakimiyy
ətin ictimai strukturlarda və  funksiyalarda sirrini axtar-
mağa  istiqamətlənir.Hakimiyyət münasibətlərinin  əsasında 
funksiyaların ziddiyyəti və uyğunsuzluğu, vətəndaş cəmiyyətinin və 
dövl
ətin imkanları  dayanır.Fərdin rolu və  statusundan  asılı 
olaraq,hakimiyy
ət subyektin bu statusundan əmələ  gələn fəaliyyət 
qabiliyy
əti kimi müəyyənləşdirilir.  Hakimiyyətin müəyyənləşdiril- 
m
əsinə  müxtəlif  yanaşmaların  mövcudluğu  nəinki  hakimiyyətin, 
el
əcə  də  siyasətin  çoxölçülü  olmasını  ifadə  edir. Hakimiyyətin 
bilavasit
ə  daşıyıcısı  hakimiyyətin subyekti və  obyektidir.Siyasi 
hakimiyy
ətin subyektləri mürəkkəb,  çoxsəviyyəli struktura malik-
dir. Hakimiyy
ət həmişə  ikitərəfli səviyyədə  mövcuddur, yəni 
qarşılıqlı fəaliyyətdə olan subyektə və obyektə malikdir.Hakimiyyət 
tabelikd
ə olan obyektsiz mövcud ola bilməz. Hakimiyyət müəyyən 
t
əşkilatda təbii-tarixi zərurətdən yaranır və bütövlükdə cəmiyyətin, 
ayrılıqda  müxtəlif sosial birliklərin mənafelərinin  reallaşmasını 
t
əmin etməyə  imkan  yaradır.Məhz bu tələbat müəyyən təşkilatda 
hakimiyy
ətin fəaliyyətinin təhrikedici qüvvəsi  kimi  çıxış 
edir.C
əmiyyətdəhakimiyyət münasibətlərinin çoxcəhətli xarakter 
daşımasını  (iqtisadi hakimiyyət, ailədə  hakimiy-  yət, elmi nüfuz 
hakimiyy
əti, kilsə, məscid hakimiyyəti, ideologiya hakimiyyəti, 
dinihakimiyy
ət, partiya hakimiyyəti və  s.) nəzərə  almaqla  siyasi 


74 
hakimiyy
ətin spesifikliyini müəyyənləşdirmək zəruridir.Siyasi 
hakimiyy
ət o yerdə başlanır ki, orada təsiretmə qabiliyyəti təşəkkül 
tapır  və  eyni zamanda  ictimai qruplarda, təbəqələrdə, siniflərdə, 
bütövlükd
ə bütün cəmiyyətdə yayılır. Siyasi hakimiyyət mütəşəkkil 
m
əcburetməyə  (zorakılığa),  hüquqa  və  nüfuza  əsaslanan böyük 
sosial qruplar arasındakı iradi münasibətlərdir.Belə bir cəhəti nəzərə 
almaq z
əruridir ki, siyasi hakimiyyət dövlət hakimiyyəti ilə eynilik 
t
əşkil  etmir,  istər-istəməz hər cürsiyasi hakimiyyət dövlət 
hakimiyy
əti deyildir.Məsələn, hakimiyyət münasibətləri siyasi 
Yüklə 1,12 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   54




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin