Dırma'da mecburi ikamete tâbi tutuldu

1- Basan ve zafer¹⁶

2- Dalâletten ve şüpheden kurtuluş¹⁷

3- Kur'ân-ı Kerim¹⁸. Ancak İbnü'İ-Cevzî'nin bu genellemesi isabetli bulun­mamıştır. Zira müfessirler, aynı âyet­lerde geçen furkan kelimesine farklı an­lamlar verdikleri gibi verilen anlamlar da yeterince açık görünmemektedir. Şu var ki, başta Taberi olmak üzere¹⁹ müfessirlerin çoğunluğu fur­kan kelimesine içinde yer aldığı âyetin konusuna göre farklı anlamlar vermek­le birlikte bunlann "hakla bâtılı ayırma" şeklindeki temel anlamla ilişkisini kur­maktadır. Bu asıl mânayı dikkate ala­rak bütün ilâhî kitaplan furkan kapsa­mına sokanlar da vardır²⁰. Furkan iki âyette²¹ Allah'ın Hz. Musa'ya ver­diği bir şey olarak tanıtılmakla birlikte bunun ne olduğu açık değildir. Kaynak­larda bunlardan ikincisiyle hakla bâtılı ayırt eden Tevrat'ın kastedildiği belirti­lir. İlk âyette Tevrat'a "kitap" kelimesiy­le aynca işaret edildiği için buradaki fur-kana "hak ile bâtılın ayınmı" şeklinde açık olmayan bir anlam verilmiştir²². Zeccâc, bu âyet­teki furkandan da "kitab'ın (Tevrat) kas­tedilmiş olabileceğini, Tevrat'ın hakkı bâ­tıldan ayırma İşlevini vurgulamak için tekrar edildiğini söyler²³. Şevkânî ise farklı açıklamalan sı­raladıktan sonra bunlann içinde, "Mû-sâ'ya mucize olarak verilen deliller" şek­lindeki yorumu tercih eder²⁴. A'râf sûresinin 151-156. âyetlerinin muhtevası, Hz. Musa'nın bir duasını içeren Mâide sûresinin 25. âye-tindeki "fark" kökünden bir kelimenin kullanılışıyla birlikte değerlendirildiğin­de Musa'ya verilen furkanı, Allah'ın, Mû-sâ'ya inanıp günah işlemekten korunan­ları veya günahlanna tövbe edenleri in­karcılardan ve Özellikle buzağıya tapan­lardan farklı tutması, onlarla birlikte ce­zalandırmaması, İnananlan inanmayan­lardan seçip ayırması şeklinde anlamak mümkündür.²⁵

Enfâl sûresinin iki âyetinde geçen fur-kanın bu sûrenin esas konusu olan Bedir zaferiyle bağlantılı olduğu anlaşılmak­tadır. Bunlardan birinde, "Eğer Allah'tan sakınırsanız O size bir furkan yaratır" (8/29) denilmektedir. Fahreddin er-Râ-zî bu âyetteki furkana maddî ve ruhî, dünyevî ve uhrevî bütün nimet ve imkân­ları kapsayan çok geniş bir açıklama ge­tirmiş ve Allah'ın bu nimetlerle mümin­leri kâfirlerden ayırmasına dikkat çek­miştir²⁶. Halbuki daha önce Taberî buradaki furka­nı sûrenin ana konusuna uygun olarak, "Allah'ın, hakkı tercih eden müminlere yardım edip zafere ulaştırmak suretiyle onlan kendilerine kin besleyen düşman­larından kurtarması" şeklinde açıklamış­tır²⁷. Zemah-şerî'nin tercih ettiği yorum da Bedir za­feriyle ilgilidir²⁸. Aynı sû­renin 41. âyetinde ise Bedir olayına "fur­kan günü" denilmektedir. Her iki âyet­teki furkan, Râgıb el-İsfahânî'nin de işa­ret ettiği gibi çok ileri düzeydeki bir ay­rılmayı ifade eder. Gerçekten müslüman-lar içtimaî, siyasî ve askerî anlamda ilk defa Bedir zaferiyle Mekke müşrikle­rinden ayn, bağımsız, güçlü ve onurlu bir toplum haline geldiklerini kanıtla­mışlardır.

Üç âyette furkan "hak ile bâtılı birbi­rinden ayıran" anlamında Kur'ân-ı Ke-rîm'in bir ismi veya niteliği olarak kulla­nılmıştır. Bakara sûresinin 185. âyetin­de kelime, Kur'an'ın hakkı bâtıldan ayır­ma ve belirginleştirme işlevini ifade et­mektedir. Diğer iki âyette ise²⁹ Kur'an yerine onu ifade etmek üzere kullanılmıştır. Bun­dan dolayı bazı hadis mecmualarında ve Kur'an ilimleriyle ilgili kaynaklarda fur­kan kelimesi Kur'ân-ı Kerîm'in başlıca isimleri arasında gösterilmiştir.³⁰