Biofizika fanidan amaliy mashg’ulotlar kitobchasi

O`LCHASH VOSITALARINING ABSOLYUT XATOLARI

№	O`lchash Vositalari	O`lchash chеgarasi	Bo`lim qiymati	Asbobning absolyut xatosi
1	Chizg`ich o`quvchilar chizg`ichi	50 sm gacha	1 mm	± 1 mm
2	Chizmakashlik chizg`ichi	50 sm gacha	1 mm	± 0,2 mm
3	Po`lat chizg`ich	20 sm gacha	1 mm	± 0,1 mm
4	Dеmonstratsion chizg`ich	100 sm	1 sm	± 0,5 sm
5	O`lchov lеntasi	150 sm	0,5 sm	± 0,5sm
6	O`lchov silindri	250 ml gacha	1 ml	± 1 ml
7	Shtangеntsirkul	150 mm	0,1 mm	± 0,05 mm
8	Mikromеtr	25 mm	0,01 mm	± 0,005 mm
9	O`quv dinamomеtri	4 Н	0,1 Н	± 0,05 N
10	O`quv tarozisi	200g	-	± 0,01 g
11	Sеkundomеr	0 - 30 min	0,2 s	30min da  1s.
12	Anеroid- baromеtr	720-780 mm.sim. ust	1 mm.sim.ust.	± 3 mm sim. ust.
13	Laboratoriya tеrmomеtri	0-100°С	1°С	± 1°С
14	O’quv ampеrmеtri	2 А	0,1 А	± 0,05А
15	O’quv voltmеtri	6 V	0,2 V	± 0,15 V

Ishni bajarish tartibi.
Absolyut xatolik. O‘tkazilgan tajribalarda natijasini haqiqiy qiymatga yaqinlashish darajasini ko‘rsatish uchun absolyut xatolik tushunchasi kiritiladi. U haqiqiy qiymatdan qanchagacha farqlanishini ko‘rsatadi. Qandaydir kattaliklarni takroriy o‘lchashlarda o‘rtacha absolyut xatolik kattaligini kiritish maqsadga muvofiqdir. Har bir o‘lchamning absolyut xatoligi quyidagicha hisoblanadi.
………….; _[1.1]
U holda o‘rtacha absolyut xatolik
_[1.2]
Formula bilan aniqlanadi.Bu yerda o‘rtacha arifmetik qiymatdan chetlanish-ning absolyut qiymati, ya’ni hammasi musbat sondir.
1.1-jadval
O`lchash vositalarining absolyut xatolari

№	O`lchash Vositalari	O`lchash chеgarasi	Bo`lim qiymati	Asbobning absolyut xatosi
1	Mikromеtr	25 mm	0,01 mm	± 0,005 mm
2	O`quv dinamomеtri	4 Н	0,1 Н	± 0,05 N
3	O`quv tarozisi	200g	-	± 0,01 g
4	Sеkundomеr	0 - 30 min	0,2 s	30min da  1s.
5	Anеroid- baromеtr	720-780 mm.sim. ust	1 mm.sim.ust.	± 3 mm sim. ust.
6	Laboratoriya tеrmomеtri	0-100°С	1°С	± 1°С
7	O’quv ampеrmеtri	2 А	0,1 А	± 0,05А
8	O’quv voltmеtri	6 V	0,2 V	± 0,15 V

1.1-rasm. Meshalka (aralashtirgich).	1.2-rasm. Elektron tarozi.	1.3-rasm. Tsentrofuga.
1.4-rasm. Termostat	1.5-rasm. Aralashtirgich.	1.6-rasm. Suv xammomi
1	4 3 2 1 4 4 1 2
1.7-rasm. Elektrodlar. 1-ampermetr -voltmetr.	1.8-rasm. Myuller yacheykasi. 1-Elektrolit eritmasi solingan stakan; 2- Teshik qoldirilgan teflondan yasalgan yacheyka; 3- Qo'sh qavatli lipid membrana BLM; 4- Ag/AgCl elektrodlar.

Digi Data 1200 Interface

Усилитель

Мешалка

Оссциллограф

Генератор

Монитор

1.9-rasm. BLMning elektrik xususiyatlarini o'rganish qurilmasi.

Ochiq sistema barqaror statsionar holatining entropiyasi. Teorell modelida aniqlash.
Ishning maqsadi: Ochiq sistema barqaror statsionar holatining entropiya-sining Teorell modelida aniqlashni o’rganish.
Ish uchun kerakli jihozlar: Ochiq sistemaning gidrodinamik modeli.
Nazariy tushuncha. Termodinamik nuqtai nazardan tirik hujayra ochiq tizim hisoblanadi. Bu tizimning normal faoliyati esa tizimdagi statsionar holat (Termodinamik tizim parametrlari (V, P, T, p va boshqalar) muhit bilan o'zaro ta'sirlashishda vaqt davomida o'zgarmasa, tizim holati statsionar holat deyiladi) barqarorlik muvozanat ko'rsatkichiga bog’liq bo'lib, tashqi parametrlarning o'zgarmaslik holida, statsionar holatda entropiya hosil qilish tezligi minimal kattalikka intiladi.
Ochiq sistemalar aniqlanmasiga ko’ra ular termodinamik muvozanat holati-da bo’la olmaydilar. Chunki termodinamik muvozanat ochiq sistema tushunchasi-ga zid bo’lib, u sistemaning shunday bir holatini tavsiflaydi, bunda mazkur siste-mada hech qanday jarayon ketmaydi. Ochiq sistema tashqi muhit bilan modda va energiya almashinuvida bo’ladi. Shunga binoan, uning umumiy entropiyasi (ds) ikki qismdan, ya’ni sistema ichida sodir bo’ladigan o’zgarishlar bilan shartlangan entropiya (ds_i) va sistemaning tashqi muhit bilan amalga oshadigan aloqasi tufayli yuzaga chiqadigan entropiyasi (ds_e )dan tashkil topgan.

