Bibliyografya : 8 İBNÜ'l-kasim 8

İBNÜ'N-NEHHÂS ed-DIMAŞKİ

Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Ahmed b. İbrâhîm b. Muhammed ed-Dımaşkt ed-Dimyâtî (ö. 814/1411) Şafiî fakihi.

Dımaşk'ta doğdu. Klasik kaynaklarda Muhyiddİn lakabıyla anılmakla birlikte onun "din" kelimesiyle terkip oluşturan sıfatların kullanılmasına karşı çıkması se­bebiyle ⁸⁶⁵ bu lakabın kendisine sonradan verilmiş ola­bileceği akla gelmektedir. Ebû Zekeriyyâ künyesini de yalnız Ziriklî kaydetmekte­dir. Timur'un Dımaşk'ı işgali sırasında Mı­sır'a göç etti (803/1401) ve Aşağı Mısır'­daki Menzile beldesinde bir müddet kal­dıktan sonra Dimyat'a yerleşti. Özellikle fıkıh ve matematik ilimlerinde temayüz etti. Öğrencilerinden sadece, Meşârfu'l-eşvâk adlı eserini rivayet eden Şemsed-din Muhammed b. Hasan el-Bedrân'ın is­mi zikredilmektedir. Önce Hanefî mezhe­binde iken daha sonra Şafiî mezhebine intisap eden İbnü'n-Nehhâs'ın eserlerin­de dört mezhebin görüşlerine de atıflar­da bulunması mezhep taassubuna ka­pılmadığı izlenimini vermektedir. Mücâ-hid bir âlim olarak bilinen İbnü'n-Nehhâs, Dimyat geçidinde Franklarla yapılan bir çatışma sırasında 13 Cemâziyelevvel 814 (2 Eylül 1411) tarihinde şehid oldu.

Eserleri.

1. Meşârfu 'S-eşvâk ilâ meşâ-riH'l-uşşâk ve müşîrü'l-ğarâm ilâ dâ-ri's-selâm ⁸⁶⁶ Bir taraftan Moğollar, diğer taraftan Frank-lar'ın saldırılarına mâruz kalınan bir dö­nemde müslümanları cihada teşvik için kaleme alınmıştır. Ramazan 811 -Cemâ-ziyelâhir 812 tarihleri arasında (Ocak-Ekim 1409) otuzu aşkın kaynaktan istifadeyle hazırlanan eser ⁸⁶⁷ otuz üç bab-dan ve bir hatimeden oluşmaktadır. Biz­zat müellifin Muhtaşaru Meşârici'l-eş-vâk ilâ meşârici'l-cıışşâkadıyla on bab halinde ihtisar ettiği eserin Mahmüdü'I-Âlim el-Menzilî (ö. 1311/1893) tarafından kaleme alınmış Fükâhetü'l-ezvâk min Meşâ-rici'!-eşvâk adlı bir muhtasarı daha var­dır (Bulak 1290). Eseri Sokullu Mehmeci Paşa'nın emriyle şair BâkîjFezâ'iJü'J-cihad adıyla Türkçe'ye, Joseph von Hammer Purgstall Almanca'ya çevirmiştir (Leipzig 1805) Bakî tercümesinin biri müellif hattı olmak üzere ⁸⁶⁸ bir­çok yazma nüshası günümüze ulaşmış­tır.

2. Tenbîhü'l-ğüfilîn can a'rnâH'l-câhilîn ve tahzîrü's-sâlikîn min ef'â-H'l-hûlikîn.⁸⁶⁹ Müellifin ya­şadığı dönemde yaygınlaşan bid'atlara karşı mücadele etmenin fazileti, şartla­rı, dereceleri ve bunu terkedenlerin so­rumlulukları gibi konulan incelemekte­dir. Eserde, bid'atlara karşı olmasıyla ta­nınan Takıyyüddin ibn Teymiyye'nin fikir­leri yanında onun yaklaşımını benimse­yen İbn Kayyim el-Cevziyye ve Zehebî'nin ei-Kefaâ'ir'leriyle İbnü'l-Hâc e!-Abderî'-nin ei-Medhafi, Şâtıbî'nin el-İctişâm'm-dan faydalanmış olmasından hareket­le İbnü'n-Nehhâs'ın bu hususta Selefî bir yaklaşımı benimsediğini söylemek mümkündür. Tenbîhü'l-ğaüîm, Muham­med b. Berekât b. Ahmed el-Harfûşî ta­rafından ihtisar edilmiştir.

