Bir çok bilim adamının 21



Yüklə 1,67 Mb.
səhifə21/26
tarix18.01.2018
ölçüsü1,67 Mb.
#38727
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26

- 143 -

Bor ve rafine bor ürünleri ile ilgili olarak sektörel ve ürün bazında sınırlı olarak saydığımız kullanım alanları, bilimsel ve teknolojik anlamda bor madenlerine üst düzeyde bir önem kazandırmaktadır.



Malzeme teknolojisindeki gelişmeler geleneksel malzeme kullanımını hızla azaltmakta diğer taraftan bu değişime bağlı olarak eski ürünler yerlerini yeni ürünlere ve pazarlara terk etmekte bu devinim tüm sektörleri etkilemektedir.

Bu nedenledir ki son yıllarda özellikle metal malzeme tüketimi ve buna bağlı olarak metal üretimi önemli bir düşüş eğilimi içerisindedir. Bu aynı zamanda metallerin üretiminde kullanılan hammadde madenciliği açısından da geçerli bir durumdur. Bunun karşısında ileri malzeme üretim ve tüketimleri artmakta buna bağlı olarakta endüstriyel hammadde madenciliği üretim ve talebinde bir artış eğilimi görülmektedir.

Tasarım mühendislerinin geliştirdikleri yeni ürünler ve sistemler genellikle üstün özelliklere sahip geleneksel malzemelere alternatif olan ileri malzemeler ve kompozit malzemelerdir.

İleri seramik, polimer, metal ve kompozitler olarak yüksek safiyete, yüksek teknik performansa ve yüksek bilgi içeriğine sahip, artan entegre işlev ve çeşitliliği olan yüksek katma değerli malzemeler, olarak tanımlanan ileri malzemeler; ileri metalik, seramik, polimerik malzemeler ve polimer.metal, seramik bazlı kompozitler olarak sınıflandırılmaktadır.

İLERİ METALİK MALZEMELER; İŞLEV-MALZEME-UYGULAMA ÖRNEKLERİ

İŞLEVLER

BOR KULLANIMI

UYGULAMA

MEKANİK İŞLEVLER

BORLU METAL ALAŞIMLARI

-Borik asit -Bor oksit -Metal borum -Barium borat -Magnezyum borat -Ferroboron -Boron fosfat -Diboran

-UZAY-HAVACILIK EKİPMANLARI -TİTREŞİME DAY. MALZEMELER -GAZ TÜRBİNLERİ - TÜPLER -GÜNEŞ PİLİ -ALGILAYICI -SÜPER İLETKEN -MANYETİK KAFA -ELEKTRİK MOT. -YARI İLETKEN -YÜKSEK ISI TRANSİSTORU

Yüksek dayanım, süperplastik, Titreşim sönümlendirme ISIL İŞLEVLER

Isıl dayanım ELEKTRİKSEL İŞLEVLER

Süper iletkenlik Yarıiletkenlik MANYETİK İŞLEVLER

Yüksek manyetizma Yüksekmanyetik geçirgenlik

- 144 -

İLERİ SERAMİK MALZEMELER İŞLEV MALZEME UYGULAMA ÖRNEKLERİ



İŞLEVLER

BOR KULLANIMI

UYGULAMA

mekanik işlevler

BOR BORİK ASİT BOR KARBÜR BOR NİTRÜR BOR OKSİT BORON FOSFAT BORONTRİBOROMİT BOROSİLİKAT CAM BORLU SERAMİK BORON TRİFLORİT TRİKLORA BOROZOL

-Gaz türbini

-Motorlar -Kesici takımlar -Katı yağlayıcılar -Bilyalar -Mekanik sızdırmazlık -Deliciler -Elektrotlar -Yalıtkan -Nükleer reaktör -Elektrik,elektronik parçalar -Optik mercekler -Fiber optik -Algılayıcılar -Yarı iletkenler -Güneş pilleri -Devre elemanları -Hafıza -Yapay diş, kemik -katalizör

