İBNU'L-KUF
Emînüddevle Ebü'l-Ferec b. Ya'kübb. İshakb. el-Kuff el-Kerekî el-Mesîhî (ö. 685/1286) İslâm dünyasında bilinen ilk operatör doktor ve İlk müstakil cerrahî kitabının yazan.
13 Zilkade 630 (21 Ağustos 1233) tarihinde, Filistin'deki Kerek Kalesi'nde doğdu. Babası Muvaffakuddin Ya'küb, Eyyûbî Devletinde çeşitli görevlerde bulunmuş kültürlü bir hıristiyan Arap'tı; özellikle tarih, dil. edebiyat ve şiirde iyi yetişmişti. Kendisinin de taşıdığı Mesîhî nisbesinden babası gibi hıristiyan olduğu anlaşılan İb-nü'l-Kuf, ilk eğitimini çocukluk dönemini geçirdiği Kerek'te gördü. On iki-on üç yaşlarında iken babasının Serhad'a tayin edilmesi üzerine aile dostları İbn Ebû Usaybia'nın öğrencisi oldu, ondan teorik ve uygulamalı tip dersleri alarak KM-bü'1-Fuşûl ve Takdimetü'l-mdrile gibi Hipokrat külliyatına ait metinlerle, ara-iarında Huneyn b. shaWm Kitâbü'1-Me-sffil ü't-tıb li'l-müte'çLİlimm'ı ve Ebû Bekir er-Râzî"nin eserlerinin de yer aldığı çeşitli tıp kitaplarını okudu. İbn Ebû Usay-bia'nın, zihnî ve ahlâkî özelliklerinden övgüyle söz etmesi onun gibi bir öğrencinin hocası olmaktan memnunluk duyduğunu göstermektedir. el-Melikü's-Sâlih Necmeddin Eyyûb'un Serhad şehrini ele geçirmesinden sonra babasının Dımaşk'ta yeni bir göreve tayin edilmesi sebebiyle oraya giden İbnü'l-Kuf, Hüsrevşâhî İle İzzeddin Hasan el-Ga-nevîed-Darîr'in felsefe, Necmeddin İb-nü'1-Minfâh ile Muvaffakuddin Ya'küb es-Sâmirî'nin tıp derslerine devam etti; Mü-eyyidüddin el-Arazî'den de Kitâbü Öklî-dis okudu.
İbnü'1-Kuf. Halep ve Dımaşk Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü'n-Nâsır Selâhaddin Yûsuf'un zamanında (1237-1260) cerrah-tabip olarak Haçlılar'a karşı tahkim edilen Aciûn Kalesi'ne gönderildi. Onun orada kaldığı yıllarda mesleğini başarıyla yürütürken birçok tecrübe kazandığı da görülür. İbnü'l-Kuff'un. 'Umdetü'l-ışlâh fî cameîi şmâ'ati'l-cerrâh'ta verdiği anatomik bilgilerden insan vücudu üzerinde çalışma yapan ilk tabiplerden biri olduğu anlaşılmakta ve bunu Aclûn'da iken kendisine verilen Haçlı askerleri cesetlerine otopsi uygulayarak gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Memlûk Sultanı 1. Baybars zamanında (1260-1277) Dımaşk'a geri döndü ve aynı görevi Dımaşk Kale-si'nde sürdürdü: bu sırada pek çok öğrenci yetiştirdi ve kitaplarını kaleme aldı. Cemâziyelewel685"te (Temmuz 1286) Dımaşk'ta vefat etti.
Özellikle tıbbî tedavi ve cerrahî sahalarında yazdığı eserlerle tıp tarihinde seçkin bir yere sahip olan İbnü'l-Kuf, gerek teşhis ve tedaviyle ilgili tesbitlerinden do-iayı, gerekse cerrahîde geliştirdiği yeni teknikler açısından döneminin en büyük ismi olarak bilinir. Bühassa hacamat türleri, sülükle tedavi, kırıkların âcil bakımı, kemiği yerine oturtma ve sargılama konularında başarılar göstermiştir. Hastaların zihnî ve fizikî sağlıkları ile tedavi sürecinde uygulanan yöntemlere büyük önem vermiş, karın bölgesi kesiklerini dikmek için uygulanabilecek teknik ve pratikleri ayrıntılı biçimde açıklamış, vücuttaki taşların çıkarılması ve sonda (kateter), fitil ve enjektör kullanımı konularına yenilikler getirmiştir. Onun matematik, fizik ve metafizik gibi o dönemde felsefenin temel disiplinlerini oluşturan alanlarda da iyi bir eğitim aldığı, hatta gençliğinde İbn Sînâ'-nın el-İşûrâtve't-tenbîhât'ma bir şerh yazdığı kaydediliyorsa da yetişkinlik döneminde zamanının hemen tamamını tıp çalışmaları ile bu alanda eser yazımına ve ders okutmaya ayırdığı görülmektedir.
