215
struktur sahələrdə dövlət investisiyası əsasında tikilən
müəssisələr özlərinin istehsal – təsərrüfat, ticarət – kom-
mersiya əlaqələrini daha tez canlandırılmaqla bazarda
mövqelərin möhkəmləndirmək imkanı qazana bilir.
İri müəssisələr xüsusi pul vəsaitləri hesabına özləri-
nin iqtisadi artımını maliyyələşdirməyə üstünlük verirlər.
Bu yalnız bir səbəblə: kreditorlara faiz ödəməklə əlaqədar-
dır. Bir çox müəssisələr bölünməz mənfəətə vəsait qoyma-
ğa çalışırlar. Bölünməz mənfəət
bütün xərclərin yerini dol-
durduqdan, vergiləri ödədikdən sonra müəssisənin sərən-
camında qalan vəsaitdir.
Xüsusi vəsaitlər hesabına kapitalı artırmağın digər
yolu aktivlərin realizasiyasıdır. Aktivlərin realizasiyası zə-
ruri vəsaitləri toplamaq məqsədilə müəssisəyə məxsus
olan istifadə olmayan əmlakın satılışıdır. Bu daxili mənbə
vasitəsilə əldə edilən xalis gəlir hesabına kapitalın həcmi-
nin artırılması, mənfəətin investisiyalaşması adlanır.
Müəssisənin daxili maliyyələşdirmə mənbələrinə
amortizasiya ayırmaları da daxil edirlər. İstifadə prosesin-
də köhnəlmiş olan əsas vəsait müəssisədə amortizasiya he-
sabına bərpa olunur. Pul formasındakı amortizasiya ayır-
maları müəssisənin amortizasiya fondunu təşkil edir.
Amortizasiya fonduna keçirilən vəsait, tikinti işlərinə, ya-
xud köhnəlmiş və sıradan çıxmış obyektlərin yeniləri ilə
əvəz edilməsinə və qismən də işləməkdən olan əsas vəsai-
tin əsaslı təmirinə və modernləşdirilməsinə xərclənir.
Daxili mənbə hesabına investisiyanın maliyyələşdi-
rilməsi heç də bütün vergilərdən azad olmayıb, özü müəy-
yən xərclərlə əlaqədar olur. Bir sıra müəssisələr bölünməz
mənfəəti daxili maliyyələşməyə sərf etməkdən daha çox
xarici layihələrə qoymağa üstünlük verirlər. Onların çoxu
217
susi vəsaitləri hesabına həyata keçirilir. Xarici dövlət və-
saitlərinə büdcə təsisatları, müəssisə və təşkilatların xüsusi
vəsaitlərinə isə – amortizasiya ayırmaları, mənfəət və tə-
sərrüfat üsulu ilə aparılan tikintinin dəyərinin aşağı salın-
masından qənaət, daxili ehtiyatların səfərbərliyə alınması
və s. daxildir.
Xarici investisiya müəssisələrdə mənfəət investisiyası-
nın maliyyələşdirilməsinin başlıca mənbəyidir. Mənfəət –
izafi məhsulun dəyərini ifadə edən müəssisənin xalis
gəlirinin başlıca formasıdır. Onun məbləği əmtəənin xid-
mətin satış qiyməti ilə dəyərinin maya dəyəri arasındakı
fərqi təşkil edən pul gəlirlərinin bir hissəsidir. Xarici hüqu-
qi şəxslərdə mənfəət müəssisənin kommersiya fəaliyyətinin
nəticəsinin ümumiləşdirici göstəricisidir. Müəssisədə əldə
edilən mənfəətdən büdcəyə vergi və digər tədiyyələri
ödədikdən sonra xalis mənfəət qalır. Onun bir hissəsini
istehsal və sosial xarakterli kapital qoyuluşuna yönəltmək
olar. Mənfəətin bu hissəsi investisiya yığım fondu tərkibin-
də və ya müəssisədə yaradılmış digər analoji fondlar tər-
kibində istifadə edilir.
Xarici müəssisələrdə investisiyanın maliyyələşdiril-
məsinin ikinci ən böyük mənbəyi amortizasiya ayırmaları-
dır. Müəssisədə əsas fondların dəyərcə köhnəlmənin yığı-
mı mütəmadi (hər ay) baş verir.
Lakin əsas istehsal fondla-
rı hər bir təkrar istehsal mərhələsindən sonra natural for-
mada ödənilməni tələb etmir. Nəticədə sərbəst pul vəsaiti
formalaşır (amortizasiya ayırmalarını istehsal xərclərinə
daxil etmək yolu ilə) və bu müəssisənin əsas kapitalın tək-
rar istehsalının genişləndirilməsinə yönəldilə bilər. Bun-
dan əlavə hər il yeni obyektlər istismara verilir ki, bunlara
da müəyyən edilmiş norma üzrə (balans dəyərindən faizlə)
218
amortizasiya hesablanır. Lakin bu kimi obyektlər normativ
xidmət müddəti qurtaranadək ödəmə tələb etmir.
Əmtəə istehsalçılarının rəqabətinin nəticəsi olaraq
irəli gələn əsas fondların təzələnməsinin zəruriliyi müəssi-
sələri məcbur edir ki, onlar sonrakı investisiya qoymaq
üçün yığım yaratmaq məqsədilə avadanlığın surətlə silin-
məsini həyata keçirsinlər. İnvestisiyanın iqtisadi cəhətdən
həvəsləndirici kimi sürətli amortizasiya normativ xidmət
müddətinin süni qısaldılması və müvafiq olaraq amortiza-
siya normasının artırılması üsulu ilə aparılır.
Dostları ilə paylaş: