Burchak o'lchash asboblari Reja

Xarakteristikasi
Teodolit turlari
TT5	T60	T30	T15	T5
Ko‘rish trubasining kattalashtirishi, ^x Ko‘rish maydoni,  Qaratishdagi eng qisqa masofa, m Mikroskopning kattalashtirishi, m Limbning diametri, mm: gorizontal doira vertikal doira Limb bir bo‘lagining qiymati, l: gorizontal .doira vertikal doira Sanoq olish mikroskopi bo‘lagining qiymati Mikroskopdan sanoq olish aniqligi Teodolit og‘irligi, kg	25 1°25' 2 — 100 72 10' 10' — — 3,1	15 2° 1 — 70 70 10' 10' — — 2	20 2° 1,2 18^x 70 70 10' 10' 10' 1 2,2	25 1°30' 1,2 72^x 76 72 1° 1° 1' 0,1° 3,0	27 1°30' 2 70^x 90 70 1° 1° 1' 0,1° 3,6

Ba’zi teodolit trubalari ustiga maxsus moslama yordamida qo‘yma adilak o‘rnatilgan, bu bilan ko‘rish o‘qi gorizontal holga keltiriladi. Bunday teodolit yordamida nivelirlash ham mumkin. Metall limbli teodolit TT-5 (teodolit-taxeometr) ko‘proq tarqalganidan hozir ishlatiladi. Teodolitlarning dalnomer koeffitsienta K=1000,54 ga teng.
Burchak o‘lchash usullari. Asbobni ish holatiga keltirish va narsaga qaratish. Teodolit sinalib, tekshirilib, tuzatilgach, u bilan joyda gorizontal burchakni o‘lchash uchun quyidagi ishlar qilinadi:
1) asbob nuqtaga markazlashtiriladi;
2) gorizontal holatga keltiriladi;
3) truba kuzatishga tayyorlanadi.
Teodolit shovun yoki optik moslama yordamida markazlashtiriladi. SHovun bilan ishlaganda asbob shtativga o‘rnatilib, turgizish vinti bilan mahkamlangach, shtativ V nuqta ustiga qo‘yiladi, shtativ boshi taxminan gorizontal holatga keltiriladi va shtativ oyoqlari erga mahkam o‘rnatiladi. Bunda ko‘tarish vintlari rezbalar o‘rtasida turishi kerak. Keyin turgizish vinti ilgagiga shovunning ipi ilinib qaraladi. Agar shovunning uchi nuqta qozig‘i ustida turmasa, turgizish vinti bo‘shatilib, teodolit shtativ ustida shovun nuqta ustiga aniq kelguncha o‘ng-chapga suriladi. SHovun yukining uchi nuqta ustiga to‘g‘ri kelgach, asbob markazlashgan bo‘ladi, turgizish vinti mahkamlanadi.
Optik markazlash ancha aniq, buning uchun avval yuqoridagidek shovun bilan ishlanadi; keyin shovunni olib qo‘yib, turgizish vintini bir oz bo‘shatib, asbob shtativ ustida bir oz suriladi-da, optik markazlash iplar to‘ri doirachasi nuqtaga to‘grilanadi, keyin turgizish vinti mahkamlanadi.
Asbob limbi gorizontal holatga keltirilishi kerak; bu ish asbobni nivelirlash deyiladi.
Trubani kuzatishga tayyorlashda kuzatuvchi trubani avval o‘z ko‘ziga to‘g‘rilashi kerak.
Keyin trubani nuqtaga qaratish uchun limb mahkamlanib, alidada va truba bo‘shatiladi, truba ustidagi mushka yoki vizir orqali qarab truba narsaga to‘g‘rilanadi, kuzatiladigan narsa tasviri trubada ko‘ringach, truba va alidada mahkamlanadi. Narsa uzoqda bo‘lsa, kremaler vint chapga, yaqinda bo‘lsa, o‘ngga buralib, truba fokuslanadi, ya’ni narsa tasviri ravshanlashtiriladi. Keyin truba va alidada qaratish vintlarini burab iplar, to‘rining markazi nuqtaga aniq qaratiladi. Vexa erga qadalganda vertikal bo‘lmasligi mumkin, shuning uchun vexaga qaraganda to‘r markazi vexa tagiga qaratiladi.
SHaklda ko‘rsatilgan VA va VS chiziqlar orasidagi burchakning (11.1-shakl) gorizontal qo‘yilishini o‘lchash uchun V nuqtaga asbob yuqoridagicha o‘rnatilgach, alidada bo‘shatilib, avval o‘ng nuqta A ga qaraladi-da p_o‘ sanoq olinadi, keyin chap nuqta S ga qarab p_ch sanoq olinadi. SHunda V nuqtadagi o‘ng burchak  quyidagicha bo‘ladi:
=n_o‘-n_ch (11.1)
ya’ni burchak o‘ng sanoqdan chap sanoqning ayrilganiga teng. V nuqtadagi chap burchak  ham bu burchak o‘ng sanog‘idan chap sanog‘ining ayrilganiga teng bo‘ladi. Misolda  ning o‘ng canog‘i n_o‘  ning chap canog‘i,  ning chap sanog‘i p_ch esa  ning o‘ng sanog‘i bo‘ladi, shunga ko‘ra:  =p_ch—p_o‘.
Burchak o‘lchash usullari. Qo‘yilgan aniqlik talabiga qarab, teodolit bilan gorizontal burchakni o‘lchashda quyidagi usullar qo‘llaniladi: 1) priyom usuli; 2) doiraviy priyom usuli; 3) takrorlash usuli; 4) nollarni to‘g‘rilash usuli va boshqalar.

11.1-shakl.
1. Priyom usuli. Teodolitni V nuqtaga o‘rnatib (11.1-shakl) ish vaziyatiga keltirgach, limbni mahkamlab, truba va alidada bo‘shatiladi-da, DO‘ holatida o‘ng nuqta A ga qaraladi, alidadani mahkamlab, I vernerdan gradus, minut va sekund (215°45'30"), II vernerdan esa minut va sekund (46'30") sanoqlari olinadi va ular maxsus burchak o‘lchash jurnaliga yoziladi (11.1-jadval); minut, sekundlarning arifmetik o‘rtasi hisoblanib (46'00"), «o‘rtacha» degan grafaga yoziladi (bunda markazlashmaslik xatosi yo‘qoladi), bu p_o‘ sanog‘i bo‘ladi. Keyin alidadani bo‘shatib, truba chap nuqta S ga qaratiladida yuqoridagicha sanoqlar olinadi va o‘rtachasi hisoblanib, «urtacha» grafasiga yoziladi (95°43'30"), bu p_ch sanog‘i bo‘ladi.
O‘rtacha grafadagi o‘ng sanoq p_o‘ dan chap sanoq pch ayrilsa, burchak qiymati topiladi. Bu birinchi yarim priyom qiymati deyiladi (90°02'30"). Agar o‘ng sanoq chap sanoqdan kichik bo‘lsa, o‘ng sanoqqa 360° qo‘shib, chap sanoq ayriladi.
11.1-j a d v a l