Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 8,05 Mb.
|
| Bozorgî mer Eşkâniyan-râ sezast
Eger be-şineved merd-i dânende râst Eğer insan gerçeği anlamaya çalışırsa Eşkaniler ululuğa layıktır. Nadirname’de, Şehname’ye dayanarak şu ifadeye yer vemiştir: “Gerçeğe yakın bir ihtimalle Afşar ili Eşkanilerdendir. Ancak dostluk gereği dillerini değiştirmişlerdir”. Bu ifadeye tersinden baktığımızda, Eşkanilerin Turani bir kavim olduğunun teyidi olarak da kabul edebiliriz. (Nadirname, s.18; Serdaranî ez-Îlât ve Tavâif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, s.7-9) Cihangûşa-yı Nadiri’nin yazarı Mirza Mehdi Han Esterabadi şöyle demektedir. “Afşarlar, Türkmen soyludur. Onların kadim yurdu Türkistan’dır. Moğolların Türkistan’ı istilası sırasında, Türkistan’dan göç ederek, Azerbaycan’ı vatan olarak seçtiler…”. (Nigahi be-Huzistan, s.127) Yazarların büyük bölümünün inancına göre, İran’ın kuzeydoğusunda oturan Türk asıllı bir ildir. Bu bölgede nüfusun artması nedeniyle, bunlardan bir grup Horasan bölgesine, İran’ın kuzey, güneybatı ve güneyine perakende olarak yerleşmişlerdir. Bir grup da Kuzey Horasan’a göç etmiştir. “Zendegânî Şah Abbas-ı Evvel/ I. Şah Abbas’ın Hayatı” isimli kitabın sahibi Nasrullah Felsefi, Avşar/ Afşar ili adının Avşir Han اوشيرخان (Ovşar/ Avşar اوشار, Avuşar آووشار )’dan kaynaklandığını belirtmektedir. Avşir (Avşar/ Afşar) Han, Oğuz Han’ın üçüncü oğlu Yıldız Han’ın büyük oğludur. Yani Oğuz Han’ın torunudur. Avşir Han’ın oğlu Abaka Han, onun oğlu Hülagû Han, onun oğlu da Cengiz Han’dır. (Zendegânî Şah Abbas-ı Evvel, 1.cilt, s.214) Selçuklular zamanında Afşarların savaşçılığı, silah kullanmadaki ustalıkları şöhret bulmuştur. Afşar kelimesi Türkmenler, Özbekler ve Tatarlar arasında “Çevreye korku salan” anlamında kullanılmaktadır. Yaramaz çocukları “Afşar geldi/ Afşar geliyor!” diye korkuturlardı. (İrec Afşar,Îlhâ, Çâdurnişînan…, 2. cilt, s.1008) Cengiz Han’ın büyük oğlu Cuci Han, Harezm ve Etek’in hükümdarı oldu. Horasan halkına karşı zalimce davrandı. Afşar ili bu nedenle ayaklandı, ancak yenildiler. Peşi sıra İran’ın batısına sürülerek te’dip olundular cezalandırıldılar. Bir süre geçtikten sonra Afşarlardan Horasan’da kalanlar Kelat ve Radkan’daki diğer il ve aşiretlerle birleşerek, Şeyh Serbedariye Serdarlığında Cengiz hükümranlarını yendiler. Son Moğol hükümdarını öldürerek, Horasan’da bağımsız bir hükümet oluşturdular. Afşarların da dâhil olduğu Türk aşiret hanlarından bir grup, Safevi hanedanının ceddi Şeyh Safiyüddin zamanında Kızılbaşlığı kabul ederek, “Sofiyan-ı Safi” ve “Müridan-ı fedakâr” safına katıdılar. (Nadirname, s.18) Şah İsmail, H/K. 905/ 1500 yılında fetih amacıyla Gilan’dan Azerbaycan ve Erzincan tarafına haraket etti. Oradaki Afşar, Ustaclu, Şamlu, Tekelu, Varsak, Rumlu, Zülkadir/ Dulkadir (Dulkadar), Kacar, Karacadağ sufileri ve diğerleri eskiden beri hanedanın müritleri ve takipçileriydiler. Ona bağlı olarak peşinden Şirvan’a haraket ettiler. Şirvan Padişahı Şirvan Şah Ferruh Yesar ile savaşa tutuştular. Şirvanşah öldürüldü. Afşarların da dâhil olduğu Türk kabilelerinin yardımı ile Şirvan, Şah İsmail’in tasarrufuna geçti. (Yahya bin Abdüllâtif Kazvînî, Lubb’üt-Tevârih, s.240-241) Afşar ili, başlangıçta Kasımlu ve Kırklu/ Arıhlu olmak üzere iki şube halinde teşkilatlanmıştır. Nadir Şah Afşar, Kırklu şubesindendir. Kırklu tayfası, I. Şah İsmail Safevi tarafından Azerbaycan’dan Horasan’a göçürülmüştür. Ebiverd, Harezm ve Merv sınırına kadar yerleştirilen Afşarlardan, Özbek ve Türkmenlere karşı set oluşturulmuştur. Nadirname’de, Afşar ilinin Horasan/ Deregez’e intikal ettirilmesi ile ilgili şöyle yazmaktadır: “Kırklu Taifesi, Şah İsmail Safevi tarafından sınırın korunması amacıyla Ebiverd/ Deregez’den Nisa’ya kadar yerleştirildiler. Şah Abbas ise, Kuçan, Bocnurd, Deregez, Kelat ve Serahs sınırını korumak üzere ülkenin batısından buraya 15 bin Afşar dilaverini göçürdü. Nadir Şah’ın da mensup olduğu Kırklu tayfasını da Şah Abbas bu bölgeye göçürmüştür. (Zendegânî Şah Abbas-ı Evvel, 1.cilt, s.214; Nadirname, s.29; Serdaranî ez-Îlât ve Tavâif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, s.10-11) Merv Veziri Muhammed Kâzım Mervi şöyle demektedir: “Şah Abbas Safevi, Horasan’da Abdülmümin Han Özbek’in pis vücudunu ortadan kaldırdı. Miras olarak intikal etmiş olan bu topraklar, birkaç yıl muhaliflerin tasarrufu altında kalmış, Tanrı’nın inayetiyle geri alınmıştır… Azerbaycan’dan Horasan’a göçürülen ve burayı mesken tutan Afşarlar, Özbeklere karşı durmuş ve Horasan’ın korunmasına katkı sağlamıştır. Azerbaycan memleketi üzerinde hâkimiyet kurduktan sonra, Nadir Şah tarafından Azerbaycan’ın Urumiye bölgesinden 4.500 Afşar ailesi göçürülerek, Horasan’ın Ebiverd ve Deregez bölgelerine yerleştirilmiştir”. (Alem-Ârâ-yı Nadiri, 1.cilt, s.4-5) Çeşitli bölgelerden Horasan’a göçürülen Afşarların sayısı hakkında, kaynaklarda aile olarak 4 bin 500 ilâ 15 bin rakamları zikredilmektedir. Afşar ili aşiretlerinden Deregez ve Kelat’a yerleşenler; Kırklu, Ustaclu, Kasımlu, Serurlu, Papalu, Köse-Ahmedlu, Çapışlu ve Celayir tayfalarıdır. (Serdaranî ez-Îlât-ı ve Tavâyif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, s. 10-11) Bunlara ilave olarak, diğer Afşar aşiretleri şunlardır; Kasımlu, Gündüzlü, Eberlu, Karabaşlu, İnallu/ İnanlu, Areşlu, Bakışlu (Bekeşlu), Elilu/ Alilu... Batı Azerbaycan’da Bakışlu aşiretinin oturduğu aynı adı taşıyan mıntıkada bir çayın adı da Bakışlu’dur. Bunlardan Kasımlu ve Gündüzlüler Hazistan’da, diğerleri Horasan’da, özellikle Deregez’de yaşamaktadır. Öte