Azerbaycan’da Müstakil Hanlıklar Devrine Umumî Bir Bakış

Eski Türk destanlarından izler taşıyan ve bir çeşit Oğuzname niteliğinde olan Dede Korkut hikâyeleri de, daha önceki yüzyıllarda teşekkül etmiş olmakla birlikte, XIV. yüzyılda tespit edilip yazıya geçirilmiştir. Bu bakımdan Dede Korkut Kitabı, Anadolu’daki destanî Türk edebiyatının en zengin ve en değerli mirasıdır.

Beylikler döneminde bazı kısas-ı enbiya ve tezkiretü’l-evliya tercümeleri de yapılmıştır. Anadolu sahasındaki kısas-ı enbiya tercümeleri Sa’lebî ve Kisâî’nin bu konudaki eserleri esas alınarak meydana getirilmiştir. Sa’lebî’nin, esas adı Arâyisü’l-mecâlis olan eserinden, Aydınoğlu Mehmet B adına yapılmış Kısas-ı Enbiya tercümesi, bu konudaki en eski tercümedir. Eser üzerinde Meriç Ökten bir doktora çalşması yapmıştır.252 Ayrıca müellifi ve mütercimi belli olmayan Kısas-ı Enbiya’lar da vardır.253 Yine bu dönemde Feridüddin-i Attar’ın Tezkiretü’l-evliyası esas alınarak yapılmış bazı tezkiretü’l-evliya tercümeleri de görülmektedir. Bunların da bazılarının mütercimi belli, bazılarının ise kimin tarafından yapıldığı belli değildir. Kimin tarafından tercüme edildiği belli olmayan bu eserler, anonim bir nitelik taşırlar. Beylikler döneminden kalma anonim, en eski tezkiretü’l-evliya tercümesi üzerinde Orhan Yavuz doktora çalışması yapmıştır.254

Beylikler dönemi Türk dili ve edebiyatında Kur’an tefsirlerinin de önemli bir yeri vardır. Selçuklular devrinde Türkçe Kur’an tercümelerine rastlanmamasına karşılık, Beylikler döneminde Kur’an’ın Anadolu Türkçesine tercümeleri de yapılmıştır.

Bu ilk çeviriler genellikle kısa bazı surelerin tefsirleridir. Fatiha tefsiri, İhlas tefsiri, Yâsin tefsiri, Amme ve Tebareke cüzlerinin tefsiri gibi. Kur’an’ın bir bütün halinde tefsir ve tercümesinin yapılması, XIV. yüzyılın sonları ile XV. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir. Bunların arasında İsfendiyar b. Bayezid Han’ın emriyle oğlu İbrahim Bey Çelebi için yapılan Kur’an tercümesi Cevâhirü’l-asdâf önemli bir yer tutar.255

Beylikler dönemindeki sure tefsirleri arasında, İnançoğullarından İshak Bey b. Murad Arslan için Ankaralı Mustafa b. Muhammed tarafından meydana getirilen İhlas Tefsiri, Fatiha Tefsiri, Yasin Tefsiri, Amme ve Tebareke cüzlerinin tefsirleri önemlidir. 256

Bu tefsirlerin birer nüshası İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Kitaplığı’nda bulunmaktadır (nr. 3779). Bunlardan başka, yine Çobanoğullarından İsfendiyar Bey adına yazılan Aynü’l-hayât fî tefsîri kelâmı hâlikı’l-beriyyât ile, Hızır b. Göl Bey adına yazılan Sûre-i Mülk Tefsiri de bulunmaktadır.

Beylikler dönemi dil yadigârları arasında, tıp konusunda yazılan eserlerin ayrı bir yeri vardır. Bunlar arasında Hacı Paşa’nın Müntehâb-ı Şifa ve Teshîl adlı eserleri;257 Geredeli İshak b. Murad’ın, 1390’da telif olarak, Timurtaş Paşaoğlu Umur Bey adına yazdığı Edviye-i Müfrede adlı tıp kitabı;258 yine Timurtaş Paşaoğlu Umur Bey adına yazılan Yâdigâr-ı İbn Şerîf;259 Aydınoğlu Umur Bey’in emriyle yazılan Müfredât-ı İbn Baytâr Tercümesi; Hekim Bereket’in kaleme aldığı Tuhfe-i Mübârizî ile Hülâsa adlı tıp kitapları Beylikler döneminde yazılan tıp eserlerinin en tanınmış olanlarıdır.