Eserleri.
1. Umdetü'l-ışlâh fî cameh şmöı:ati'I-cerrâh.150 İbnü'l-Kuff'un, cerrahî ve anatomi üzerine yazılmış ilk müstakil kitap olma özelliği taşıyan ve bu alanlara birçok yenilik getiren en ünlü çalışmasıdır. Hem teoriye hem uygulamaya dair bilgiler ihtiva eden yirmi bölümden oluşur. Eserde insan anatomisi, organların yapısı, vücut suları (humörler) ve hastalıklarla ilgili açıklamaların yanı sıra farmakoloji, kateterizasyon ve cerrahî manipülas-yon konularında bilgiler verilmektedir.
Ahmedullah en-Nedvî tarafından neşredilen kitabın (Haydarâbâd 1937) bazı bölümlerini Otto Spİes ve Horst Müller-Bütow Anatomie und Chİrurgie des Schadeh, insbesondere der Hols-Nasen und Ohrenkrankheiten. nach !bn al-Quff adıyla Almanca'ya çevirmiştir (Berlin 1971).
2. Câmfu'l-ğaiazfîhıf-zi'ş-şıhha ve'l-maraz. Altmış bölümden meydana gelen, embriyolojiyle ilgili orijinal fikirlerin ileri sürüldüğü eserde çocuğun cinsiyetinin tahmini ve soya çekim gibi deneysel biyolojiye ait bazı kavramlar yorumlanmaya çalışılmakta, ceninin gelişim aşamalarına dair bilgi verilmektedir. Ortaçağ Avrupası'nda Corpus opiatomm de servanda sanitate et depellendo morbo adıyla bilinen kitapta, anne sağlığı ve çocuğun büyümesi konuları ile çevrenin insan sağlığı üzerindeki etkisi de ele alınmıştır. 151
3. el-Uşûl fî şerhi'l-Fuşûl. Hipokratikkülliyattan Kitâbü'l-Fuşûl'ün şerhidir. İki kısma ve yirmi dört alt bölüme ayrılan eserde Ebü Bekir er-Râzî'nin aynı kitabı yorumlarken ele aldığı meseleler tartışılmakta, bu arada tıbba dair orijinal görüşler ortaya konulmaktadır. Dünya kütüphanelerinde çok sayıda yazma nüshası bulunan kitap 152 Beşâre Zelzel tarafından muhtasar olarak neşredilmiştir (İskenderiye 1902).
4. Şerhu'I-Külliy-yöt min Kitâbi'l-Könûn. İbn Sînâ'nmeİ-Konûn fi'l-tıbb'mın "Külliyyât" bölümüne yazılmış bir şerhtir. Altı ciltten meydana gelen eserin mevcut tek nüshası 153 başından ve sonundan eksik olup bilek kaslarına dair 19. bölümle başlamakta ve mevsimlerin anlatıldığı bölümle sona ermektedir; vücudun anatomik ve fizyolojikyapısı ile kas ve kemikler hakkında klasik yönteme bağlı kalınarak yazılmış bilgiler ihtiva eder.
5. Kitâbü'ş-Şâfî fi't-üb. Eserin aslının teori ve uygulamaya dair iki kısımdan oluştuğu bilinmektedir. On iki alt bölüme ayrılan teorik bilgiler kısmının sadece ilk yedi bölümünün yer aldığı nüshada 154 tıp ilminin tanımı, vücut suları, vücudun bölümleri, hastalıkların sebepleri, sağlıklı bir hayat sürdürebilmek için gerekli şartlar, yaş, cinsiyet, vücudun genel durumu, cilt hastalıkları, ateş, toksikoloji, psikoterapi, gırtlak hastalıkları, sindirim sistemi ve üroloji gibi konular hakkında geniş bilgiler verilmektedir. Eldeki diğer eksik nüshada ise 155 beyin ve sinir hastalıkları ile göz, kulak, burun, ağız ve diş hastalıkları gibi konular ele alınmaktadır.
