Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ Naxçıvan Dövlət Universiteti

Mövzu 5. ÜDM göstəriciləri və onların qarşılıqlı əlaqəsi

İstehsal fəaliyyətinin son nəticəsi məhsul və xidmətlərin bu-raxılışıdır. Məhsul istehlak etmək və xidmət göstərmək üçün is-tehsal prosesində başqa müxtəlif əmtəə və xidmətlərdən istifadə olunmalıdır ki, buna aralıq istehlak deyilir. Məhsul və xidmət-lərin ümumi buraxılışı ilə aralıq istehlakın fərqinə isə ümumi əlavə edilmiş dəyər deyilir. Əmtəə və xidmətlərin ümumi bura-xılışı istehsal edilən məhsul və xidmətlərin dəyəri olmaqla aşa-ğıdakı ünsürlərdən ibarətdir:

• 
  əmtəələrin ümumi buraxılışı;
  
• 
  bazar xidmətlərinin buraxılışı;
  
• 
  qeyri-bazar xidmətlərinin buraxılışı.
  

Əmtəələrin ümumi buraxılışına aşağıdakılar aiddir:

• 
  müəssisənin kənara satdığı məhsulların dəyəri;
  
• 
  bitməmiş istehsal qalığının, yarımfabrikatların, satılma-mış hazır məhsullar qalığının dəyişməsi;
  
• 
  müəssisədə istehsal olunan və özünün istehsal ehtiyacla-rına istifadə olunan məhsullar;
  
• 
  öz tikinti məqsədlərinə istifadə olunan öz istehsalının məhsulları;
  
• 
  öz istifadəsi üçün hazırlanan əsas fondların dəyəri;
  
• 
  əməyin natura ilə ödənişi üçün və habelə həmin müəssi-sədə qeyri-istehsal ehtiyacları üçün istifadə olunan məhsullar;
  
• 
  ev təsərrüfatlarının öz istehlakı üçün kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının buraxılışı;
  
• 
  başqa müəssisələrə barter üsulu ilə verilən məhsullar və s.
  

Bazar xidmətlərinin ümumi buraxılışına alqı-satqı obyekti olan və istehsal xərcləri tamamilə onların satışından əldə olunan vəsaitlə örtülən xidmətlər daxil edilir. Bazarda faktiki satılan xidmətlərlə yanaşı, bazar xidmətlərinə işçilərə natura formasın-da əmək ödənişinə təqdim olunan xidmətlər, öz evində yaşama-nın dəyəri (xərclər üzrə) və s. də daxil edilir. Bazar xidmətləri-nin ümumi buraxılışı iki qrupa ayrılır:

a) öz bazar xidmətlərinin buraxılışı;

b) maliyyə vasitəçiləri xidmətinin şərti hesablanan ödənişi.

Özünün bazar xidmətlərinə aşağıdakılar aid edilir:

• 
  topdan və pərakəndə ticarətin xidmətləri;
  
• 
  ictimai iaşə, nəqliyyat, rabitə müəssisələrinin, anbarların və saxlama məntəqələrinin xidmətləri;
  
• 
  avadanlıqların, nəqliyyat vasitələrinin və məişətdə işlədi-lən əşyaların təmiri, icarəyə və prokata verilməsi üzrə xidmət-lər və s.