3. Beydnü'J-magnem fi'l-virdi'azam. Zikir, kıraat ve teşbih hakkında bir mukaddime ile yedi bölümden meydana gelen bu eser genel olarak tasavvufla ilgilidir.⁸⁷⁰ İbnü'n-Nehhâs'ın kaynak­larda ayrıca Haşiye calâ Şerhi Tecrîdi'1-kelâm, İhüşûrü'r-Ravza li'n-Ne-vevî ve Şerlju Makâmâti'l-Hariri adlı eserleri zikredilmektedir.

Bibliyografya:

İbnü'n-Nehhâs ed-Dımaşkî, Meşâri'u'l-eşuâk ilâ meşarn'l-'uşşâklnşr. İdrîs Muhammed Ali -Muhammed Hâlid İstanbûlî), Beyrut 1410/1990, neşrederlerin girişi, I, 10-19; a.mlf.. Tenbİhü'l-ğâjliin can a'mâti't-câhiltn (nşr. İmâdüddin Ab-bas Saîd], Beyrut 1407/1987, neşredenin girişi, s. 3-8;İbnHacer,/n£)âJü'/-gum/; VII, 24-25, 31; Sehâvî, cd-Dau'ü'l-iâmi\ I, 203-204; Keşfü'z-zunûn,\, 262, 348, 487; II, 1686,1703; İbnü'l-İmâd. Şezerât, VII, 105;Leknevî, el-Feoâ'id.ü.'l-behiyye, s. 239; Serkîs. Mu'cem, II, 1711,1850; Brockelmann. GAL, II, 91-92; Suppi., II, 83; hâ-hu'i-meknûn, 11, 424; Hediyyetü'l-'ârifın, I, 120; Kelıhâle. Mu'cemü.'1-mü'ellifîn, I, 142-143; a.mlf., ei-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 35;Zîriklî, eM'/âm(Fethullah). I, 87; VII, 175; Sâlthiyye. eJ-Mu'cemüPş-şâmı7,V, 228-229; Meh­di Selemâsi, "İbn Nchhâs", DMBİ, V, 42-43.

İBNÜ'N-NEHHÂS el-HALEBÎ

Ebû Abdillâh Bahâüddîn Muhammed b. İbrahim b. Muhammed el-Halebî (ö. 698/1299) Arap dili ve edebiyatı âlimi.

29 Cemâziyelâhir 627'de (15 Mayıs 1230) Halep'te doğdu. İlk öğrenimini, hadis âli­mi olan babası Ebû İshak İbrahim'den al­dıktan sonra Ebü'1-Bekâ İbn Yaîş İle öğ­rencisi Cemâleddin İbn Amrûn'un dil ve edebiyat, Ebû Abdullah Muhammed el-Fâsî'nin kıraat derslerine devam etti. İbn Amrûn'un vefatından (649/1 251) sonra nahiv dersleri vermeye başladı. Ebü'l-Mü-neccâ İbnü'l-Lutfî, Ebü'I-Kâsım ibn Revâ-ha, Kasım b. Ahmed el-Endelüsî, Alemüd-' din el-Arazî, Yûsuf b. Halîl ve onun baba­sı Cemâleddin İbn Mâlik et-Tâî, Halep'te kendilerinden hadis dinlediği âlimler ara­sında zikredilebilir.

