BiSMÎllahîrrahmanirrahiM 4 BİRİNCİ mesele 5

FASIL

Bilinmesi gereken hususlardan biri de, ruhların, güçlülük-zayıflık, bü-yüklük-küçüklük durumlarına göre farklı hallerde olmasıdır. Mesela, bü­yük güçlü ruhta bulunan özellikler diğerlerinde bulunmaz. Buna benzer bir örneği dünyadaki ruhların keyfiyetlerine, kuvvetlerine, yavaşlılıklarına, süratlerine, yardımlaşmalarına göre birbirinden çok farklılıklar arzettiğin-de görebilirsin. Bedenin esaretinden, ilgisinden, meşguliyyetinden kurtulan ruhun tasarrufu, kuvveti, nüfuzu, himmeti ve Allah Teâlâ'ya yükselerek O'nunla ilgilenmesi, bedenin ilgi ve meşguliyyetleri altında ezilmiş, esir ruh­tan çok daha ileri seviyededir. Hakikatte ruh; yüce, temiz, büyük ve yüksek himmetli bir ruh olduğu halde, bedene mahbus iken böyle oluyorsa acaba be­denden ayrıldıktan sonra nasıl olabilir? O halde ruh, bedenden ayrılınca ayrı bir hale, ayrı bir fiile dönüşür.

Bedenden ayrılan ruhların, rüyalarda bedene tekrar dönerek bir kişi­nin, iki kişinin yahut çok az sayıda insanın oldukça kalabalık bir topluluğu hezimete uğratmasıyla ilgili insanların gördükleri rüyalar, tevatür derece­sinde çoktur. Rasûlullah'm, Ebû Bekir ve Ömer'in ruhlarının, mü'minlerin sayısının azlığı ve güçsüzlüklerine rağmen, kendilerinden sayıları ve hazır­lıkları çok olan küfür ve zulüm ordusunu yendikleri, nice rüyalarda görül­müştür.

İşin acaib olan tarafı şudur: Birbirlerini tanıyan, birbirlerini seven mü'min ruhlar, hemen birbirlerine kavuşurlar. Aralarında uzun mesafeler olan ruhlar ise bu uzaklıktan ötürü üzülür, sanki birbirlerinin yakımymış, beraber oturuyorlarmış gibi bunlar da birbirleriyle tanışırlar. Biri diğerini görünce, görmeden Önce onun ruhunu nasıl tanıyorsa, tanıdığı gibi çıkar.

Abdullah b. Amr der ki: "Mü'minlerin ruhları, birbirlerini hiç görmemiş­ler de olsalar bir günlük yoldan sonra birbirlerine kavuşurlar." Bazıları bu­nu, Rasûlullah'tan merfû' hadis olarak rivayet etmiştir.

İkrime ve Mücâhid derler ki: "Kişi uyuduğu zaman, bir sebep, onun ru­hunu, bedenine bağlı olduğu halde alır götürür. Allah'ın dilediği kadar gider. İşte bu durumda uyku hasıl olur. Ruh tekrar bedene dönünce kişi uyamr. Bu, arza düşen güneşin ziyası gibidir. Ziya, her ne kadar arza düşse de herzaman güneşe bağlıdır." Abdullah b. Mendeh bir kısım ilim ehlinden şöyle dedikle­rini nakleder: "Ruh, insanın burun deliğinden ve cesedinden çıkar. Ama her zaman bedene bağlıdır. Ruhun bedenden tamamen ayrılması durumunda, ışığın kaynağından ayrıldığında söndüğü gibi beden de ölür. Ateşin, fitilden yayılmasıyla ışığının oluştuğunu ve evi aydınlattığım görmez misin? Aynı şekilde ruh da uykuda insanın burun deliğinden çıkarak semâya yükselir, birçok beldeyi gezer, ölülerin ruhlarıyla buluşur. Kulların ruhlarıyla görevli melek, kişinin görmek istediği şahsı gösterir. Uyanıkken akıllı, zeki, doğru ve hiçbir batıla itibar etmeyen kişinin ruhuna, rüyasında da Allah m kışının ahlakı ölçüsünde gösterdiği şeyleri doğrulaması bahşedilir. Eğer bu kimse hayatında batılı seven sefih bir kimse ise, uyuduğunda ruhunu meyime göre Allah ona hayır ya da şer bir rüya gösterir. Şöyle ki: "Şeytanın harikaların­dan yahut batıl birşey gördüğü zaman, nasıl ki uyanıkken şeytanın harikası­na, yahut batıla takılıp kalıyorsa, rüyasında da bunlara takılıp kalır. Bunun yanında gördüğü şeyleri akledebilecek kadar kalbine birşey de gelmez. Çün­kü hak ile batıl burada birbirine karışmıştır. Hiçbir rüya tabircisi hak ile ba­tılın birbirine karıştığı bu rüyayı yorumlayamaz.

