Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Haça Qaya ziyarətgahı

Haça Qaya ojağı, doğurdan da, mööcüzədi. Ojaxda dedilər ki, Həzrət Əli qoşun çəkif burdan gedəndə bu qaya qoşunun qarşısını kəsif. Fida olduğum Həzrət Əli qaldırıf qılıncı ordan, qaya düz divinə kimi yarılıf. Qayanın or­ta­sın­nan aşağısınatan su damer. Göz yaşı kimi – damcı-damcı. Pilləkənnərnən gərək tüşə, ojağın yanına gələsən. Bir tərəfdən gəlirsən, o tərəfdən yola qalxırsan. Ma­şın hərrənif gəler. Nə qav-qacax aparsan, gərəh orda qoyuf gələsən. Orda su yoxdu, gərəh bidonda aparasan.

ALDƏDƏ

I mətn

Bir dəfə atam qurvan aparmışdı. Orda nööbəyə durulur. Camahat çox olor. Maşınnan tüşənnən gərəh qurvan hərrəneydi. Biz tüşdüh. Maşın dayandı qıraxda, atam da qurvanı hərrədi. Biz də dalınnan. Hərrəndih, heyvan da kəsildi. Asdıx, bişidih. Birdən bir maşın gəldi. Bu maşınnan adamlar da töküldü, heyvan da tüşdü. İnanersammı, bilmirəm yerdən çıxdı, ya hardan. Bir dənə ilan zil qalx­dı, quyruğunun üsdə. İlan başdadı, Aldədənin girəcəh qapısı varmı, orda beləjə durdu (əli ilə göstərir – top.), başdadı əsməyə, Qərif Seyit hakqı. Nə camahat, nə heyvan içəri girməmişdi. Zipbələmzil ilan durdu quyruğunun üsdə. İçərdəkilər ojağa yalvardılar, özünə yalvardılar. Biri isdədi ki, öldürsün. Qağam dedi, ayə, sənin başın xarafdı. Sənin əməlin saleh döyül, qurvanın qəbul döyül. Ojax səni qəbul eləmer. Qayıt get. Camahatı tas-tas elədərsən, yanınnan gətidihlərini qır­dı­rarsan. O, bir ilan döyül. O, xəbərdarrığ üçün çıxıf. Burda onnarnan ilan var – ojağ ilannarı. Onnan sora olar maşına doldu, heyvanını da götüdü. Qayıdıf ge­dənnən sora bir sekuntun içində ilan yox oldu. Hara getdi, nətəri getdi. Orda hə­min adam hakqında demişdilər, mayası haramdı.

Orda ojaxda niyət eliyənnər girer yater. Başını qəbrə söyküyür. Bir cüt oğludu, özüdü. Özü baş tərəfdədi, oğlannarı aşağıda.

Yatanda da məsələn, deer ki, mənim yuxum çin olsun, nə arzum var, ye­rinə yetsin. Yuxuda görülməlidi. Əgər o arzuya çatırsansa, yuxuya gedə bi­ler­sənsə, yuxuda isdədiyini əldə eliyə bilersənsə, bax bəzi baxıcılar var, deer, mana yuxuda dedilər, eləcə də orda. Özü oyanana kimi dəyməh yoxdu. Gərəh özü oyana, qalxa.

II mətn

Mən niyət elədim Elçinə. Elçin çox bəd, beyrəxvət, pis uşağıydı. Günüm maalicələrdə keçerdi. Pərvanəynən baravar. Pərvanə öydə maalicə olunurdu, amba o, getməmiş balinsə qoymadı. Bir meyvəyə, yeməyə əl uzatmazdı. Əvvəl özünə fida olsun atam, anam, dünyədə gəzənim, yeddi arxa dolananım, onnan da oğlannarına fida olsun. Mən ölmüyüm, bu uşağ isdolun üsdünə qoyulan yiməyə, imam eşqinə, bircə dəfə əlini uzatsa, gətirif qurbanımı kəseyjəm. Öz yedəyinə vereyjəm erkəyi, Aldədənin. Özü hərriyjəh. Atam, anam fida olsun, nə təər de­dim, heylə oldu. Gədə yaxşılandı. Gədə yekələndi, yeridi. Düz gədənin beş ya­şı­na beş gün qalmış erkəyi aldım. Apardım, öz qapılarına bağladım. Gəldih qa­pı­ya. Maşını içəri verdih, heyvanı düşürdüh, uşağı düşürdüh. Həsən götürdü, bir təər gətidi. Başında çatı var – uzun kəndir. Gədənin əlinə verdih. Ujunu dü­yün­nədim, suyu­ruv əlinnən çıxmasın. İki dəfə doladıx. Üçüncüdə hancarı elədi, çıx­dı əlimizdən. Özümü içəri verdim. Aldədənin başına dolandı. Aldədeynən oğ­lannarının arasında yol var. Buruynan gəldi, təzdənnən oğlannarının başına do­landı. Atam, anam sana fida olsun, ay Allah. Möcüzə göydə döyül, yerdədi, bi­lə­nə, görənə. Millətin əli göydə qaldı. Samaya dedi ki, yeddiillihnən qəbuldu bu qurvan. Mən neçə ildi burda oturoram, hələ belə möcüzə görməmişəm ki, hey­van insanın əlinnən çıxsın, içərdə bircə-bircə qavırı ziyarat eləsin. Dil biler bu heyvan.