DİPNOTLAR
1 Dîvânü Lugati’t-Türk Tercümesi (trc. Besim Atalay), Ankara 1939, I, 30.

2 Fuat Köprülü, “Gazneliler Devrinde Türk Şiiri”, Edebiyat Fakültesi Mecmuası, VII/2 (1929), s. 81-83.

3 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbu1980, s. 333.

4 Fuat Köprülü, Edebiyat Tarihi, s. 334.

5 Kerimüddin Mahmud, Müsâmeretü’l-ahbâr (nşr. Osman Turan), Ankara 1944, s. 64.

6 Aziz b. Erdeşîr-i Esterâbâdî, Bezm ü Rezm (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 1990, s. 491.

7 Tercüme-i Medh-i Fakr u Zemm-i Dünyâ, Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 5426, vr. 229a.

8 Ahmet Ateş, “Hicrî VI-VIII. (XII-XIV) Yüzyıllarda Anadolu’da Farsça Eserler”., Türkiyat Mecmuası, VII-VIII/2 (1945), s. 125.

9 Feridun Nafiz Uzluk, “Karamanoğulları Hakkında İki Ağıt”, TDAY-Belleten, 1962, s. 68.

10 Faruk Kadri Timurtaş, “Türkçenin Yenilenmesi ve Yunus”, Tercüman 16 Haziran 1972.

11 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, I, İstanbul 1971, s, 299.

12 Zeki Velidi Togan, Umumî Türk Tarihine Giriş, I, İstanbul 1970, s. 271.

13 Gülşehrî, Mantıkuttayr, (nşr. Agah Sırrı Levend), Tıpkıbasım, Ankara 1957, s. 22-51.

14 Ahmet Yaşar Ocak, “Battalnâme”, DİA, V, 206.

15 Ahmet Yaşar Ocak, a. g. m., s. 207.

16 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 258.

17 Ahmet Yaşar Ocak “Dânişmendnâme”, DİA, VIII, 478.

18 Danişmend Gazi Destanı (hazırlayan: Necati Demir), Ankara 1999, s. 13.

19 Mustafa Erkan, “Behcetü’l-hadâik”, DİA, V, 347.
20 Mustafa Erkan, a. g. m., s. 347.

21 Kur’an-ı Kerîm, Yusuf Suresi, ayet 3.

22 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, I, 284.

23 C. Brockelmann, “Ali’s Qıssa-iJusuf der alteste Vonlaufer der Osmanischen Literatur”, Abhandlange der Bayerischen Akademia der Wissenschaften, Berlin 1916, s. 5-8.

24 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 236.

25 Ahmet Caferoğlu, Türk Dili Tarihi, İstanbul 1974, II, 141.

26 İsmail Hikmet Ertaylan, “Türk Dilinde Yazılan İlk Yusuf u Züleyha”, TDED, III/1-2 (1948), s. 211.

27 Zeynep Korkmaz, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I, Ankara 1995, 359.

28 E. Blochet, Catalogue des Manuscripts Turcs, Tome I, Paris 1932, suppl. Turc. 62.

29 Şinasi Tekin, “ 1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde’olga-bolga’ Sorunu”, TDAY-Belleten 1973-1974, s. 58-133.

30 Faruk Kadri Timurtaş, Tarih İçinde Türk Edebiyatı, İstanbul 1981, s. 158.

31 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, I, 312.

32 M. Şerefeddin, “Mevlânâ’da Türkçe Kelimeler ve Türkçe Şiirler”, TM, IV (1934), s. 111-168; Mecdut Mansuroğlu, Mevlânâ Celâleddin Rûmî’de Türkçe Beyit ve İbareler”, TDAY-Belleten 1954, s. 207-220.

33 Fuat Köprülü, “AnatolischeDichter in Der Seldschukenzeit II, Ahmed Faqîh”, Körösi Csoma Archivum, II/1-2 (1926), s. 20-38 (Türkçesi: Selçukîler devrinde Anadolu Şairleri II, Ahmed Fakih, Türk Yurdu, IV [1926], s. 286-295).