yandan Azerbaycan’ın önemli kentlerinden olan Urumiye ve çevresi Afşar yerleşim bölgesidir. Urumiye’ye, rahatlıkla Afşar kentidir diyebiliriz. Sözkonusu aşiretlerin temsilcileri, Urumiye bölgesinde meskûndur. Özellikle Urumiye kentinin eşrafı ve ileri gelenlerinin büyük bölümü Afşar’dır. İran Afşarları arasında, Afşar aşiret ve obalarının adlarını çocuklarına isim olarak koyma geleneği bulunmaktadır. Özellikle “Areş” adı Afşarlar arasında oldukça yaygındır. Diğer halklardan da bu ismi çocuklarına verenler vardır. Onlar bu isimle, efsane bir şahsiyet olan “Areş-i Kemamgir”i kastetmektedir. Afşar ili çiftçilik, hayvancılık ve ticaretle meşguldür. İlin göçe devam edenlerinin yaylakları Novhandan, Hezar-Mescid dağındaki Asleme ve Gelidağ, Karabaşlu (Hezar-Mescid dağındaki KâMas), Tekab (Hezar-Mescid dağındaki Bozdağ), Lütfabad ve Miyankûh’dur. Kışlakları ise Yagul-u Zerrinkûh’dur. Afşarların kullandıkları dil Türkçe’dir. Farsça’ya da aşinadırlar. İnançları ise, Alevi’dir. İçlerinde az sayıda Sünni/ Hanefi de vardır. Bildiğimiz gibi Nadir Şah Afşar Sünni idi. (Îlât ve Tavâyif-i Deregez, 2.cilt, s.19-20) Afşar ili bkz. →Batı Azerbaycan Bölge Valiliği; Afşarlar Horasan’daki Afşar tayfa ve cemaatlarının oturdukları mıntıkalar
Ali İli/ Alili Türkmenleri Alili aşireti mensupları, Abıvert/ Ebiverd Türkmenlerindendir. Kacar hanedanı döneminde, 09 Aralık 1881 tarihinde imzalanan Ahal Antlaşması sırasında Haydarkulu Beg Ebi-Verdi öncülüğünde Şelikan’a geldiler ve buraya yerleştiler. Bu aşiret, çiftçilik ve hayvancılığın yanı sıra halı, kilim ve kumaş dokumacılığıyla geçimini sağlamaktadır. Yaylakları Lütfabad çayırlığı ve Miyankûh, kışlakları Yagul-u Zerrinkûh’tur. Türkçe konuşurlar. Maturidi/ Hanefi’dirler. Anayolu/ Enövlü Türkmenleri Anayolu/ Enövlülerin soyu Türkmen’dir. Nasreddin Şah’ın saltanatı döneminde, Süleyman Han’ın H/K. 1270/ 1854 yılında bölgedeki hâkimliği sırasında, 20 bin Türkmen süvarisi halen metruk olan Enöv’den, Novhandan nahiyesine bağlı Kelateçenar/ Kelate-Çenar ve Çağroğlu’na geldiler. Bunlardan bir grup Rezavi Horasan’ın Kuçan ilçesi ve Kuzey Horasan’ın Bocnurd iline göçtüler. Geriye kalanlar, halen Kelateçenar, Aman-Mergen, Erbab-Asaf, Kale-Çenar, Novhandan, Çağrı, Muhammedabad ve Çağroğlu’nda yaşamaktadır. Geçimlerini tarım ve hayvancılıkla sağlarlar. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni/ Hanefi’dir. Farsça’yı da anlarlar. Bayat İli Rızavi Horasan Bölge Valiliği’nin merkezi olan Meşhed iline bağlı Nişabur ilçesi, Harv kenti, Ser-Vilayet ve Ser-Vilayet’in merkezi olan Çegene nahiyesi ve civar köyleri; Deregez ilçesi Karabaşlı Köy Birliği’ne bağlı Kara-Bayat köyünde meskûndurlar. İç göç nedeniyle bu bölgedeki Bayatlardan Meşhed ve Tahran gibi metropollere yerleşenler bulunmaktadır. Bayat