İbnü'n-Nehhâs, Moğol ordusunun Ha-lep'i tahrip etmesi üzerine 6S8 yılı Safer ayında (Ocak 1260) Mısır'a gitti. Kahire1-de kıraat âlimi Kemâleddin ed-Darîr gibi âlimlerden dil, edebiyat ve kıraat dersle­ri aldı. Ebû Temmâm, Mütenebbî ve Ma-arrî'nin divanları ile Sîbeveyhi, Ebû Ali el-Fârisî, Zemahşerî ve Cevherî'nin dil, ede­biyat, lügat ve şiire dair eserlerini dinle­yip birçoğunu ezberledi. Daha sonra öğre­time başlayan İbnü'n-Nehhâs'ın verdiği nahiv dersleri büyük ilgi gördü ve onun şöhretinin yayılmasına vesile oldu.⁸⁷¹ Kahire'de İbnü'n-Neh-hâs'ın derslerine uzun süre devam eden Ebû Hayyân el-Endelüsî. onun üstatların­dan dinleyip rivayet ettiği edebî metinle­rin, dil ve edebiyata dair temel eserlerin çoğunu kendisinden okumuştur. Yetiştir­diği öğrenciler arasında Ebû Hayyân'dan başka Kadı Nûreddin İbrahim el-İsnâî, Şafiî müftüsü Muhammed İbn Adlan, Şemseddin ez-Zehebî, Ebü'1-Feth İbn Seyyidünnâs ve Cemâleddin İbn Nübâte el-Mısrî ile vezir ve vali gibi bazı devlet adamları yer alır.

Fıkıh, hadis, tefsir ve kıraat alanlarında da derin bilgi sahibi olan İbnü'n-Nehhâs. Halep'te vermeye başladığı kıraat ve fıkıh derslerini Kahire'de sürdürdü. el-Melikü'l-Mansûr Kalavun'un inşa ettirdiği Mansû-riyye Medresesi ve Tolunoğlu Camii'nde, ayrıca Akmer Camii ile Kahire'nin diğer bazı medreselerinde tefsir okuttu. Onun mantık ve hendese de bildiği, irticalen şiir söyleyecek yeteneğe sahip olduğu ri­vayet edilmektedir. İbnü'n-Nehhâs 7 Cemâziyelâhir 698 (12 Mart 1299) tarihinde Kahire'de vefat etti; Karâfe'de, aynı yıl ölen Memluk Sultanı el-Melikü'l-Mansûr Lâçin'in kabri yanına defnedildi.

İbnü'n-Nehhâs şiirle de meşgul olmuş­tur. İbn "föğrîberdî onun şiirlerinin vasat derecede olduğunu söyler ⁸⁷² Cemâleddin İbn Mâlik et-Tâî hakkında nazmettiği mersiyesi en meşhur kasidelerindendir.⁸⁷³ Makkarî, İbnü'n-Nehhâs'm bazı şiir ve kasidelerinin XI. (XVII.) yüzyıla kadar büyük ilgi gördüğünü kaydeder.⁸⁷⁴ Ancak Makkarî'nin, 1O52'de (1642) vefat eden şair Fethullah İbnü'n-Nehhâs el-Medenî'yi onunla çağdaş gös­terdiği dikkate alınarak bu iki şairin şiir­lerini birbirine karıştırdığı söylenebilir. Nitekim bazı çağdaş müellifler de ⁸⁷⁵ İbnü'n-Nehhâs el-Medenî-nin divanınıİbnü'n-Nehhâs el-Halebî'-ye nisbet etmişlerdir. İbnü'n-Nehhâs, al­çak gönüllülüğü sebebiyle uiemâ kıyafe­tini terkedip sıradan insanlar gibi giyin­miş, derslerinde fasih dil yerine genellik­le halk dilini kullanmıştır. Son derece din­dar, dürüst ve güvenilir bir kimse olduğu için bazı kadıların onun şahitliğini iki kişi­nin şahitliği yerine saydığı ⁸⁷⁶ değerli kitaplarla donattığı zengin bir kü­tüphanesinin bulunduğu ⁸⁷⁷ kayde­dilmektedir.