-Yüksek sıcaklık dayanımı - Kesme dayanımı -Yağlama aşınma dayanımı ISIL İŞLEVLER -Isıl dayanım -Isıl yalıtım -Isı transfer OPTİK İŞLEVLER

-Işık geçirgenlik -Işık indükleme ELEKTRİKSEL İŞLEMLER

-Süper iletkenlik -Yarı iletkenlik -Yalıtım -dielektriklik MANYETİK İŞLEVLER -Manyetizma BİYOLOIİK İŞLEVLER

-Biyo seramikler KİMYASAL İŞLEVLER

-Soğurma -Katalizör -Korozyon

İLERİ POLİMERİK MALZEMELER İŞLEV MALZEME UYGULAMA ÖRNEKLERİ

İŞLEVLER

BOR KULLANIMI

UYGULAMA

MEKANİK İŞLEVLEV

-Sodyum borat

-Yapısal elemanlar

-Yüksek dayanım

-Çinko borat

-Kaplama elemanları

-Elastiktik

-Baryum metaborat

-boya

-Şok ve ses sönümleme

-Bor fosfatlar

-Yapışkanlar

-Yüzey koruma

-Amonyum Fluoborat

-Isıl dayanımlı

-Yapışma

-Bor trifluorür

elemanlar

ISIL İŞLEVLER

-Borik asit

-Yalıtım

-Isıl dayanım

-Bor triklorür

-Pil

-Düşük sıcaklık dayanımı

-Triklora borozol

-Tel

-Isı yalıtımı

-Yüksek bor hidratlar

-Devre kartı

ELEKTRİKSEL İŞLEVLER




-Kondansatör

-İletkenlik




-Fiber optik

-Yalıtkanlık




-Plastik mercek

-Enerji dönüşüm




-Sıvı kristal ekran

OPTİK İŞLEVLER




-Yapay kap

-Işık geçirgenlik




-Yapay organ

-Fotoaktiflik




-Çatı kaplama

-Çift kırınım




-Deniz inşaat

BİYOLOJİK İŞLEVLER




-Depo

AYRIŞTIRMA İŞLEVİ




-Tank

KİMYASAL İŞLEV




...,

-Korozyon







-Kimyasal dayanım







-Katalizör destekleyici










1

- 145 -

Uzay, havacılık, otomotiv, demiryolu, gemi inşa, betonarme onarım ve takviyesi nükleer reaktör, gaz türbini, uçak, ısı değiştiriciler, roket nozülü...vb gibi alanlarda yüksek dayanım,hafiflik, ısıl dayanım gibi mekanik işlevler sağlayan polimer.metal,seramik bazlı kom-pozitler, içerisine bor katılarak takviye edilirler.

Bor ve rafine bor ürünleri ve bunlardan mamul alaşımlar ileri malzeme yapımının vazgeçilmez temel girdileridir.

TÜRK BOR ve TRONA YATAKLARININ BİLİNMEYEN VE ARAŞTIRILMAMIŞ

YANI "LİTYUM" İÇERİĞİ

Bu güne kadar Türkiye'de "lityum" yoktur diyen ve bu görüşü iliklerimize kadar işleyip bunu resmi hale getirenlere ithaf olunur.

"Ülkemizde bugüne kadar işletilebilir hiçbir yatağı bulunmayan...lityum mineralleri... plan döneminde bu minerallerinde bulunmasına yönelik çalışmaların yapılması gerek­mektedir."

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı

Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu

Sayfa;8 Ankara 2000

Muhtelif kaynaklar Türkiye'de Lityum olmadığını yazmaktadır. Hatta Madencilikle ilgili kamu kurumları Türkiye'de "lityum" olmadığını resmi olarak teyit etmektedir. Bakalım gerçekten böyle mi?

Konuya girmeden Lityum elementi ile ilgili olarak kısa bir bilgi edinmekte fayda var.