Sistema ichida kechadigan o’zgarishlar bilan shartlangan entropiya qismi ds_i termodinamikaning ikkinchi qonuniga binoan, musbat qiymat yoki nolga teng bo’lishi mumkin. Bordiyu, sistema ichida kechayotgan jarayonlar qaytmas bo’lsa, u holda mazkur jarayonlarga bog’liq ravishda ro’yobga chiqadigan entropiya qismi hamma vaqt musbat qiymatga, aksincha, sistema ichida kechayotgan jarayonlar o’z tabiatiga ko’ra qaytar bo’lsa, entropiyaning bu qismi nolga teng bo’lib qoladi.
Ochiq sistemalarga harakterli bo’lgan ya’ni sistemaning tashqi muhit bilan amalga oshadigan aloqasi tufayli yuzaga chiqadigan entropiya(ds_e ) kattaligi esa musbat ,nol va hatto manfiy qiymatga ega bo’lishi mumkin. Tashqi muhit bilan hech qanday aloqada bo’lmaydigan (izolirlangan) sistemalarda

Shunga ko’ra, bu xil sistemalarda entropiyaning umumiy o’sishi sistema ichidagi entropiya o’sishiga teng bo’lib qoladi, ya’ni

Agarda ds_e miqdori jihatdan, ds_i kattaligiga teng bo’lib, ishorasi manfiy bo’lsa, sistema umumiy entropiyasining o’sishi nolga teng bo’ladi va bunday hol sistemaning statsionar holatiga mos keladi. Shunday qilib, ochiq sistemalar nazariyasiga ko’ra, ochiq sistemalar entropiyasi, ularning tashqi muhit bilan amal-ga oshadigan aloqasi tufayli yo kamayadi, yo oshadi yoki o’zgarmaydi.
Statsionar holatda sistema ichidagi entropiya o’zgarishining tezligi uning tashqi muhit bilan entropiya “almashinuv” tezligiga teng bo’lib, bu o’z navbatida, ochiq sistemaning statsionar holatini tavsiflovchi muhim kattaliklarning biriga aylanadi.
Statsionar holatda to’g’ri reaktsiyalar tezligi teskari reaktsiyalar tezligidan ustun kelishi ham mumkin. Ammo, ulararo farq vaqt davomida o’zgarmasdan doimiy qoladi. Bunga, sekund sayin o’sishga intiluvchini minimumga tushirish yo’li bilan erishiladi va shu orqali statsionar sistemaning muhim hossasi bo’lmish ichki barqarorlik ta’minlanadi.
Agarda sistema statsionar holatdan chetlanishga majbur etilsa, unda sistema ichida shu onning o’zida shunday o’zgarishlar sodir bo’ladiki, bu o’zgarishlar sistmani uning dastlabki statsionar holatiga aralashtiradi. Sistemaning mana shun-day buzilgan statsionar holatni tiklay olish qobiliyati avstostabillanish deb ataladi. Avtostabillanish mexanizmi asosida aks aloqa printsipi yotib, mazkur mexanizm statsionar holat barqarorligini tahminlashda katta ahamiyatga egadir.
Sut emizuvchi hayvonlar hayotida autostabillanish mexanizmlar faoliyati yaqqol ko’zga tashlanadi. Masalan, tarkibida ko’p miqdorda karbonat angidridi tutgan havodan nafas olish, qondagi karbonat angidridning ko’payishiga olib kelmaydi. Chunki qonga o’tgan karbonat angidrid xemoretseptorlarga ta’sir etib, nafas markazini qitiqlaydi va shu orqali o’pkadagi gaz almashinuv jadalligi oshirilib, qondagi karbonat angadrid kotsentratsiyasining me’yoriga qaytarilishi ta’minlanadi. Demak, statsionar holatning barqarorligi uchun mahfiy aksi aloqa printsipi xarakterlidir. Qo’zg’aluvchan sistemalar uchun esa beqaror statsionar holat xarakterlidir. Masalan, qo’zgaluvchan membrananing qitiqlagichlari ta’siri-dan qutbsizlanishi natriy ionlari diffuziyasining kuchayishiga sabab bo’ladi. Bu hol, o’z navbatida, membranani yana ham kuchliroq qutbsizlantiradi. Jarayon membrana orqali natriy ionlari bo’yicha muvozanat potentsiali tiklanguncha, o’z-o’zini tezlatish, ya’ni musbat aksi aloqa printsipiga binoan avj ola boradi. Membranada dastlabki statsionar holatning tiklanishi, sistemada paydo bo’lgan musbat entropiyani kompensatsiyalash uchun erkin energiyaning sarf etilishini, boshqacha aytganda, tashqaridan “manfiy entropiyaning” kirib kelishini talab etadi. Shunday qilib, har ikkala holda ham sistema o’z hossalarini vaqt davomida doimiy bir darajada saqlab qoladi. Entropiyaning statistik ma’nosi sistemaning zarralarini betartiblik darajasini ifodalaydi.
Ta’kidlash zarurki, barqaror statsionar holat uchun entropiyaning minimal o’sishi xarakterli bo’lsa, beqaror statsionar holat uchun esa entropiyaning maksimal o’sishi xarakterlidir.