34 Ahmed Eflâkî, Menâkıbü’l-ârifîn (trc. Tahsin Yazıcı), İstanbul 1986, s. 452-453.

35 Osman F. Sertkaya, “Ahmed Fakih”, DİA, II, 65-67.

36 Şahabettin Tekindağ, Yunus Emre Hakkında Araştırmalar”, TTK-Belleten, XXX/117 (1966), s. 76, 77.

37 Beyazıt Devlet Ktp., nr. 5782, vr. 289a-291b

38 Ahmed Fakih, Çarhnâme (haz. Mecdut Mansuroğlu), İstanbul 1965.

39 Ahmed Fakih, Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe (haz. Hasibe Mazıoğlu), Ankara 1974.

40 Vasfi Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1970, s. 108.

41 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, I, 344.

42 Hikmet İlaydın, “Dehhânî’nin Şiirleri”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Ankara 1978, s. 137-165.

43 Hikmet İlaydın, a. g. m.; Mecdut Mansuroğlu, ”Anadolu Metinleri (XIII. Asır: 1. Şeyyad Hamza, 2. Dehhânî, 3. İbtidanâme) ”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII (1942), s. 95-104; a. mlf., Dehhânî ve Manzumeleri, İstanbul 1947.

44 Rıfkı Melul Meriç, “Akşehir Türbe ve Mezarları Kitabeleri”, TM, V (1935), s. 179.

45 Fuat Köprülü, “Anatolische Dichter in der Seldschukenzeit, I, Şeyyad Hamza”, Körösi Csoma Archivum, I/3 (Budapest 1922), s. 183.

46 Rıfkı Melul Meriç, “Şeyyad Hamza’nın Kızına Ait Mezar Taşı”, Taşpınar Mecmuası, sy. 28 (Afyon 1935), s. 63.

47 Metin Akar, “Şeyyad Hamza Hakkında Yeni Bilgiler”, Türklük Araştırmaları Dergisi, sy. 2 (İstanbul 1987), s. 8.

48 Mecdut Mansuroğlu, “Şeyyad Hamza’ya Ait Üç Manzume”, TDED, I/3-4 (1946), s. 180; a. mlf., “Şeyyad Hamza’nın Doğu Türkçesine Yaklaşan Manzumesi”, TDAY-Belleten, Ankara 1956, s. 125-144; Necmeddin Halil Onan, “Şeyyad Hamza’nın İki Yeni Gazeli Dolayısıyla”, DTCFD, VII/4 (1949), s. 529-534; Sadettin Buluç, “Şeyyad Hamza’nın Beş Manzumesi”, TDED, VII/1-2 (İstanbul 1956), s. 5-12; a. mlf, “Şeyyad Hamza’nın Bir Lirik Şiiri”, TDED, XIII (İstanbul 1963), s. 139-142; Metin Akar, a. g. m., s. 1-15 [1983, 1984 yıllarında İstanbul’da yapılan V ve VI. Millî Türkoloji Kongrelerinde sunulan iki tebliğin geliştirilmiş şekli olan bu makale iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda (s. 1-12) 50 beyitlik veba salgını ile ilgili manzume; ikinci kısımda ise (s. 13-15) biri 4, diğeri 15 beyitlik iki şiir yayımlanmıştır].

49 Sadettin Buluç, “Şeyyad Hamza’nın Bilinmeyen Bir Mesnevisi”, TM, XV (1968), 247257.

50 Şeyyad Hamza, Yûsuf ve Zeliha (nakleden: Dehri Dilçin), İstanbul 1946.

51 Türk edebiyatındaki öteki Yûsuf u Züleyhalar ve yazarları için bk. Agâh Sırrı Levend, “Divan Edebiyatında Hikâyeler”, TDAY-Belleten, 1967, Ankara 1968, s. 98-102; a. mlf, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1973, s. 128-130.

52 Firdevsî-i Rûmî, Vilâyetnâme, Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî (nşr. Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul 1958, s. 48-49.