Lityum sertliği birin altında olan tüm metallerin en hafifi ayrıca sudan hafif alkali metallerden biridir.

- 146 -


Lityum doğada silikatlar (lepidolit, spodumen) yada fosfatlar (ambligonit, trifilit) biçiminde bulunur.

Lityum üretiminin hemen hemen tamamı salamuralardan yapılmaktadır. Bunun nedeni salamuralardan yapılan üretimin madencilik yöntemleri ile yapılan üretimden çok daha ucuz olmasıdır.

Lityum cevheri ve konsantresi başlıca cam ve seramik endüstrisinde, eczacılıkta, metalür­jide, kimya sektöründe, nükleer santrallerde kullanılır. Bor ve rafine bor ürünlerinin kullanım alanları ile lityum'um kullanım sahaları arasında paralellik vardır.

Industrial Minerals adlı derginin Mart 2000 sayısında dünya üzerinde lityum üretimi yapan firmalar ve sahip oldukları lityum sahalarının % içerikleri (tenörleri) aşağıda düzenlenen tablo­da olduğu gibi verilmektedir. (97)



LİTYUM SALAMURA SAHALARI VE BULUNDUĞU YER

LİTYUM (%)

SALAR DE ATACAMA ŞİLİ SALAR DE UYUNİ BOLİVYA SALAR DEL HOMBRE MUERTO ARJANTİN SİLVER PEAK NV ABD GREAT SALT LAKE UT ABD DEAD SEA İSRAİL/ÜRDÜN DENİZ SUYU

0.150 0.025 0.060 0.020 0.006 0.002 0.00002

Yukarıda sayılan Şili, Bolivya, Arjantin ve ABD'de bulunan lityum salamura sahalarının ABD dışında kalanları esasen Bor (Üleksit) sahalarıdır. ABD salamura sahalarmında Trona (tabii soda) ve bor sahaları olduğu bilinmektedir.

Yine anılan derginin 47 sayfasında Çin/Tibet de bulunan "Zabuye Salt Lake" gölünde lityum varlığından söz edilmektedir. Bu bölgenin de çok düşük tenörlü bor ve soda sahası olduğu bilinmektedir.

%4,2 Li20 tenörlü big bağ patalite cevherinin FOB fiyatı 250$/ton, %7,5 Li20 tenerlü dökme Spodumene cevherinin FOB fiyatı 330-350$/ton dur.

Lityum la ilgili olarak bu kısa bilgileri verdikten sonra sıra Türkiye'de lityum yoktur diyen-

- 147 -

lerin küçük dillerini yutturacak açıklamalarda.



Yukarıdaki açıklamalarımızda Lityum'un çıkarıldığı sahaların bor ve trona sahaları olduğunu ifade etmiştik. O halde Türkiye'de benzer bir durum olabilirmi? sorusunu sorup araştırmalara geçmek sanırım en akılcı yol olacaktır. Esasen pek araştırma yapma gibi bir zah­mete katlanmaya dahi gerek olmadan, yapılan ham bor ihracatlarının alıcı ve satıcı ve aynı zamanda gözetmen firmaların yaptığı analiz sonuçlarına bakmak yeterli olacaktır.

Hali hazırda çalışılan bor sahalarından yapılan ham bor ihracatlarına ilişkin olarak rastgele seçilen dört sevkiyatın analiz sonuçlarına göre Türk bor sahalarından çıkarılan ve konsantre edilen ham bor sevkiyatlarının lityum içeriği aşağıda verilmiştir.



İHRAÇ BOR

ÜRÜNÜ VE ÜRETİM YERİ

LİTYUM (%)

KOLEMANİT

EMET/KÜTAHYA

0.040

ÜLEKSİT

BİGADİÇ/BALIKESİR

0,060

ÜLEKSİT

BİGADİÇ/BALIKESİR

0,050

ÜLEKSİT

BİGADİÇ/BALIKESİR

0,054

Yukarıdaki tablodan açıkça anlaşılacağı üzere konsantre ham bor ihracatlarında, bor cevherlerimizle birlikte Lityum'un da yurt dışına çıktığı anlaşılmaktadır.

