Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

QAÇAQLAR HAQQINDA. TELLİ ƏSƏD

I mətn

Telli Əsət qaçağ oluf. Çox urvatdı adamıydı, baxımlı adamıydı. Varı va­rıy­dı, varının sahivi idi. Sovet höküməti gələndə başdadı qaçaxlıx eləməyə. Kalva Əsədi də öldüdülər. O kişi qaşdı, canını saxladı. Telli sözü iyitdiyinə gö­rədi. O vaxdı tel ha yoxudu. Hamı qırxdırerdi, burda bir kəkil qourdular.

Dayılarım, Xannar kişi iki-üş dəfə oon yanında oluf qumaranda. Qu­mar­mışdılar, bax birin bu arada, birin də Mamırtdıda. O varının yox, öz canının dər­dinnən qaçaxlığ elədi. Bir ara keçənnən üzə çıxdı. Bir də isdədilər, bunu kurçoka salalar. Kalva Əsət burdoydu, Telli Əsət meşədə. Dedilər, Haça Qayada oon iki oğlu varımış. O, hökümətdən qaçerdi.
II mətn

Kətdə yekə Əsət vardı, çox bildiyinə görə Rus Əsət də deellər ona. Bi­zim tirənin başbiləni, ağsakqalı oluf. Touz irayonunu idarə eliyən üş nəfər oluf­du. İstirajnik deyillərdi o vaxdı, pirisdavın isdirajniki. Pirisdav Şahniyar bəy Dondar Quşcudan oluf. Üş bööh strajnik Bozalqannıdan oluf: Yekə Əsət, Mamoy kişi, Telli Əsət. Bulları bolşeviklər gələnnən sora ləğv elədilər. Ni­qa­la­yın srajnik­ləriydi. Olların əvəzinə erməniyi gətdilər burya stajnik qoydular – Le­von. Şah­niyar bəyi gülləynən vurdular. Levon da adamları seşdi. Oların axırı belə oldu: Telli Əsət qaçağ oldu. 39-cu ildə onu tutdular. Öldü. Yekə Əsət urus­cax bildi­yinə görə, 1930-cu ildə gəlmişdilər, troyka deerdilər: Nikalayov, Ələh­bərov, İsmayılov. Oların yazdığına pozu yoxuydu. Əsət kişiyi tutdular. Dedilər, ta bunu gülləliyjəhlər. Niqalayov dedi, gəl səni danışdırejəm. Bir dilvər gətidi – azər­baycannı. Deer, Nikalayov sual verdi. Mən də uruscax bilerəm, deer. Bu azər­bay­cannı tərsinə tərcümə eliyer. Deer, qorxmoram, onsuz da ölüm qavaxda. Əli­mi qaldırıf “pasdoy” dedim. Nikalayov məətdəl qaldı. Dedi, vçom dela? De­dim, bu adam sənin verdiyin sualı maa tərsinə deyer. Məəm dediyim cavabı saa tər­sinə deer. Xayiş eliyerəm, bu getsin, sənnən özüm danışeram. Uruscax özüm bi­lerəm. Dedi, hardan öyrəmmisən? Dedim, sənnən öyrəmmişəm. Gəlirdiniz straj­niklər, mən də örgənirdim. Onu Nikalayov buraxdı – bircə Əsət kişiyi. Ma­moy kişiyi tutdular, apardılar, qalada öldü. Telli Əsət də qaçağ oldu.