6. Zübedü't-tabîb. Bir nüshası Hindistan'da Râmpûr Devlet Kütüphanesi'n-de kayıtlıdır. 156
7. Şerhu'l-îşöröt. İbn Sînâ'nın el-İşârât ve't-tenbîhâî adlı felsefe kitabı üzerine yazılmış bir şerhtir.
8. el-Me-bâhişü'l-mağribiyye. İbn Ebû Usaybia'-nm tamamlanamadığını kaydettiği eseridir.
Hidîvİyye Kütüphanesi'ne atıfta bulunan Brockelmann ve onu takip eden bazı araştırmacılar, İbnü'l-Kuff'a Risale fî Menâfiıi'i i'l-insâniyye ve mevâ-zfihâ adlı bir çalışma daha izafe etmişlerse de söz konusu kütüphanenin katalogunda bu risalenin İbnü'n-Nefîs'e ait olduğu gösterilmiştir.157
Bibliyografya :
ibn Ebû Usaybia, 'üyûnü'l-enbâ', s. 767-768;Yûnîni, Zeylü. Mir'âü'z-zamân, Haydarâ-bâd 1380/1961, IV, 312-313; İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâtik, IX, 296-297; Keşfü'z-zunûn, \, 565; II, 1023, 1166, 1169; Fihrislü'l-küLübi'l-'AıabıyyeU'l-mahfûza bî'I-Kütübhâneti'l-Hidİ-viyye, Kahire 1308/1890, Vll/1, s. 257-259; Sami Khalaf Hamarneh, "ibn Al-Quff, DSB, XI, 238-239; a.mlf,. "Wilh Uıe Physİrian-Surgeon İbn Al-QufffromAl-Karakto Damascus", Pro-ceedings ofthe First International Conference on Biiad-al-Sham: 20-25 April 1974, Amman 1984, s. 71-74; a.mlf.. "Medical Technology in ibn al-Quffs Surgery", Isiamic Medicine, I, Ku-wait 1981, s. 171-176; a.mlf., "ibn al-Kuff", El2 SuppL (İng.), s. 91; a.mlf., "ibn Al-Quff", Encycbpaedia ofthe History of Science, Technology, and Medicine in Non - Western Cultures (ed. Helaine Selin}, The Metherlands 1997, s. 411-412; Brockelmann, GAL, I 649; SuppL, I, 899; Hediyyetü'i-'ârifın, II, 545-546; kahu'i-meknûnj, 120, 193; 1. Iskandar. A Catalogue ofArabtc Manuscripts on Medicine and Sci-ence, London 1967, s. 34, 45-47, 113-114; M. Ullmann, DieMedİz'tn İm İslam, Leiden 1970, s. 176-178, 310-311; a.mlf., Dİe Natur und Ge-hdmwissenschaften im İslam, Leiden 1972, s. 33; Ziriklî. d-AHâm (Fethullah). VİN, 196; CoIİn A. Ronan, The Cambridge lllustrated History of the Worid's Science, Cambridge 1984, s. 236; George Sobhy, "Ibn'I KufT: An Arabiaıı Surgeon ofthe Vll Century Alhİgra", Beitrâge zur Ge-schichte der Arabİsch-lslamİschen Medizİrt (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1991, VIII. 245-253; Emilie Savage Smith, "Anatomie und Chirurgie des Schadels, İnsbesondere der Hals-, Nasen-und Olırenkrankheiten nach ibn aI-Quff", ISIS, DCİV/222 (1973), s. 258-259; Muhammed Ahmed el-Kudât. "Câmi'u'l-ğaraz ff hıfzi'ş-şıhha vedefi'l-maraz Ii'bni'1-Kuf el-K.erekî", cÂle-mü'i-fcütüö,XVIII/l,Riyad 1997, s. 19-21; Hasan Doğruyol. "Cerrahlık", Dİ A, VII, 422, 423.
Dostları ilə paylaş: |