Ancak daha yüksek tenörlü asıl lityum varlığımızın Ülkemizde kaldığımda ifade etmeliyiz. Çünkü konsantre ham bor ürünleri maden ocağından etrafındaki kil, kum vb. toprakla çıkarılan bor cevheri, yıkama havuzlarında yada döner tamburlarda tazyikli suyla yıkanmak suretiyle beraberinde taşıdığı kil, toprak, jips gibi materyal den ayrıştırılmakta bu suretle kon­santre hale getirilmektedir. Yıkanarak konsantre edilen bor cevherleri yıkama havuzlarından alındıktan sonra yıkama işlemi sonucu ortaya çıkan çamurlu su (şlam) atık göletlerine pom­palanmaktadır döner delikli tamburlu konsantratörierinde sılamı aynı işleme tabi tutulmak­tadır. İşte bu yıkama işlemi sonucu, lityum bor cevherlerinden ayrıştırılarak atık göletlerinde toplandığından atık göletlerindeki şlamm lityum içeriğinin ihraç edilen ham bor cevherlerinin çok üzerinde olacağı tabidir. Ayrıca bor madenin çıkarıldığı ocakların ve dekapaj malzemelerinin toplandığı tumba sahalarının lityum açısından daha zengin olduğu izahat gerektirmeyen bir olgudur.

Buradan hareketle Salar de Atacama/ Şili lityum yataklarından sonra dünyanın 2.

- 148 -


zengin lityum yataklarının Türkiye'de Balıkesir'de Kütahya'da ...olduğunu söylemek artık kehanet olmayacaktır.

Yıllarca Türkiye'ye gelerek bor konsantratör tesislerinin atık göletlerini ve tumba sahalarını ve maden ocaklarını inceleyen İngiliz ve Amerikalı uzmanların gizli gizli Lityum peşinde koştuklarına şüphe yoktur.

BOR VE RAFİNE BOR ÜRÜNLERİNİN GELECEĞİ

Dünya Bor ve rafine bor piyasasının üretim tarafında yer alan ve yukarda izah edilen Rio Tinto Ltd. adlı çok uluslu şirkete bağlı ingiltere'de Chesington-Survey'de Türkiye'nin 1978 yılı öncesinden çok yakın tanıdığı Borax Consolidated Ltd ve ABD'de California-Anaheim'da U.S. Borax Research olmak üzere iki araştırma merkezi Bor, bor ürünleri ve bor teknolojisi üzerine araştırma ve uygulama çalışmalarını yaklaşık 100 milyon dolarlık bir bütçeyle yürütmektedir. Diğer taraftan ABD ordusu ve sektörde yer alan ve teknoloji üretip geliştiren aynı zamanda bor kullanıcısı firmalarında bor araştırmalarına ciddi anlamda paralar ayırdıkları bilinmektedir. Kaba bir yaklaşımla tüm bu araştırmalara harcanan paranın yıllık 500 milyon dolardan aşağı olmadığını söylemek mümkündür. Hali hazırda yürütülen bu araştırma sonuçları,

Diğer taraftan gerek ABD'de ve gerekse Avrupa birliğinde standartizasyon alanında yürütülen hukuki çalışmaların Endüstriyel üretimde bor ve rafine bor ürünleri tüketimini ciddi oranda arttırıcı sonuçlar doğuracağı bilinmektedir. Bu çalışmalara merkezi Birmingham'da bulunan Uluslararası Kanun Konseyi'nin (ICC) Uluslararası Bina Kanunu çalışmaları örnek olarak verilebilir. Bu çerçevede yürütülen Bor kaplama, izalasyon, cam, ev, inşaat ürünleri,... vb yasal düzenlemeler ve bu yasal düzenlemelerin doğuracağı uygulamalar,