İli’nin; -Bayat, -Bayat-Hüsrovşahi, -Bayat-Muhtari, -Bayat-Pirzade, -Kara-Bayat ve -Şamlu/ Şam-Bayatı gibi cemaatları bulunmaktadır. Cevanşir Tayfası Cevanşir Tayfası, Otuziki İl-i Vilayet-i Karabağ/ Karabağ Vilayeti Otuziki İli’ndendir. Günümüzde Meşhed ili, Kuçan, Serahs ve Kelat ilçelerinde oturmaktadırlar. Rivayete göre, Selçuklular döneminde Horasan’da oturmaktalarmış. Moğol ilerleyişi sırasında bir kısmı Karabağ bölgesine gidip yerleşmiştir. Cuğatay/ Coğatay/ Çağatay Tayfası Sahib-kıran Emir Timur’a bağlı boyların bakiyeleri günümüzde Meşhed ili Türbet-i Cam ilçesi, Haf ilçesine bağlı Baharez nehiyesi ve diğer yerleşim birimlerinde perakende olarak yaşamaktadır. Cuğatay tayfası, Sebzivar ilçesine bağlı Cüveyn ve Cuğatay nahiyeleri ve köyleri, Hükmabad, Kelat ilçesi, Esferayin ilçesi, Meşhed ili ve Serahs ilçesinde meskûndur. Geraylı/ گرايلى /Geray ili/ Gerait/ Karayi/ Kerayit İli Geraylı Türk ulusunun, Moğolların bölgede kalan bakiyesi olduğu söylenir. Önceleri Kepkan’da sakindiler. Daha sonra Horasan Vilayetinin kuzey mıntıkalarına yerleştiler. Günümüzde Kuzey Horasan Bölge Valiliği’nin; Bocnurd ili, Şirvan ilçesi, Mane ve Semelgan ilçesi (Mane-Semelgan), Cacerm ilçesi (Germe-Cacerm), Esferayin ilçesi Safiabad nahiyesi/ Safiabad banliyosu (şehrek), Beğayeri, Eğriyan’ın Kûh-u Cihan dağının eteğindeki Cihan Eğriyan köyü (Eğriyanlı adıyla da tanınırlar), Safiabad nahiyesinin Elest ve Elesk köyleri (Karahanlı), Rızavi Horasan Bölge Valiliği’nin; Deregez ilçesi, Deregez’in merkezi Muhammedabad kenti, Meşhed ili, Kuçan ilçesi, Nişabur ilçesi ve Ser-Vilayet nahiyesi, Cüveyn ve Cuğatay nahiyeleri, Türbet-i Hayderiyye ilçesinin güney bölgesi, Erlat, Cuğatay, Zave, Mehulat ve Sebzivar ilçesinde meskûndurlar. Rızavi Horasan’ın Sebzivar ilçesinin Cuğatay ve Cüveyn nahiyeleri ile Kuzey Horasan’ın Esferayin ilçesine bağlı Safiabad nahiyesinde meskûn Geraylılar (Gılıçı/ Gılıçî), Gülistan Bölge Valiliği Gûrgân ilçesi ile Findirisk arasındaki Kalbuş’tan gelmişlerdir. Tarım, hayvancılık ve ticaretle meşguldürler. Soy ve dil olarak Türk olan Geraylılar Alevi’dir. Geray ili İran’da ve Türkiye’de; Geraylı, Geraylu, Gereylu, Gerayilu, Gerai, Gerayi, Karayi, Karayil, Kerayit, Kerait, Garayi... gibi çeşitli formlarda söylenip yazılmaktadır. Bu çerçevede menşei konusunda da; Tatar, Hazar Türkü/ Musevi (Karayit, Karaim), Hunların ardılları, Kıpçak Türkü… olduklarına dair çeşitli görüş ve iddialar bulunmaktadır. Hatta Kırım Girayları ile ilişkilendirenler bile bulunmaktadır. Turani/ Türk oldukları şüphesiz olan Geraylıların boy, il/ ulus bağlantısı konusunda henüz fikir birliğine varılamamıştır. Bazı bilim adamları bunların Moğol Kerait tayfası olduğunu, daha önce Hıristiyan/ Nasturi mezhebini benimsediklerini belirtmektedir. Bazısı