Eserleri.

1. et-Tdîka. İmruülkays'ın di­vanının şerhi olup Escurial Library'de ⁸⁷⁸ bir nüshası mevcuttur. ⁸⁷⁹

2. Hed'ü me-hâti'I-kületeyn ve cilâü zâti'l-hulle-leyn.⁸⁸⁰ Şevvâ el-Halebî olarak tanınan Ebü'1-Mehâsin Yûsuf b. İsmail el-Kûfî'nin "Kaşîde fî-mâyukâl bi'1-vâvve'l-yâ" adlı manzume­sinin şerhi olan eserin ⁸⁸¹ bir nüshası Köprülü Kütüphanesi'n-de kayıtlıdır. ⁸⁸²

3. Şerhu'I-Mu-kanib. İbn Usfûr el-İşbîlî'nin nahve dair eserinin "Bâbü'1-Vakf" bölümüne kadar şerhi olup Emîr Sinâneddin Beşşâr er-Rûmî için kaleme alınmıştır.⁸⁸³ adlı eserleri üzerine düştüğü haşiye ve taliklerin derlenmesiyle meydana getir­diği bir mecmuanın ⁸⁸⁴ İbnü'n-Nehhâs'ın el ya­zısıyla olan bir nüshası Escurial Library'-de ⁸⁸⁵ bulunmaktadır.

Bibliyografya :

Ebü Hayyân el-Endelüsî, Tezkiretü'n-nühât (n^r. AIÎF Abdurrahman), Beyrut 1406/1986, s. 52-53,333; Zehebî. el-'İber, III, 392;a.mlf., Ma<-rifetü'i-kurrâ' (Allıkulaçl, III, 1415; Kütübî. Fe-uâtü'l-Vefeyât, III, 294-297; IV, 72; Safedî. Acyâ-nüV-aşr (nşr. Ali Ebû Zeyd vdğr). Dımaşk 1418/ 1998,IV, 194-201 ;a.mlf., el-Vâfı,II, 10-15;Süb-kî, Tabakâl (Tanâhî), IX, 97, 400; İsnevî, Taba-kâLü'ş-Şâftfyye, II, 507-508; İbn Kesîr. el-Bİ-daye, XIII, 218; İbn Dokmak, Tercümânü'z-za-mân fi teracimi't-a'yân, TSMK, III. Ahmed, nr. 2927, XIII, 259-260; Fîrûzâbâdî. el-Bülğa fi (e-râcimi e'ımmeti'n-nahu ue'1-lu.ğa (nşr. Mulıam-medel-Mısrî), Dımaşk 1392/1972, s. 200-201; İbnü'l-Cezerî, Gâyetü'n-Nihâye, II, 46; İbn Kâdî Şühbe, Tabakâtü'n-nühât ue't-luğaviyytn (nşr. Muhsin iyâz), INecef, ts. (Matbaatü'n-Nu'man), s. 27-28; İbn Hacer, ed-Dürerü'i-kâmine, Hay-darâbâd-Dekken 1396/1976, VI, 58; İbn Tağrî-berdî. en-Nücûmü'z-zâhire, VIII, 183-184;Süyû-tî, Buğyetü'l-uu'ât, I, 13-14, 231; a.mlf., Hüs-nü't-muhâdara. I, 534; ibnü'I-Kâdî, Dürretü'i-hicâl,]\, 261; Makkarî./Ve/hu'Hfö, II, 227-228; Keşfü'z-zunün, \l, 1344, 1805; Râgıb et-Tabbah. İ'lârnü'n-ntibelâ' bi-târîhi Halebİ'ş-şehbâ', Halep 1343/1925, IV, 533-544; Brockelmann. GAL, I, 363; SuppL, I, 50, 192, 527; Kehhâle, Mu'cemü't-mü'etlİfîn, VIII, 219.