Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Strateji planlaĢdırmada proqnozlaĢdırmanın rolu
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.3. Strateji planlaĢdırmada proqnozlaĢdırmanın rolu
Proqnozlaşdırmaya perspektiv dövr üçün iqtisadi inkişaf və sosial tərəqqinin əsas problemlərinin həlli yolla- rına, üstünlük veriləcək sahələrin inkişaf istiqamətlərinə, strateji məqsədlərə nail olmaq üçün qarşıya qoyulan vəzi- fələrin yerinə yetirilməsinə dair elmi cəhətdən əsaslan- dırılmış təsəvvür, mülahizə və tövsiyələrin məcmusudur. Proqnozlar vasitəsilə maddi istehsal sahələrin yaxın və uzaq perspektiv üçün inkişaf istiqamətlərini müəyyən et- mək imkanı əldə edilir. Uzunmüddətli perspektiv inkişaf proqramları proq- nozlar əsasında tərtib olunurlar. Proqnozlaşdırma əsasında alınan nəticənin dəqiqlik dərəcəsi yüksək olmasa da onun üstünlüyü və vacibliyi, proqnozlara istinad edərək onların əsasında, hər hansı ictimai – iqtisadi prosesin gələcək inki- şafı üçün alternativ proqram variantlarını müəyyən etmək imkanının yaranması ilə izah edilir. Proqnozlar əsasında orta bir müddəti əhatə edən–bir qayda olaraq – beş illik proqramlar tərtib olunur. Belə proqramlar proqnozlara nisbətən daha dəqiq və konkret olur, çox saylı iqtisadi, sosial, elmi – texniki və təşkilati 90 problemlərin həllini nəzərdə tutur. Proqramların əhatə etdiyi dövr üçün yerinə yetirilməsi planı işlənib hazırlanır. Göründüyü kimi proqnoz, proqrama və planlar biri–birilə üzvü vəhdətdədirlər. Ölkənin sosial – iqtisadi inkişafına dair proqnozlar işlənib hazırlanarkən, hər şeydən əvvəl, mövcud vəziyyət iqtisadı, sosial və statistik tədqiqatlar vasitəsilə dərin təhlil edilir və qiymətləndirilir. Bundan sonra iqtisadi inkişaf konsepsiyasının iqtisadi strategiya və onun təminat vasitə- ləri üçün makroiqtisadi, ekoloji, elmi – texniki, investisiya və struktur, sosial və xarici iqtisadi əlaqələr üzrə aparılacaq siyasət, ölkə bazarında tələb və təklifin tarazlığı, ölkənin müdafiə qüdrətinin artırılması üzrə proqnozlar işlənib hazırlanır. Sosial – iqtisadi inkişaf proqnozlarında habelə iqtisadiyyatın idarə edilməsinin daha da təkmilləşdirilməsi, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, ədalətli rəqabət mühitinin yaradılması və başqa bu kimi tədbirlər də nəzərdə tutulur. Sosial – iqtisadi inkişaf proqnozlarında öz əksini tap- mış bütün fəaliyyət istiqamətlərinin kəmiyyət və keyfiyyət cəhətlərini səciyyələndirən özünəməxsus göstəricilərdən istifadə olunur və bunlar planlaşdırma praktikasına tətbiq olunular. Proqnozlaşdırma – gələcəkdə obyektin və ya hadisə- nin həddi və arzu olunan vəziyyətləri, onlara nail olunma- sının və reallaşdırılmasının alternativ yolları haqqında eh- timal təsəvvürün işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur. Gə- ləcəyi görmək forması olan proqnozlaşdırma sosial–iqtisa- dı, elmi–texniki proqramların və layihələrin işlənib hazır- lanmasından əvvəl gəlir. Proqnozlaşdırma sosial – iqtisadi və istehsal qərarlarının əhatə dairəsinin genişləndiril- məsini, onların uzun müddətli nəticələrinin qiymətləndiril- 91 məsini təmin edir və strateji proqramların texniki–iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmasına səbəb olur. İstehsalın konkret şəraitindən asılı olaraq proqnozlar aşağıdakı əlamətlərə görə təsnifləşdirilir: a) doğruluq dərəcəsinə görə – hipotezik (ardıcıl he- sablamaları, məhdudlaşdırıcı amilləri nəzərə almadan və mülahizə edilən hadisələrin baş verməsinə təsir imkanları olmadan), analatik–hesablama (hadisələrin baş verməsinə təsir imkanları olmadan) və ardıcıl hesablamalara əsasla- nan proqnozlar fərqləndirilir; b) vaxt müddətinə görə – proqnozlar uzunmüddətli (15 ildən çox), ortamüddətli (10-15 il) və qısamüddətli (1ildən 5 ilədək) proqnozlara ayrılırlar; c) miqyasına görə – qlobal, ölkə, sahədaxili, müəssi- sədaxili və elm–texniki tərəqqinin ayrı–ayrı istiqamətləri üzrə olan proqnozlar fərqləndirilir; d) planlaşdırma sahəsinə görə – proqnozlar sosial, iqtisadi və elmi – texniki proqnozlara ayrılır; e) idarəetmə səviyyəsinə görə – xalq təsərrüfatı, re- gional, sahə və müəssisənin sosial – iqtisadi inkişafının proqnozlaşdırılması fərqləndirilir. İqtisadi proqnozlaşdırma obyektləri aşağıdakılar ola bilər: istehsal güclərinin mənimsənilməsi müddətləri: is- tehsal məsrəfləri: daxili və xarici bazarın vəziyyəti: kadr- ların idarə edilməsi və s. Bəzən proqnoz ilə planı eyniləş- dirirlər. Bu düzgün deyildir. Əvvəla ona görə ki, proqnoz ehtimal xarakterli olduğu halda, plan real vəziyyəti əks etdirir; ikincisi, plandan fərqli olaraq proqnoz istehsalın inkişafının əsas meyllərini, irəliləmə hərəkətinin mümkün istiqamətlərini aşkara çıxarmağa imkan verir; üçüncüsü, proqnoz özünü doğrulmaya bilər, plan isə işlənib hazırla- 92 narkən texniki – iqtisadi cəhətdən əsaslandırıldığından hə- yata keçirilməsi mümkündür. Ümumiyyətlə, proqnozlaş- dırmanın aşağıdakı xarakterik cəhətləri vardır: Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|