Birinci fəsil: İnqilabı, quruluşu və ölkəni müdafiə etməkdə fəhlələrin rolu

İşçi vicdanı xalqın ümumi mədəniyyəti olmalıdır!

Mənim əzizlərim! İş və təlim lazımlı məsələlərdir. Əziz müəllimlər! Gəncləri yetişdirin, yeniyetmələri iş, müstəqillik və elmsevərlik ruhiyyəsi ilə yetişdirin, diplomsevərlik hissi ilə yox. Diplom fərdin bu məlumata malik olmasını göstərmək üçün olsa, yaxşıdır. Lakin təsir mənşəyi ola bilməz, mühüm olan elmdir. Cəmiyyətə elm və iş lazımdır. Bütün xalq və məmurlar bilsinlər: mənim "işçi vicdanı" deməyim bir kompliment deyil, bunun üçün proqram hazırlamalıdırlar, işçi vicdanı xalqın ümumi mədəniyyətinə çevrilməlidir. Əgər kimsə bir iş görürsə, hətta yalqız halda və kimsəsiz bir otaqda olsa da, başının üstündə bir nəfərin dayandığını düşünməlidir; iş kamil, möhkəm, yaradıcı və ehtiyacla yanaşı görülməlidir.⁶⁰

Sizə tövsiyəm budur ki, hər iki sahədə işin keyfiyyətini günbəgün yaxşılaşdırasınız. Biz iki-üç il bundan öncə işçi vicdanı haqqında danışdıq; bu söz dillərdə təkrar olunur. Bu çox əhəmiyyətli bir məqamdır. Mən bilmirəm bu cümləni deyən şəxslər bu məzmunun əhəmiyyətinə və onun təsirinə nə qədər diqqət yetirirlər. İşçi vicdanı siyasi vicdan və elmi vicdan tipindən olan bir sözdür. Bu sözün mənası odur ki, işlə məşğul olan şəxs işinə qarşı vicdan hissi keçirsin, özünü bu işin qarşısında məsuliyyətli bilsin. Bu, işi sifariş edənin qarşısındakı məsuliyyətdən başqa bir şeydir. Şəriət cəhətindən, insani və öhdəlik cəhətindən əlavə, insan özünü bu işin özü qarşısında məsuliyyətli bilsin, işi düzgün, kamil, güclü və ən yaxşı şəkildə yerinə yetirməyə çalışsın; istər onun başı üstünə bir kəs olsun, yaxud olmasın. İşçi vicdanının mənası budur.

İslamda işləmək ibadət və dəyər sayılmışdır. Bunun nəticəsi odur ki, kim bir işi qəbul edib öhdəsinə götürsə, onu ən yaxşı şəkildə yerinə yetirsin. Bu söz dərs sinfinə, istehsal xəttinə, tarlanın içinə, tikiş maşınına və evin daxili işinə də aiddir. Bu hesabla müəllimlik, tərbiyə və təhsil də bir işdir; özü də çox dəyərli bir iş. Əgər işi görənin işçi vicdanı olsa, o iş ən yaxşı şəkildə görüləcək. Bu, ölkə problemlərinin açarı olan məsələdir. Əgər siz hansısa məhsulu alıb evə gətirdikdə qısa müddətdən sonra onun xarab olduğunu və üzərində görülən işin düzgün olmadığını müşahidə edirsinizsə (yəni gördüyü işə etimadsızlıq), işçi vicdanı olan surətdə bu daha baş verməyəcək. İnsan öz övladını məktəbə göndərir, amma onun məktəbdə nəyə və hansı amilə çevriləcəyini bilmirsə, bu daha olmayacaq.⁶¹