53 Faruk K. Timurtaş, Yunus Emre Divanı, İstanbul 1972, s. 22-23.

54 Aziz Mahmud Hüdayi, Vâkıât-ı Üftâde, Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 574, s. 91.

55 Vâkıât-ı Üftâde, s. 374.

56 Yazıya geçirilmemiş halk rivayeti, bk. A. Gölpınarlı, Yunus Emre ve Tasavvuf, s. 54, 55.

57 Timurtaş, Yunus Emre Divanı, s. 24.

58 Yunus Emre Divanı, Tıpkı basım, vr. 53b.

59 Bu görüşler için bk. Mustafa Tatçı, Yunus Emre Divanı, I, s. 12-15.

60 Mecdî, Şakayık Tercümesi, İstanbul 1269, s. 78.

61 Âşık Paşazâde, Tarih (haz. Atsız), Ankara 1985, s 193.

62 Adnan Erzi, “Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar I, Yunus Emren’nin Hayatı Hakkında Bir Vesika”, TTK-Belleten, XIV/53 (1950), s. 85-89.

63 Vilâyetname, s. 48, 49.

64 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1976, s. 262.

65 Bk. Başbakanlık Arşivi, Konya Defteri, nr. 63, s. 238, 455.

66 Meselâ bk. Lâmiî, Nefehat Tercümesi, İstanbul 1270, s. 691; Şakayık Tercümesi, s. 78.

67 Timurtaş, Yunus Emre Divanı, s. 18; Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, s. 278.

68 Esat Coşan, Hacı Bektaş-ı Veli, Makalât, Ankara 1971, s. XXXVI.

69 Timurtaş, Yunus Emre Divanı, s. 28.

70 Timurtaş, a.g.e., s. 29.

71 Tatçı, Yunus Emre Divanı, I, s. 33.

72 Abdülbaki Gölpınarlı, Yunus Emre, Risâletü’n-nushiyye ve Divan, İstanbul 1965.

73 Risâletü’n-nushiyye, Tenkitli Metin, Ankara 1991.

74 Dîv_n-ı Âşık Yûnus, İstanbul 1302, 1320, 1327, 1340. Son olarak Kültür Bakanlığı, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih bölümündeki (nr. 3889) nüshayı tıpkı basım halinde yayımlamıştır (Ankara 1991).

75 Burhan Toprak, Yunus Emre Divanı, I-III, İstanbul 1933-1934 (Daha sonra iki cilt [İstanbul 1945] ve tek cilt olarak da [İstanbul 1953] neşirleri yapılmıştır).

76 Yunus Emre Divanı, İstanbul 1943.

77 Yunus Emre, Risâletü’n-nushiyye ve Divan, İstanbul 1965.

78 Yunus Emre Divanı, İstanbul 1972.

79 Yunus Emre Divanı, İnceleme, Tenkitli Metin, I-II, Ankara 1990.

80 Ahmet Yaşar Ocak, Babaîler İsyanı, İstanbul 1980.

81 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, Ankara 1988, s. XII; Erdoğan Merçil, “Anadolu Beylikleri”, DİA, III, 138-139.

82 Gülşehrî, Mantıkuttayr (nşr. Agâh Sırrı Levend), Tıpkıbasım, Ankara 1957, s. 172, 173.

83 Walther Björkman, “Die Altosmanische Literature”, Philologiae Turcicae Fundamenta, Wiesbaden 1965, II, 414.

84 Sadettin Kocatürk, Gülşehrî ve Feleknâme, Ankara 1982, s. 32.

85 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 214; Aydın Sayılı, “ Gülşehrî’nin Leylek ile Bülbülün Hikâyesi Adlı Manzumesi”, Necati Lugal Armağanı, Ankara 1968, s. 541.

86 Müjgan Cunbur, Gülşehrî ve Matıkuttayr’ı (doktora tezi), Ankara1952.

87 Franz Taeschner, Ein Mesnevi Gülschehris auf Achi Evran (Kerâmât-ı Ahi Evran, tâbe serâhu), Hamburg 1930; a. mlf., Gülschehris Mesnevi auf Achi Evran den Heiligen von Kırschehir und Patron der Türkischen Zünfte, Wiesbaden 1955.