ABD 1996 ve 1997 yılında yaptığı düzenlemelerle Radyoaktif atıkları ve silah fabrikalarının toksik atıklarını Bor'dan mamul (kolemanit) cam kütükler içinde stoklanması zorunluluğunu getirmesi, nükleer ve toksik atıkların bu şekilde stoklanmasının gelecekte yaygınlaşacağı,

Bor'lu yakıtların yarattığı olumsuz sonuçların tamamının giderilmiş olmasının ortaya çıkardığı, Bor'un yeni ve yüksek performanslı bir yakıt olma niteliğinin ön plana çıkması ve giderek artan bir hızla alternatif bir enerji kaynağı niteliği kazanması,

Bor elementinin sahip olduğu fiziksel ve kimyasal özellikler ile bileşik oluşturduğu metal ve maddelerin ortaya çıkardığı fiziksel ve kimyasal özellikler onu birbiri ile zıtlık gösteren (yanıcı, yakıcı, söndürücü, sertlik verici, yumuşatıcı, öldürücü, tedavi edici, kirletici, temizleyi­ci...) potansiyeli oldukça yüksek kullanım alanlarına taşıması.

Elektrik ve elektronik sektöründe ki gelişmeler, hali hazırda kullanıldığı diğer sektörlerde artan talebe bağlı olarak sürekli artan kapasitelerde üretime bağlı olarak bor ve rafine bor ürünlerine olan ihtiyacın sürekli artan bir eğilimde olması,

- 149 -


Endüstri içinde yer alan hemen hemen her sektörde yaygın olarak kullanılan boratların görevlerini aynı kalite görecek bir başka ikame maddenin olmayışı, nedenleriyle bor ve rafine bor ürünleri giderek artan ölçeklerde kullanılacaktır.

BOR MADENLERİ STRATEJİK MADEN VARLIĞIMIDIR?

Bu soruya cevap verebilmek için her şeyden önce " Stratejik" ve "Stratejik Hammaddeler" kelimelerinin anlamlarına bakmak zorunluluktur.

Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi "Stratejik" kelimesini; 1- Taktik sözcüğünün karşıtı olarak, askeri stratejiyi ilgilendiren, 2- Savaş ve savunma politikasında kullanılan her şey, Ayrıca yine anılan Ansiklopedi "Stratejik Hammadde" kavramını; Bazı ülkelerce üretilen, gelişmiş ülkelerce kullanılan ve bazı gelişmiş teknolojiler için gerekli olan madenlerin hazırlanmasında kullanılan maddeler olarak tanımlamaktadır.

Sadece bu tanımlara dikkate alındığında bor madenlerinin stratejik bir hammadde olduğu kendiliğinden ortaya çıkmakla birlikte, bu tanımlar çerçevesinde bor madenlerinin bu özel­liğini biraz daha açmak gereklidir.

TÜRK BORLARI "STRATEJİK HAMMADDE" NİTELİĞİNDEDİR

Her şeyden önce Türk bor madenleri ,sahip olunan rezervler ve kalite açısından stratejiktir. Hali hazırda yetersiz arama ve rezerv belirleme şartlan altında tesbit edilmiş Türk bor rezervleri, Dünya rezervlerinin %70'ini teşkil eder. Ciddi bir arama ve rezerv geliştirme çalışmaları sonucunda Türkiye rezervlerinin dünya bor rezervlerinin %90'ı aşan bir kısmını kapsayacağı her türlü izahtan varestedir. Kalite açısından da Türk bor rezervleri, Türkiye dışında kalan ülkelere ait bor rezervlerinden ciddi bir üstünlükle ayrılır. Özellikle kolemanit ve üleksit üretiminde dünyanın doğal lideri ve tekeli konumundadır.


Yüklə 1,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin