Əlyazma hüququnda Məlikrzayev A.Ə. Biznes-reinjinirinqin inkişaf istiqamətləri

Cədvəl 2.3
2000-2004-cü illərdə Azərbaycanın kiçik müəssisələrinin əsas fəaliyyət göstəricilərinin inkişaf dinamikası

	Fəaliyyət göstərən müəssisələrin sayı			Onlarda işləyənlərin sayı			Məhsulun(iş və xidmətin) həcmi			Orta aylıq əmək haqqı (minmanat)
	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə
Cəmi	24254	19462	80,2	99778	135831	136,1	2172,0	7103,2	327,0	169,4	369,3	218,0
o cümlədən: 1.Sənaye	1414	1966	139,0	15184	23312	153,5	681,9	1412,6	207,2	162,1	326,4	201,4
2.Kənd təsərrüfatı, ovçuluq,meşəçilik və balıqçılıq	1402	1332	95,0	13662	10418	76,2	82,4	58,6	71,1	44,9	94,1	209,6
3.Tikinti	724	1236	170,7	11083	29553	266,7	496,1	3255,3	656,2	338.8	823,1	242,9
4.Topdan və pərankəndə satış	11062	9485	85,7	23080	26687	115,6	409,1	739,8	180,8	47,5	201,7	424,6
5.Daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar,icarə və kommersiya fəaliyyəti	6743	1255	18,6	20638	8041	39,0	209,5	653,9	312,1	326,8	347,5	106,3

Mənbə: Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2005. Bakı, “Səda”, s.115, 118.

2. saylı cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, kiçik müəssisələrin ümumi sayının azalması meylinin əksinə olaraq, sənaye müəssisələrinin sayı 2000-2004-cü illərdə 39 faiz burada işləyənlərin sayı 53,5 faiz, sənaye məhsulunun həcmi 2,1 dəfə, sənayedə çalışanların orta aylıq əmək haqqı isə 2,0 dəfə yüksəlmişdir.

Lakin hesablamalar göstərir ki, orta hesabla bir müəssisədə çalışanların orta illik sayı 2000-ci illə(4 nəfər) müqayisədə 2004-cü ildə(7 nəfər) 1,75 dəfə artsa da, bu göstəricinin səviyyəsi beynəlxalq standartlarda qəbul edilən göstəricidən xeyli fərqlənir. Əlbəttə, razılaşmamaq olmaz ki, kiçik müəssisədə çalışanların sayının artması həm də burada istehsal olunan məhsulun həcminin artmasına da gətirib çıxara bilər, ona görə də bunu pozitiv meyl kimi qəbul etmək olar. Lakin onu da qeyd edək ki, iqtisadi ədəbiyyatda və inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrin təcrübəsində kiçik müəssisələrin ölçüləri haqqında müxtəlif yanaşmalar mövcuddur.

Kичик сянайе мцяссисяляриндя (сащибкарлыг фирмаларында) ишчилярин сайы АБШ-да 100-дян аз, Азярбайcанда 50 няфяря гядяр, Франса, Алманийа, Йапонийада 50-дян аз, Щолландийа, Исвеч, Белчика вя Исвечрядя 10 няфярдян аз гябул едилмишдир (57, с. 207).

Апардыьымыз дягигляшдирмяляря вя Дцнйа Bанкынын мялуматларына эюря, мцяссисялярин кичик сащибкарлыг субйектляриня аид едилмяси цзря эюстяриcилярин цмуми сайы 50-дян йухарыдыр. Мцяссисялярин кичик сащибкарлыг субйектляриня аид едилмяси цзря яlаmятляр арасында даща чох тятбиг олунанлар бунлардыр: мцяссисядя мяшьул олан ишчилярин орта сайы, активлярин иллик дювриййяси вя юлчцсц. Бунунла бярабяр, демяк олар ки, щямишя мцяссисянин кичик сащибкарлыг субйектляриня аид едилмясинин башлыcа мейары кими щейятин сайы эютцрцлцр.Мясялян, Авропа Иттифагы юлкяляриндя кичик бизнес сферасына ашаьыдакы щядляри ютмяйян эюстяриcиляр аид едилир: ишляйянлярин мигдары – 50 няфяря гядяр; иллик дювриййя – 4 млн. aвродан аз;валйута балансы – 2 млн. aвродан аз.

Авропа Иттифагына дахил олан юлкяляр кичик мцяссисяляри мцяййянляшдиряркян юз эюстяриcиляриндян дя истифадя едя билярляр. Мясялян, Франсада о мцяссисяляр кичик сайылыр ки, бунларда ишляйянлярин сайы 500 няфяри ютмясин, иллик дювриййя 200 млн. франкдан ашаьы олсун. Бундан ялавя, мцхтялиф сащяляр цчцн дя бу эюсияриcиляр бир-бириндян фярглянир.

АБШ-да мцяссися кичик бизнес категорийасына о вахт аид едилир ки, бурада 500 няфярдян чох ишлямясин, активлярин кямиййяти 5 млн. доллары ютмясин, иллик мянфяят ися 2 млн. доллардан чох дейилдир. Бурада да айры-айры сащяляр цчцн ихтисаслашмыш эюстяриcиляр тятбиг олунур (топдансатыш тиcаряти цчцн ишляйянлярин сайы 100 няфяр щяддиндядир, тикинтидя иллик дювриййя 17 млн. доллара гядярдир).

1994-cц илдян бир сыра Азярбайcан банкларынын кюмяйиля республикамызда кичик бизнесин кредитляшмясинин иримигйаслы програмыны щяйата кечирян Авропа йенидянгурма вя инкишаф банкы (АЙИБ) кичик бизнеся о мцяссисяляри аид едир ки, бунлар юзял сайылырлар (капиталында дювлятин пайы 50%-дян аздыр), истещсал вя хидмят эюстярян сащялярдя ишляйирляр, ишляйянлярин сайы ися бир гайда олараг 50 няфярдян чох дейилдир (мцстясна щалларда 100 няфяря гядяр).

Мцяссисянин ашаьы сярщяд юлчцлярини адятян мцяййян етмирляр. Лакин, мясялян, еля АЙИБ-ин юзц микробизнеся 25 няфярдян чох ишлямяйян мцяссисяни аид едир, Авропа Иттифагы Комиссийасы ися микромцяссисяйя 9 няфяря гядяр ишляйян мцяссисяни, кичик бизнеся ися щейятинин сайы 10-99 cуварында олан мцяссисяни аид едир. Италийада ян хырда мцяссисяляря ишляйянлярин сайы 19 няфяря гядяр олан мцяссисяляр, кичик мцяссисяляря ишляйянлярин сайы 100 няфяря гядяр, орта мцяссисяляря ися ишляйянлярин сайы 500 няфяря гядяр олан мцяссисяляр аид едилирляр.

1995-cи илдя дювлят мцлкиййятинин юзялляшдирилмясинин Дювлят Програмында республикамызда сащя мянсубиййяти вя ишчилярин сайына мцяссисялярин тяснифаты ашаьыдакы кими верилмишдир (Cядвял 2.4.).