88 Franz Taeschner, “Zwei Gazels von Gülşehri”, Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 479-486.

89 Müjgan Cunbur, “Gülşehrî ve Kaygusuz Abdal’ın Şiirlerini Kapsayan XV. Yüzyıldan Kalan Bir Mecmua”, X. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler-1963, Ankara 1964, s. 23-30.

90 Mustafa Özkan, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul 2000, s. 201.

91 Cevat Hakkı Tarım, Kırşehir Tarih ve Coğrafya Lugatı, Kırşehir 1940, s. 18.

92 Fuat Köprülü, “Türk Edebiyatının Ermeni Edebiyatı Üzerine Tesiri”, Edebiyat Fakültesi Mecmuası, II/2 (1922), s. 1-30.

93 Kemal Yavuz, Âşık Paşa, Garibnâme, I/1-2-II/1-2, Ankara2000.

94 E. Jemma, “Il Fakrnâme Libro Della Poverta di Âşıq Paşa”, Estatto Dalla Rivista Deglui Studi Orientali, XXIX (Roma 1954), s. 219-245; Agâh Sırrı Levend, “Âşık Paşanın Bilinmeyen İki Mesnevisi: Fakrnâme ve Vasf-ı Hâl”, TDAY-Belleten 1953, s. 205-253.

95 Agâh Sırır Levend, “Âşık Paşa’nın Bilinmeyen İki Risalesi Daha: Hikâye ve Kimya Risalesi”, TDAY-Belleten 1954, s. 265-276.

96 Abdulbaki Gölpınarlı, Yunus Emre ve Tasavvuf, İstanbul 1961, s. 295-346.

97 Hasan Aksoy, “Dursun Fakih”, DİA, X, 7.

98 Sadettin Buluç, “Dursun Fakih’in Gazavât-nâmesi”, X. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, 1963, Ankara 1964, s. 11-22.

99 Amil Çelebioğlu, Türk Edebiyatında Mesnevi, İstanbul 1999, s. 72, 73.

100 Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-şuarâ (nşr. Meredith-Owens), London 1971, vr. 19b.

101 Şeyhoğlu Mustafa, Kenzü’l-küberâ ve Mehekkü’l-ulemâ (haz. Kemal Yavuz), Ankara 1991, vr. 12b, 19b, 39b, 45b, 54 a-b, 63b, 80a.

102 J. H. Mordtmann, Suheil und Nevbehâr, Hannover 1925, “Mukaddime”, s. 12b

103 Tahsin Banguoğlu, Altosmanische Sprachstudien zu Süheyl ü Nevbahar, Breslau 1938, s. 11.

104 Cem Dilçin, Mesud b. Ahmed, Süheyl ü Nevbahar, İncelem-Metin-Sözlük, Ankara 1991.

105 Kilisli Muallim Rifat, Ferhengnâme-i Sadî Tercümesi, İstanbul 1340-1342, “Tekmile”, s. 16.

106 Fuat Köprülü, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, İstanbul 1934, s. 174-191.

107 Vasfi Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1970, s. 127.

108 Kenan Özbostancı, Kemaloğlu Ferahnâme, İnceleme-Metin-Tıpkıbasım, İstanbul 1991.

109 Îsmail Hikmet Ertaylan, Türk Edebiyatı Örnekleri I: Varaka ve Gülşah, İstanbul 1945.

110 Grace Martin Smith, Yûsuf-ı Meddâh, Varqa ve Gülşâh, A Fourteenth Century Anatolian Turkish Mesnevi, Leiden 1976.

111 Kemal Yavuz, Şeyhoğlu, Kenzü’l-küberâ ve Mehekkü’l-ulemâ, İnceleme-Metin-İndeks, Ankara 1991.

112 Hüseyin Ayan, Şeyhoğlu Mustafa Hurşidnâme (Hurşid ü Ferahşâd), İnceleme, Metin, Sözlük, Konu Dizini, Erzurum 1979.

113 Zeynep Korkmaz, Sadrüddin Şeyhoğlu, Marzubannâme Tercümesi, İnceleme, Metin, Sözlük, Tıpkıbasım Ankara 1973.

114 Zeynep Korkmaz, “Kabusnâme ve Marzubannâme Çevirileri Kimindir? ”, TDAY-Belleten 1966, 267-275.

115 Kemal Yavuz, Şeyhoğlu, Kenzü’l-küberâ ve Mehekkü’l-ulemâ, İnceleme-Metin-İndeks, Ankara 1991

116 Kayıtların tenkit ve değerlendirmesi için bk. Nihat Sami Banarlı, Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân ve Cemşîd ve Hurşîd Mesnevisi, İstanbul 1939, s. 52.

