Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| muzd əmək haqqı geniş yayılmışdır.
Sənaye müəssisələrində işləyən fəhlələrin müəyyən hissəsi üçün vaxtamuzd əmək haqqı forması tətbiq edilir. Vaxtamuzd əmək haqqı sistemində fəhlələrə, işlən- miş iş vaxtından və öz tarif dərəcəsindən asılı olaraq əmək haqqı verilir. Vaxtamuzd əmək haqqı, başlıca olaraq fəhlə- nin fərdi istehsal normasını müəyyən etmək mümkün ol- mayan iş növləri üzrə tətbiq edilir. Bu qrupa, adətən kö- məkçi fəhlələr, yəni sexin təmir fəhlələri, sazlayıcılar, yağlayıcılar, krançılar, sex süpürgəçiləri və başqa fəhlə kateqoriyaları aid edilir. Bütün sənaye fəhlələrinin cəmisi dörddə bir hissəsi qədərinə vaxtamuzd sistemi üzrə, bunlardan üçdə iki hissəsi isə əlavə olaraq mükafatlı sistem üzrə, əmək haqqı verilir. Yəni onların əmək haqqı buraxılan məhsulun miqdarına görə deyil, işlənmiş vaxta görə hesablanır. Vaxtamuzd 136 əmək haqqı formasında əmək haqqının miqdarı fəhlənin ix- tisas dərəcəsindən və sərf etdiyi iş vaxtından asılıdır. Vaxtamuzd əmək haqqı forması istehsalın xüsusiyyə- tindən asılı texniki cəhətdən əsaslandırılmış istehsal nor- malarının müəyyən edilməsi mümkün olmayan işlər üzrə, habelə işəmuzd əmək haqqı sisteminin tətbiq edilməsi iqtisadi cəhətdən sərfəli olmayan sahələrdə tətbiq edilir. Əməyin vaxtamuzd ödəniş formasında işçinin əmək haqqı onun tərəfindən istehsalda işlənmiş vaxta və müva- fiq ixtisas dərəcəsinin tarif maaşına görə hesablanır. Əmə- yin ödənişinin vaxtamuzd formasının, məhsul istehsalı ar- tımının fəhlənin özündən deyil, avadanlıqdan asılı olduğu və habelə əməyin normalaşdırılmasının mümkün olmadığı iş yerləri və sahələrində tətbiq edilməsi həm zəruri və həm də məqsədəuyğundur. Əməyin ödənilməsinin vaxtamuzd sistemi iki ödəniş formasını – sadə vaxtamuzd və mükafatlı vaxtamuzd – özün- də birləşdirir. Əməyin ödənilməsinin sadə vaxtamuzd formasında fəhlənin əmək haqqının məbləği onun saatlıq tarif maaşını iş növbəsindəki saatların və aydakı iş günlərinin sayına vurmaqla müəyyən edilir. Əməyin ödənilməsinin mükafatlı vaxtamuzd forma- sında fəhləyə (işçiyə) işlədiyi vaxta və tarif maaşına görə ödənilən əmək haqqından əlavə hər hansı bir işi ilə əlaqə- dar (məsələn, material qənaət) mükafatı da ödənilir. Vaxtamuzd işləyən fəhlələrin çox hissəsinə və mü- həndis-texnik işçilərin və qulluqçuların xeyli hissəsinə mükafatlar verilir. Mükafatlı sistemlər əsas etibarı ilə vaxtamuzd əmək haqqı verilən işlər üzrə tətbiq edilir; çünki burada əməyin 137 normalaşdırılması mümkün olmadığından və ya həmin iş növünün məqsədi əsas istehsal işçisinə köməkdən ibarət ol- duğundan işəmuzd əmək haqqı tətbiq edilə bilmir. İstehsal sexlərinin ixtisaslı köməkçi fəhlələri (maşınsazlayan fəh- lələr, təmir çilingərləri və elektriklər, elektrik kranları maşinistləri və s.) istehsalın normal gedişi üçün mühüm işçi qrupunu təşkil edərək, onlar mürəkkəb və kompleksli işləri yerinə yetirirlər ki, bu da onların əməyini mahiyyət etibarı ilə mühəndis-texniki işçilərinin əməyini yaxşılaşdırır. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində müəssisədə əməyin ödənilməsinin təkmilləşdirilməsində əsas diqqət əmək haqqının forma və sistemlərinin düzgün və səmərəli tətbiqinə yönəldilməlidir. Əməyin ödənilməsinin forma və sistemlərinin tək- milləşdirilməsi fəhlələrin öz işlərinin keyfiyyət göstərici- lərini yaxşılaşdırmaqla maddi cəhətdən maraqlı olmaları, istehsal prosesində istifadə edilən xammal və materiallara qənaətlə və istehsal normasını artıqlaması ilə yerinə yetirmələri məqsədilə onların əməyinin ödənilməsinin rolunu yüksəltmək istiqamətində aparılmalıdır. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|