Bu konuda söylenebilecek en güzel söz budur. Bu görüşler, sahihlerinin ruhu ve hükümlerini iyice bildiklerini gösterir.

Meselâ bir kimsenin, yararına olan ilmi ve hikmeti öğrendikten sonra şarkı gibi, şüphe, yalan yere şahitlik vb. gibi birtakım batıllara, hevalara düştüğünü ve bu batıllara gönlünü açtığım görebilirsin. Bu kimse bu batılla­ra düşmekle öğrendiği ilim ve hikmet boşa çıkar ve hak ile batılı karıştırır. Uyurken, ruhların durumu da böyledir. Bedende iken batıl inanç ve şüphe­lerden haz duyan bu ruhlar, bedenden ayrılınca bu inançlarından dolayı azap görürler; azaplarını, bünyelerinde bulundurdukları iradeler, şehvetler artırır. Bu azaplara bir de ruhun bedeniyle müşterek olarak yaptıkları fiile-rin azabı Allah'ın dilediği ölçüde katılır. İşte Berzah'taki zor hayat ve insanın biriktirdiği azık bunlardan ibarettir.

Batılı sevmeyen, batıla yakın şeylerle ünsiyet kurmayan yüce, zeki nefis ise doğru inançları, nübüvvetin ışığından elde ettiği bilgileri, marifetleri, iradeleri ve temiz gayeleri nedeniyle ikram görür. Yüce Allah da işlediği amelleri karşısında Berzah'ta nimetlerini kat kat artırır. Böylece mü'min ruhun Berzah'ı, cennet bahçelerinden bir bahçe; kâfırinki ise cehennem çu­kurlarından bir çukur olur. ⁴³⁴

FASIL

"Mü'minlerin ruhları Allah katmdadır" diyenler, Yüce Allah'ın: "Bilakis onlar Rabbleri katında rızıklanmaktadırlar" âyetini desteklemektedirler.

Ruhların, Allah katında olduğunu söyleyenlerin delilleri, Muhammed b. Ishak es-Sâğânî'nin ⁴³⁵ Yahya b. Ebû Bekir'den, onun da Muhammed b. Abdurrahmân b. Ebû Ze'b'den, onun da Muhammed b. Amr b. Atâ'dan, onun da Saîd b. Yesâr'dan, onun da Ebû Hureyre yoluyla Rasûlullah'tan rivayet ettiği şu hadistir: Rasûlullah buyuruyor ki: "Kişi ölünce ruhu, Allah'ın bu­lunduğu kata varana kadar semâya çıkarılır. Ruh eğer günahkar bir kimse­nin ruhu ise semâya çıkartılsa da semâ kapısı ona açılmaz, oradan kabrine döner."

Bu hadisin senedinin doğruluğundan şüphe edilmemelidir. Hadis, Ah-med b. Hanbel'in Müsned'inde ve diğer hadis kitaplarında vardır.

Ebû Davud et-Teyâlisî der ki: "B.ana Hammad b. Seleme, ⁴³⁶ Asım b. Büh-dele'den, o da Ebû Vâil'den, o da Ebû Mûsâ el-Eşarî'den şöyle dediğini nakle­der: "Mü'min kişinin ruhundan misk kokusundan daha hoş koku çıkar. Me­lekler bu ruhu semâya götürünce: "Bu adam kimdir? derler. Melekler de iş­lediği güzel amellerini sayarak şu şu amelleri işleyen fülancamn oğlu fa­lancadır" derler. O zaman: "Size de ona da selam olsun" diye karşılık verirler. Sonra amelinin yükseldiği kapıdan bir üst kapıya çıkarırlar. Bu kişinin ru­hu, güneşin semâları aydınlattığı gibi bütün semâları aydınlatır. Oradan da ta arşa götürürler. Kafir bir kişinin ruhu alınıp semâya çıkarılınca, semâ gö­revlileri: "Bu kimdir?" diye sorarlar. Melekler de en kötü amellerini sayarak: "Şu şu kötülüğü yapmış fülancamn oğlu falancadır" derler. Semâdakiler bu­nu duyanca: "Ona selam olmasın. Derhal onu geri götürün" derler. Bunun üzerine bu ruhu yerin en altına atarlar."

Mülkî b. İbrahim, Davud b. Yezid eI-Evdî ⁴³⁷ıden nakleder. Davud b. Yezid der ki: "Âmir eş~Şa*bî, Hüzeyfe b. Yeman'm şöyle dediğini rivayet eder. "Ruh­lar, Allah'ın katında dururlar. Sûra üfürülüne kadar haklarında verilecek kararları beklerler."