da Hazar Türkü ve Musevi olduklarına vurgu yapmaktadır. “Gerait” kelimesinin tahlili de şöyle yapılmaktadır: Tasğir/ küçültme eki olan “t” harfi düşmüş, zamanla Geray halini almıştır. Geray; “Layık münasip, şayeste; berrak su ve yağmur suyu” anlamlarına gelmektedir. Türkmen, Azerbaycan, Özbek, Başkırd, Tatar, Kazak Türkleri içerisinde bu adı taşıyan tayfalar bulunmaktadır. Bugün İran’ın; Azerbaycan’ın Urumiye, Save, Hemedan ve Savucbulağ, Farsistan’ın; Fars, Kaşan, Kaşkayı, Hamse ve Memeseni illeri içerisinde, Horasan’ın; Sebzivar, Esferayin ve Bocnurd’ta ve İran Türkmenistanı’nın Ramiyan yerleşim birimleri ve civarında perakende olarak oturmaktadırlar. (http://elxan.blogspot.com) 1932 yılındaki nüfuslarının 35 bin olduğu belirtilmiştir. “Geraylı” ili adının ortaya çıkışı hakkında anlatılan bir söylence vardır: Zaman, Türk illerinde damadın, gerdek gecesi geline bir av hayvanı sunmasının gelenek olduğu zamandır. “Leyli” isimli dünya güzeli bir kızla gelinle evlenen damat, kılıcını kuşanır, yayını-okunu alarak ormana gider. Dolaşır, arar, ne yazık ki hiç birşey avlayamaz. Ümitsizliğe kapılır. Hava çok soğuktur. Dinlenmek için oturduğunda bir kaplanın saldırısına uğrar. Kaplanı öldürmeyi başarır. Soğuktan donmamak için kaplanın derisini yüzerek, postunu üstüne örter, yorgunluktan uyuya kalır. Damadın ailesi delikanlıyı aramaya çıkar. Babası kan izlerini takip eder, uzanmakta olan kaplanı görür. Kaplanın oğlunu parçaladığı kanaatına varır. Kaplanı vurur. Aslında vurduğu ne yazık ki, oğludur. “Leyli”, kaybettiği eşi için ağıt yakar. Bu ağıtın adı “Girye-i Leyli/ Leyli’nin Yası”dır. Uzun hava tarzında okunmaktadır. Ayrıca “Geraylı” ve “Baş Geraylı” adında makamlar vardır. Geraylı il/ ulus adı ile bu makamların çıkış kaynağının hikâyesi budur. Girye-i Leyli→ Geraylı (Dr. Muhammed Keyani, Kaşkayı Folklor Materyalleri)
Çiftçilik, hayvancılık ve ürettikleri el sanatı ürünlerinin ticaretiyle geçimlerini sağlarlar. Yaylakları Lufabad çayırlığı ve Miyankûh, kışlakları Yagul-u Zerrinkûh civarıdır. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni Maturidi/ Hanefi’dir. Farsça’yı da anlarlar. Halac İli
Bunların soyu Türk ve dili Türkçe’dir. Farsça da anlarlar. Alevidirler. Yaylakları Hezar-Mescid dağındaki Kâmas, Bozdağ ve Tekab Tikab çayırı, kışlakları Yagul bölgesidir. (İrec Afşar, Îlhâ, Çâdurnişînan…, 2.cilt, s.1010) bkz. →Kara-Koyunlu Türkleri Kızılbaş Türkleri Horasan Kızılbaşları, Afganistan’daki Kızılbaş Türkleri’nin devamıdır. Afganistan’daki Kızılbaş Türkleri’nin bir bölümü Afşar iline mensuptur. Horasan’da yaşayan Kızılbaş Türkleri’nin bünyesinde Afşarların dışında farklı Türk tayfaları da bulunmaktadır. (R. Albayrak, Afganistan Türkleri, s.43) Herevi/ Herati tayfası: Horasan’da değişik mıntıklarda