117 İA, I, s. 216.

118 Yaşar Akdoğan, Ahmedî Divanı, Tenkitli Metin ve Dil Hususiyetleri, (doktora tezi), İstanbul 1979, II, s. 735.

119 Mecdî, Şakayık Tercümesi, İstanbul 1269, s. 71.

120 Şakayık Tercümesi, s. 70.

121 Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-şuarâ (nşr. Meredith-Owens), London 1971, vr. 40a; Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ (nşr. İbrahim Kutluk), Ankara 1978, I, 146.

122 Nihat Çetin, “Ahmedî’nin Mirkâtü’l-edeb’i Hakkında”, TM (1965), XIV, s. 220.

123 Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, I, s. 369; Thury Jozsef, “On Dördüncü Asır Sonlarına Kadar Türk Dili Yadigârları”, MTM, II/4 (1331), s. 113, 114.

124 Düsturnâme-i Enverî (nşr. Mükrimin Halil), İstanbul 1928, s. 91.

125 Şakayık Tercümesi, s. 71.

126 İA, I, 220.

127 Yaşar Akdoğan, Divan, Tenkitli Metin, s. 165, 190, 417, 534; İskendernâme, İÜ Ktp. TY, nr. 921, vr. 3a-b.

128 Divan, Tenkitli Metin, s. 771.

129 Hatiboğlu, Bahrül’l-hakayık (nşr. İsmail Hikmet Ertaylan), İstanbul 1960, vr. 56a

130 Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, I, 390, 391.

131 Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 1082, Düğümlü Baba, nr. 401; Türk-İslâm Eserleri Müzesi Ktp., nr. 2010; Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Koğuşlar, nr. 1015; British Museum, Or. Nr. 4127 [Süleymaniye Ktp. Mikrofilm Arşivi, nr. 1944]; Vaticana Turco, nr. 196 [Süleymaniye Ktp. Mikrofilm Arşivi, nr. 2122]; Manchester J. Ryland Library, nr. 19.

132 Tunca Kortantamer, Leben und Weltbild des altosmanischen Dichters Ahmedî unter Besonderer Berücksichtigung seines Diwans, Freiburg 1973.

133 Yaşar Akdoğan, Ahmedî Divanı, Tenkitli Metin ve Dil Hususiyetleri, İstanbul 1979 (iki ciltten oluşan bu çalışmanın I. cildi gramer, sentaks ve sözlükten, II. cildi ise tenkitli metinden oluşmaktadır).

134 Yaşar Akdoğan, Ahmedî Divanından Seçmeler, Ankara 1988.

135 Melike Erdem Gündüz, Ahmedî Divanının Tahlili, (doktora tezi. İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü), İstanbul 2001.

136 Bu görüş ve değerlendirmeler için bk. İsmail Ünver, İskendernâme, İnceleme, Tıpkıbasım, Ankara 1983, s. 15, 16.

137 İsmail Ünver, İskendernâme, s. 24-27.

138 İ. Ünver, a.g.e.

139 Necib Asım, “Osmanlı Tarihnüvisleri ve Müverrihleri”, TOEM, I (1910), s. 41-52.

140 Nihat Sami Banarlı, On Dördüncü Asır Anadolu Şairlerinden Ahmedî’nin Osmanlı Tarihi: Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân ve Cemşîd ve Hurşîd Mesnevisi, İstanbul 1939.

141 İ. Ünver, “Ahmedî’nin İskendernâmesi’ndeki Mevlid Bölümü”, TDAY-Belleten, 1977, s. 355-411.

142 Şazelî Tekkesi, nr. 110, vr. 16b-28b.