Süfyan b. Uyeyne, ⁴³⁸ Mansur b. Safiyye'den, o da annesinden nakleder: İbni Zübeyr'in öldürülmesinden sonra İbni Ömer, mescide kızgın bir şekilde girer. Esmâ'yı dövmeye başlar. Esma'ya der ki: "Allah'tan korkmanı ve sabrı tavsiye ederim. Çünkü bu cüsseler birşey değildir. Allah katında olanlar an­cak ruhlardır." Bunun üzerine Esma: "Bu, sabrıma engel değildir. Yahya b. Zekeriyya'nm başı da İsrailoğullarının bir isyanında kesilmişti" dedi.

Cerîr b. A'meş, ⁴³⁹ Şemr b. Atiyye'den, o da Hilal b. Yûsuftan şöyle dediği­ni nakleder: "Biz, Ka'b, Rebî b. Haysem ve Halid b. Ar'ara ile otururken İbni Abbas geldi ve: "Bu, peygamberimizin amcasının oğludur." Hilal b. Yûsuf an­latıyor: "İbni Abbas, bir müddet oturduktan sonra: "Ey Ka'b, Kur'ân'da bulu­nan dört bilgi dışında bütün bilgileri öğrendim. O dört taneyi bana öğret. Bunlar, İlliyyûn, Sidre-i müntehâ, Siccîn ve Allah'ın İdris hakkında: "Onu yüce bir mekana kaldırdık" ⁴⁴⁰ sözünün manası." dedi. Ka'b bunları şöyle ce­vaplar: "İlliyyûna gelince bu, mü'minlerin ruhlarım bulunduğu yedinci kat semâdır. Siccîn, kâfirlerin ruhlarının bulunduğu şeytanın cesedi altındaki yedi kat yerin altıdır. Yüce Allah'ın İdris'e (AŞ) karşı: "Biz onu yüce bir meka­na kaldırdık" âyetinin manası şudur: Allah, İdris'e: "Hergün seni Ademoğlu-nun işlediği amel kadar yücelteceğim" diye vahyetti. Bu va'dini gerçekleştir­mek için meleklerden ölüm meleği ile konuştu ve İdris'in amelinin çoğalması için ecelinin uzatılmasını melekten istedi. Bunun üzerine bir melek kanatla­rı arasına alarak, İdris (AS)'ı yedinci kat semâya kadar çıkartır. Ölüm mele­ği, İdris'i taşıyan meleği görünce ne istediğini sorar ve "İdris nerede?" der. Melek de: "Kanatlarım arasındadır" deyince ölüm meleği: "Onun ruhunu ye­dinci kat semâda almakla emrolundum" dedi ve İdris'in ruhunu aldı. Sidre-i Muntehâ ise: "Arşı yüklenenlerin başında bulunan bir ağaçtır ki yaratıkla­rın bilgisi ancak buraya kadar ulaşabilir. Ondan ötesini kimse bilmez. Bun­dan dolayı Sidre-i Münteha denmiştir." (Son bilgi ağacı.)İbni Mendeh der ki: "Aynı hadisi Vehb b. Cerîr babasından; Ya'kub el-Kamî, Şemr'den; ⁴⁴¹ Halid b. Abdullah, Avvam b. Huşeb'den, o da Kasım b. Avftan, ⁴⁴² o da Rebî b. Haysem'den: "Biz Kaş'ın yanında otururken..." şeklin­de rivayet etmişlerdir.

Ya'lâ b. Ubeyd, el-Eclah ⁴⁴³ yoluyla Dahhak'tan şöyle nakleder: "Mü'min kişinin ruhu alınınca dünya semâsına çıkartılır. Allah'a yakın meleklerin eş­liğinde buradan ikinci semâya, üçüncü semâya, dördüncü semâya, beşinci, altıncı ve yedince semâya çıkarlar. Oradan da Sidre-i Müntehâ'ya çıkarlar. Ya'lâ der ki: "Dahhak'a niçin Sidre-i Müntehâ dedin? diye sordum da ceva­bında bana dedi ki: Allahla ilgili kulun bilgileri burada son bulur. Allah daha iyi bildiği halde mü'min ruhunu melekler Allah'a arzederek: "Bu fülanca ku­lundur" derler. Bunun üzerine Yüce Allah bu kişiyi azaptan kurtaran mü­hürlü vesikayı adama gönderir. Kur'ân-ı Kerim'de bu şöyle anlatılır: "Hayır, iyilerin kitabı iUyyûndadır. İliyyûn da nedir? O, Allah'a yakın meleklerin şa­hit olduğu mühürlü bir kitaptır." ⁴⁴⁴ Bu âyeti celîle: "Ruhlar cennettedir" di­yen kişinin görüşüne aykırı değildir. Çünkü cennet, Sidre-i Müntehâ ile aynı kattadır. Cennet Allah katındadır. Bu ibarelerin sahibi herhalde bu görüşle­ri daha salim daha uygun bulmuştur. Yüce Allah, şehidlerin ruhlarının ken­di katında olduğunu; peygamberimiz de bu ruhların cennette istediği gibi do­laştığını bildirmiştir. ⁴⁴⁵