yaşamaktadır. Zülkadir (Dulkadir/ Dulkadar) tayfası: -Gurğulu cemaatı: Seras-Cedid’te oturmaktadır. Ustaclu tayfası: Ustaclular, Afşar ili tayfalarındandır. Deregez ilçe merkezi Muhammedabad kenti, Novhandan nahiyesi ve Çeşnabad’da meskûndur. -Eloğlu cemaatı: Afşar Ustaclu tayfasına bağlıdır. Deregez ilçesi Lütfabad nahiyesi Hisar Köy Biliği’ne bağlı köylerde oturmaktadır. -Kengerlu cemaatı: Afşar Ustaclu tayfasına bağlıdır. Meşhed ilinde otururlar. -Çapışlu/ Karşı-Kuzulu oymağı: Afşar Ustaclu tayfasına bağlıdır. Deregez ilçesi, Muhammedabad kenti, Meşhed ili, Ebiverd, Descerd, Derun’un yanı sıra İmruz, Çapışlu ve Tahran’da oturmaktadır. -Babahanlu cemaatı: Çapışlu/ Karşı-Kuzulu oymağındandır. Çapışlu’da yaşamaktadır. -Şeregli cemaatı: Haf ilçesi, Baharez nahiyesi, Mahmut-Han Köy Birliği ve Kaşmir ilçesine yerleşmişlerdir. Madvanlu Aşireti Madvanlu aşireti, Aşkabad Türkmenleri’ndendir. Kacar saltanatı sırasında, Süleyman Han Çapışlu’nun bölge hâkimi olduğu dönemde (H/K 1262-1270/ 1846-1854) Deregez’e gelip, Novhandan’a yerleştiler. Yaylakları Hezar-Mescid dağları ve Asleme çayırlığı, kışlakları Yagul-u Zerrinkûh’tur. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni/ Hanefi’dir. Farsça’ya da aşinadırlar. Mehinei/ Mehinli Türkmenleri Nasreddin Şah’ın hükümdarlığı, Allahyar Han Çapışlu’nun bölgedeki hâkimliği döneminde H/K. 1272/ 1856 yılı Ruslarla İranlılar arasında yapılan antlaşma sonucu bir miktar arazi Rusya’ya terkedilmiştir. Terkedilen Arazide oturan Mehinli aşiretine mensup bazı obalar, topraklarını terk ederek, Deregez’e göçtüler ve Lütfabad’a yerleştiler. Yaylakları Lütfabad-Miyankûh çayırlığı ve Zerrinkûh’tur. Kışlakları Yagul-u Zerrinkûh/ Zerrinkûh Yagul’udur. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni/ Hanefi’dir. Farsça’yı da anlarlar. Özbekler Rızavi Horasan’ın Deregez ve Kelat ilçeleri ile Çulayihane’de meskûndurlar. Özbek Çulayi tayfası, Dehistan köyleri ve Zévandere’de, diğer tabirle Meşhed-Kelat karayolu üzerindeki bazı yerleşim birimlerinde yaşamaktadır. Çulayihane Köy Birliği’ne bağlı köylerde Özbeklerle Cani-Kurbani’ler birlikte oturmaktadır. Timurtaş ve Nardin Tayfaları Bu iki tayfa, Gurgân Gûrgân sınırının yanı sıra, Kuzey Horasan’ın Bocnurd ili Nardin bölgesi, Timurtaş köyü ve Kesbayır Köy Birliği merkezinde oturmaktadır. Diğer Türk Tayfaları -Bubaşı tayfası: Derbend ve Kelat’ta oturururlar. -Bogmenc tayfası: Adını daha önce oturdukları Meşhed’e bağlı Bogmenc yerleşim biriminden alımıştır. Halen Rüşthar/ Türbet-i Hayderiyye, Muhammedabad, Deregez ve Meşhed’te meskûndurlar. -Cankurbanlu tayfası: Deregez, Zévandere ve Çulayihane’de otururlar. -Çule/ Çüli tayfası: Şah Abbas zamanında Deregez’de iskân edilmiştir. Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’taki Çüli Vadisi, adını bu tayfadan almıştır. Vadi, Aşkabatlıların mesire yeridir. -Eymürlü tayfası: Horasan’da perakende olarak oturmaktadır. -Govdari/ Gavdari tayfası: Horasan’da perakende olarak meskûndur. -Keherli tayfası: Nadir Şah tarafından Serahs’tan Ebiverd’e nakledildiler. -Temirli tayfası: Horasan’da perakende olarak oturmaktadır. -Sarvanlı tayfası: Deregez/ Lütfabad’a bağlı Hisar Köy Birliği merkezinde otururlar.