143 Yaşar Akdoğan, “Mi‘rac, Mi‘racnâme ve Ahmedî’nin Bilinmeyen Mi‘racnâmesi”, Osmanlı Araştırmaları, IX (İstanbul 1989), s. 263-310.

144 Nihat Sami Banarlı, Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân ve Cemşîd ve Hurşîd Mesnevisi, İstanbul 1939, s. 141.

145 Künhü’l-ahbâr, İstanbul 1277, V, s. 128.

146 Nihat Sami Banarlı, Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân ve Cemşîd ve Hurşîd Mesnevisi, İstanbul 1939.

147 Mehmet Akalın, Ahmedî Cemşîd ü Hurşîd, Ankara 1975.

148 Adnan İnce, Sultan Cem, Cemşîd ü Hurşîd (doktora tezi), Erzurum 1981.

149 Tervîhü’l-ervâh, TSMK, Revan, nr. 1681, vr. 374a.

150 Bedi Şehsüvaroğlu, Şair ve Hekim Ahmedî, İstanbul 1954, s. 35.

151 İA, I, s. 217.

152 Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul 1970, s. 21.

153 Şair ve Hekim Ahmedî, s. 46.

154 Osmanlı Müellifleri, II, s. 74.

155 Türk Şairleri, I, s. 374, 375.

156 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932, s. 216.

157 Şair ve Hekim Ahmedî, s. 49-76.

158 Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3595; Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Revan, nr. 1681.

159 Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., nr. 2540, vr. 1b-71a.

160 Nihat Çetin, “Ahmedî’nin Bilinmeyen Birkaç Eseri”, Tarih Dergisi, II/3-4 (1952), s 103.

161 İA, I, 220.

162 Keşfü’z-zunûn, II, 1656.

163 “Ahmedî’nin Bilinmeyen Birkaç Eseri”, s. 103-108.

164 Ahmet Ateş, “Konya Kütüphanelerinde Bulunan Bazı Mühim Yazmalar”, Belleten, c. XVI, sy. 61 (Ankara 1952), s. 116 vd.

165 Ali Alparslan, “Ahmedî’nin Yeni Bulunan Bir Eseri, Mirkât-ı Edeb”, TDED, X (1960), s. 35-40.

166 Nihat Çetin, “Ahmedî’nin Mirk_tü’l-edeb’i Hakkında”, TM, XIV (1964), s. 21-27.

167 “Ahmedî’nin Bilinmeyen Birkaç Eseri”, s. 103.

168 Nihat Azamat, “Yeni Bir Ahmedî ve İki Eseri: Yusuf u Zeliha, Esrarnâme Tercümesi”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VII (1988), s. 347-364.

169 DİA, II, s. 168.

170 Ayhan Gültaş, Abdülvâsi Çelebi ve Halilnâmesi, İstanbul 1985.

171 Tıp Tarihi Enstitüsü Ktp., nr. 90, vr. 1b; ayrıca bk. İ. H. Ertaylan, Ahmed-i Dâî’nin Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1952, Faksimile, s. 388.

172 Bu konuda kaynaklardaki bilgilerin tenkit ve değerlendirmesi için bk. Ertaylan, Ahmed-i Dâî, s. 2.

173 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, Ankara 1937, s. 12, 88.

174 Tunca Kortantamer, “Ahmed-i Dâî ile İlgili Yeni Bilgiler”, Türkoloji Dergisi, VII (1977), s. 103-108.

175 Sehî, Tezkire-i Sehî, İstanbul, 1325, s. 56.

176 Latîfî, Tezkire, İstanbul1314, s. 85.

177 Tezkiretü’ş-şuarâ, I, 139.

178 Sicill-i Osmanî, I, 190.

179 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932, s. 213.

180 E. J. W. Gibb, A History of Ottoman Poetry, London 1900, I, 256-259.

181 İsmail Hikmet Ertaylan, Ahmed-i Dâî Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1952, s. 108.

