Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

5.2. Müəssisənin kadrlara tələbatının hesablanması və 
hazırlanmasının formaları 
 
Müəssisə iqtisadiyyatının və habelə istehsal heyətinin 
idarə  edilməsinin  mühüm  məsələlərindən  biri  də  kadrlara 
tələbatın düzgün müəyyən olunmasıdır. Bu iş əməyin nor-
malaşdırılmasına  və  həmin  məsələnin  həllində  konkret 
olaraq vaxt norması, istehsal norması, xidmət norması, say 
norması,  idarəetmə  həddi  kimi  normaların  tətbiqinə  əsas-
lanmalıdır. 
Müəssisədə  işçilərin  plan  sayını  aşağıdakı  kimi  he-
sablayırlar: 
İ
pl
=İi-∑İ
q
 
Burada, İ
pl
 – işçilərin plan sayı; 

---

 
 
111 
   İi – plan iş həcminin yerinə yetirilməsi üçün zəru-
ri olan işçilərin  sayı; 
    İ
q
 – əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi hesabı-
na iş qüvvəsinə qənaətdir. 
Digər 
bir  metod  plan  tapşırıqlarının  yerinə 
yetirilməsi  üçün  işçilərin  sayının  hesablanmasıdır.  Bunun 
üçün aşağıdakı düsturdan istifadə olunur: 
İ
i
=İ
b 
x Ə
ip
 
Burada, İ
b
 – bazis ilində işçilərin sayıdır; 
     Ə
ip 
–  plan  ili  üçün  istehsal  proqramının  artması 
əmsalıdır; 
T.Hüseynovun [19] fikrincə, sonuncu metod nöqsan-
lıdır. Çünki plan ili üçün hesablamada bazis ilinin işçiləri-
nin  sayının  müəyyən  edilməsində  yol  verilən  səhvlər  və 
onlardan  (işçilərdən)  necə  istifadə  olunması,  daha  doğru-
su, həmin sayın keçən il üçün nə qədər real olub-olmaması 
plan ili üçün (keçmişdə yol verilən səhvlər) bir növ qanu-
niləşdirilir. 
Normalaşdırılması  mümkün  olan  və  olmayan  işlər 
üçün  iş  qüvvəsinə  tələbatın  hesablanması  qaydaları  bir-
birindən fərqlənir. 
Normalaşdırılan işlərdə məşğul olacaq istehsal işçilə-
rinə  tələbatın  hesablanması  –  müəyyən  peşə  və  ixtisaslar 
üzrə – iş vaxtının sərfi əsasında aparılır. Normallaşdırılan 
vaxt məsrəfi istehsal proqramında istehsalı nəzərdə tutulan 
hər  məmulat  növü  üzrə  ayrı-ayrılıqda  hesablanır,  onlar 
sonradan cəmlənir. Bununla yanaşı vaxt norması müəyyən 
edilərkən, plan ilində əmək məhsuldarlığının yüksəldilmə-
si,  fəhlələrin  sayına  tələbatı  azaldan  bir  amil  kimi  nəzərə 
alınır. 

---

 
 
112 
Normallaşdırılan  işlərin  icrası  üçün  fəhlə  kadrlara 
tələbat (F
5
) aşağıdakı düsturun köməyi ilə hesablanır: 
 
                    F
s
 = 
 
Burada, N – bir məmulatın istehsalına vaxt norması; 
            İ
p
 – istehsal proqramı üzrə məmulatların sayı; 
            B
1
 –bir fəhlənin faydalı iş vaxtı fondudur. 
Göstərilən  üsullarının  səmərəli  istifadəsi  üçün  ilk 
əvvəl  fəhlələrin  planlaşdırmada  istifadə  olunan  əsas  əm-
sallardan  biri  məhsulu  (istehsal  proqramının)  əmək  tutu-
mudur. 
Məhsulun  əməktutumu  –  qeyd  etdiyimiz  kimi,  məh-
sul vahidi istehsalına, yaxud müəyyən texnoloji əməliyya-
tın  yerinə  yetirilməsinə  (norma  –  saatla,  ya  da  adam  – 
saatla) sərf olunan iş vaxtının göstəricisidir.  
Planlaşdırma  zamanı  əmək  tutumunun  3  növünü 
fərqləndirirlər:  normativ,  plan  və  faktiki.  Normativ  əmək-
tutumu–müəyyən  məmulatın  istehsalı  üçün  texnoloji 
prosesin bütün əməliyyatları üzrə mövcud texniki əsaslan-
dırılmış  vaxt  normalarının  məcmusudur.  Plan  əməktutu-
mu–məhsul vahidinin istehsalı üçün planlaşdırılan iş vaxtı 
məsrəflərini  özündə  əks  etdirilir.  Faktiki  əməktutumu  isə 
müəyyən  dövr  ərzində  məhsul  vahidinin  hazırlanması 
üçün həqiqi iş vaxtı məsrəflərini ifadə edir.  
Bundan başqa texnoloji, istehsal və tam əməmktutu-
mu da fərqləndirilir. Texnoloji əməktutumu – əsas işə görə 
fəhlələrin əmək məsrəflərinin və əsas vaxta görə fəhlələrin 
əmək  məsrəflərinin  məbləği  kimi  təyin  edilir;  istehsal