Afşar: Tireleri: -Kırklu, -Kasımlu, -Papalu, -Serurlu, -Çapışlu/ Karşı-Kuzulu, -Köse-Ahmedlu, -Gündüzlü, -Emirlu, -Ustaclu, -Ecirlu, -Celayir, -Karabaşlu, -İnanlu, -Areşlu, -Bakışlu/ Bekeşlu, -Elilu اليلو Urumiye civarındaki Bakışlu çay, adını Bakışlu/ Bekeşlu Afşar tayfasından almıştır. Bölgeye intikali: Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Kepkân, Çapışlu, Muhammedabad, Kelat, Destgerd/ Köhne-Kale, Ceşnabad Kara-Koyunlu: Bölgeye intikali: Safevi ve Kacar dönemleri Yerleşim mıntıkası: Kara-Koyunlu, Muhammedabad, Novhandan, Kâhu, Sadabad Geraylı/ گرايلى /Geray ili/ Gerait/ Karayi/ Kerayit İli: Seyyid Ali Mirniya’ya göre, Geraylılar Moğol ardılıdır. Yerleşimleri, Horasan’ın Kepkân, Destgerd/ Köhne-Kale ve Muhammedabad mıntıkalarıdır. Ennavi/ Enövlü/ Anayolu: Türkmenistan sınırına dâhil olan Kelate-Çenar yakınındaki Analu ili آنالو / Enövlü Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Kelate-Çenar, Novhandan, Çağroğlu
Mehnei/ Mehinei/ Mehinli: Türkmenistan’ın Mehne ahalisindendir. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Hayrabad, Lütfabad’a bağlı Gülhandan
Gevarsi/ Gevarslı: Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat yakınındaki Gevars kenti bölgesindendir. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Lütfabad’a bağlı Kale-Mir
Ali ili/ Alili: Türkmenistan tayfalarındandır. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Lütfabad’a bağlı Şîlegân شيلگان
Madvanlu: Türkmenistan Aşkabad Türkmen tayfalarındandır. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Novhandan
Çapışlu/ Karşı-Kuzulu: Çapışlu cemaatı, Afşar iline bağlı Ustaclu tayfasındandır. Büyük Şah Abbas’ın Harezm’e asker sevki sırasında Buhara yakınındaki Karşı-Kuzu’da Şah’ın birliklerine katıldıkları için Çapışlulara Karşı-Kuzulu denmiştir. Bu cemaat için her iki isim de kullanılmaktadır. Çapışlu, Türkçe bir kelime olup, “Hızlı giden, ayağına tez” demektir. Önceleri Destgerd yakınında oturuyor ve hayvancılık yapıyorlardı. Daha sonra Çapışlu’ya yerleştiler. Bölgeye intikali: Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Çapışlu, Muhammedabad, Derunger, Novhandan
EbiVerdi: Abivert/ Ebiverd kenti harabe haline geldikten sonra geriye kalanlar Yerleşim mıntıkası: Lütfabad’a bağlı Hisar Köy Birliği. Abivert/ Ebiverdilerin bir bölümü Fars vilayeti, günümüzdeki Fars Bölge Valiliği’ne göç etmiştir.