182 J. von Hammer, Geschichte Der Osmanischen Dichtkunst, Pesth 1836, I, 72.

183 A History of Ottoman Poetry, I, 256.

184 Keşfü’z-zunûn, I, 789.
185 Kortantamer, “Ahmed-i Dâî ile İlgili Yeni Bilgiler”, s. 104.

186 Faruk K. Timurtaş, “Ahmed-i Dâî ve Eserlerinin Türk Dili ve Edebiyatındaki Yeri”, TD, III/31 (1954), s. 427.

187 A. Memduh Turgut, İznik ve Bursa Tarihi, Bursa 1935, s. 201.

188 Ertaylan, Ahmed-i Dâî, s. 28.

189 Ertaylan, Ahmed-i Dâî, s. 3, 4, 5.

190 Timurtaş, a. g. m., s. 427.

191 Ertaylan, a.g.e., s. 12, 13.

192 Ertaylan, a.g.e., s 30, 33.

193 F. Köprülü, Divan Edebiyatı Antolojisi, İstanbul 1931, s. 68.

194 Sehî, Tezkire, s. 56.

195 Timurtaş, a. g. m., s. 430.

196 Ahmet Ateş, “Burdur-Antalya ve Havalisi Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe, Arapça ve Farsça Bazı Mühim Eserler”, TDED, II/3-4 (1948), s. 171-191.

197 İsmail Hikmet Ertaylan, Türk Edebiyatı Örnekleri VII: Ahmed-i Dâî Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1952.

198 Beyazıt Devlet Ktp., nr. 5782, vr. 13a-b, 37a, 129b, 133b, 140a.

199 Ömer b. Mezîd, Mecmûatü’n-nezâir (haz. Mustafa Canpolat), Ankara 1982, vr. 19a-b, 28a-b, 78a, 115b, 132a, 145a, 150a-b, 156b, 226b.

200 Tunca Kortantamer, “Ahmed-i Dâî ile İlgili Yeni Bilgiler”, s. 104.

201 Mehmet Özmen, Ahmed-i Dâî Divanı (doktora tezi), Konya 1984.

202 Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi, Orhan Gazi, nr. 1196.

203 Tulga Ocak, Ahvâl ve Âsâr ve Tahlîl Eş‘âr-ı Dîvân-ı Fârisî-yi Ahmed-i Dâî, Dânişgâh-ı Tahrân 1352.

204 Meselâ bk. Kefü’z-zunûn, I, 607; Kınalızâde, I, 139; Gibb, HOP, I, 256.

205 Künhü’l-ahbâr, V, 130.

206 İ. H. Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932, s. 213.

207 Osmanlı Müellifleri, II, 171, 172.

208 DİA, II, 58.

209 Ahmed-i Dâî Hayatı ve Eserleri, Faksimile, s. 157-262.

210 Gönül Alpay, Ahmed-i Dâî and His Çengnâme (An old Ottoman Mesnevi), Cambridge 1975.

211 Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi, nr. 1449; Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1102/3; Murad Buhârî, nr. 321/6; Muğla Kitapları, nr. 624.

212 Ahmed-i Dâî, Faksimile, s. 299-308.

213 Ahmed-i Dâî, Faksimile, s. 147-154.

214 Mustafa Özkan, “Ahmed-i Dâî’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys es-Semerkandî Mukaddimesi”, TDED, XXIX (2000), s. 117-188.

215 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2735; Hacı Mahmud, nr. 5715; Esad Efendi, nr. 3569, Beyazıt Devlet Ktp., nr. 1604.

216 Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 588; İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. 0. 26.

217 Ertaylan, Ahmed-i Dâî, s. 156.

218 Manisa İl Halk Ktp., Muradiye, nr. 1856/3, vr. 113-121.

219 Gürür Gülsevin, Ahmed-i Dâî Miftâhu’l-cenne, Metin, Dil Özellikleri, Söz Dizini, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 1989.

220 Önder Çağıran, Ahmed-i Dâî, Tıbb-ı Nebevî, Metin, Dil Özellikleri, Söz Dizini, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 1992.

221 Kenan Akyüz, “Ahmed-i Dâî’nin Bilinmeyen Bir Eseri”, TD, III/33 (1954), s. 525-528.

222 Tunca Kortantamer, “Ahmed-i Dâî’nin Mutâyebât Adıyla Tanınan Eseri Üzerine”, Türkoloji Dergisi, VII (1977), s. 137-147.

223 DİA, II, 58.

224 Süleymaniye Ktp., Pertevniyal, nr. 438, vr. 122b-235a.