Karabaşlu (Afşar iline bağlı): Bölgeye intikali: Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Çapışlu, Kele-kendi كله , Dağdar, Hakverdi, Gılcıg/ Galcak قلجق , Beşaret, Ağdaş, Gendab, İlabhag ايلابخق . (Serdaranî ez-Îlât ve Tavâif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, s. 13-17,85) Servilayet Merkezi Çegene olan 120 pare yerleşim birimiyle Nişabur ilçesinin (Rızavi Horasan BV) en büyük nahiyesidir. Halkı Türk’tür. Ésferayin/ Miyanabad (Kuzey Horasan BV) ilçesinin Bam-Safiabad nahiyesi, ayrıca Türbet-i Hayderiyye’nin (Rızavi Horasan BV) Cölge-roh nahiyesi halkı da Türk’tür. Prof. Dr. Hüseyin Sadıgi, Çegene halkının dilini ve millî özelliklerini koruduğunu ifade etmiştir. (http://elxan.blogspot.com) Cuğatay/ Coğatay Cuğatay/ Coğatay (Cüveyn), Sebzivar’ın büyük nahiyelerinden biridir. Coğatay, Sultanabad ve Hükmabad isimli üç kenti ve 75-80 civarında köyü bulunmaktadır. Konuştukları dil Bocnurd Türkçesi’nin bir şivesidir. (http://elxan.blogspot.com) Deregez’de Meskûn Kürt Tayfa ve Cemaatları Konumuzu doğrudan ilgilendirmese de, Horasan’da Türklerle Kürtlerin iç içe yaşaması nedeniyle yeri geldikçe Kürtler hakkında da bilgi verilmiştir. Çemişkezek: Tireleri: -Zaferanlu, -Şadlu, -Gaçkanlu/ Bacvanlu, -Kavanlu, -Umarlu, -Karaçorlu (Türk’tür) (Bilindiği üzere Karaçorlular Türk tayfalarındandır. Yazar Seyyid Ali Mirniya, bu konuda yanlış bilgi toplamış olmalıdır. Derlemede hata yok ise, Karaçorlular, Çemişkezek içerisindeki Türk unsurlardan biri olarak kabul edilmelidir) Bölgeye intikali: Safevi, Afşar ve Kacar dönemleri Yerleşim mıntıkası: Kepkân, Atanlu, Dutanlu, Bacvanlu/ Baçvanlu, Palkanlu, Novhandan
Şeyhvanlu (Şeyhkanlu iline bağlı): Bölgeye intikali: Büyük Şah Abbas Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Novhandan nahiyesi/ Şeyhvanlu Köy Birliği’ne bağlı Dere-Derunger köyü Bacvanlu/ Gaçkanlu (Çemişkezek iline bağlı): İçlerinde Azerbaycanlı Türk unsurlarlar da vardır. Bölgeye intikali: Şah İsmail Safevi ve Büyük Şah Abbas Safevi dönemleri Yerleşim mıntıkası: Hanlarlu, Burc-Kale, Palkanlu, Culfa
Zeydanlu (Kırmanç iline bağlı): İçlerinde Azerbaycanlı Türk unsurlarlar da vardır. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Novhandan nahiyesi/ Bacvanlu Köy Birliği’ne bağlı Zeydanlu köyü
Karaçorlu ili (Türk’tür): Yüklə 8,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|