Evl‹YÂ Çeleb‹ seyahatnâmes‹
Tetimme i külliyât ı kal‘a i Sîn
Yüklə 7,57 Mb.
|
Tetimme i külliyât ı kal‘a i Sîn: Şehr i kadîminin cemî‘i evliyâ ve enbiyâlarının ziyârât ı aliyyeleri cümle mukaddemâ Bağdâd ı behişt-âbâd ziyâretinde mufassal tahrîr olunduğundan şimdi terkîm olunmadı. ....................(2 satır boş).................... Andan ( ) ( ) Evsâf ı belde i Irâk ı Kamerü'l-Kum, ya‘nî taht-gâh ı ecinne kal‘a i Cebel i Kum Müverrihler bu kal‘a i Kum hakkında şehrengîzlerin yazmışlar ammâ be-kavl i müverrih i Yarmenî Mıkdısî eyle tahrîr eylemişler kim ba‘de't-Tûfân ı Nûh Hazret i Necî i Nûh aleyhi's-selâm Musul'da cebel i Cûde üzre keştî ile selâmete vâsıl olunca âlemi geşt [ü] güzâr ederek bu Kum sahrâsına gelüp âb [u] hevâsından hazz edüp bir hayli zamân ol çölistân ı kumsal üzre meks edüp bir kend imâr eder. Andan Hazret i Nûh Necî intikâl edüp ecinne kavmi bu Kamerü'l-Kum şehrine istîlâ ederler. Bir kabîle i {cinn-i} sakalân dahi mukaddemâ mutasarrıf olan ecinne üzre gelüp ceng i azîm ederler. Âhirü'l-emr mâbeynleri ıslâh olamayup Hazret i Risâlet-penâh'ın nübüvvete mâlik olduğu mahallerde Bedr i Huneyn fethinde cümle ecinne Hazret i Risâlet huzûruna gelüp Kamerü'l-Kum şehri içün da‘vâ ederler. Hazret i Risâlet-penâh mukaddemâ şehr i Kum'a mâlik olan ecinne melikinden su’âl buyururlar kim "Siz şehr i Kum'a neden mâlik oldunuz" derler. Anlar da "Yâ Resulallah bize bu şehri ceddin Hazret i Âdem i Sânî Nûh Necî ihsân eyledi. Ol zamândan berü bizim hükmümüzdedir ve hâlâ bizdedir. Şimdi bunlar kabza i tasarrufa almak ister." dediklerinde, Hazret i Risâlet-penâh buyururlar kim "İkinizin de [320b] alâkası yokdur, dârü's-sakaleyn değildir. Dâr ( ) ( ) şimden gerü ol diyâra uğramanız" buyururlar. Ba‘dehû ecinneden bir cân kalmayup ol sene Enûşirvân ı âdil Hazret i Risâlet'den me’zûn olup bu kal‘a i Kamerü'l-Kum'u imâr eder kim "Bânî i evveli Hazret i Nûh, bânî i sânîsi Enûşirvân ı âdil i Kisrâ'dır." deyü târîhi bir amûd ı bâlâda celî hatt ile merkûmdur. Hâssa i şehr i Kamerü'l-Kum: Çünki Hazret i Risâlet-penâh tâ’ife i ecinneye "Alâkanız yokdur, şehr i Kum benim ümmetim içindir. Şimden gerü ol şehirden rıhlet edüp uğraman." buyurdular, ol nutk ı dürer-bârın te’sîriyle bir kavm i sekal şehr i Kum'da kalmayup ilâ hâze'l-ân şehr i Kum içre ecinne girmez, girerse sağ kalmaz ve Kum şehri halkın aslâ sar‘a dutmaz. Garâ’ib bu kim sâ’ir diyârlarda bir âdemi sar‘a dutsa ya‘nî ecinne bulsa şehr i Kum'a gelüp sâkin olsa bi-emrillahi Ta‘âlâ sar‘a zahmetinden halâs olur. Ammâ yine gayrı diyâra varsa sar‘a dutar, derler. El-uhdetü ale'r-râvî. Ammâ şehr i Kum içre masrû‘-ı Âdem olmadığı muhakkakdır. Şehr i Kamerü'l-Kum ı diğer Bu hakîr ol kadar sene seyâhatde bir Kamerü'l-Kum dahi diyâr ı Kırım kurbünde taht ı salsâl olan kal‘a i Akkirmân, müverrihân ı Yunan üzre şehr i Kamerü'l-Kum-ı Rûm ı merzibûm ı sûr ı Akkirmân'dır. Gerçi kal‘a i Sîn sene 889 târîhinde Sultân Bâyezîd feth edüp dârü'l-İslâm'dır ammâ bu Akkirmân'ın cânib i şarkîsinde olan Kum deryâsı hâlâ ecinne hükmündedir. Benî Âdem girse selâmete çıkmayup helâk olur. Bir kerre Kazak ı Âk Kirmân ı Âk'ı nehb ü gâret etmeğe ol Kamerü'l-Kum kenârına yüz elli pâre gemilerle beş bin Kazak ı Âk Kum deryâsına girüp bir cân halâs olmayup yüz elli pâre keştîleri sâhil i bahrde kaldığı muhakkakdır kim karîbü'l-ahd olmağile niçe kimesnelerin ma‘lûmlarıdır kim asrımızda hayâtda idiler. Hâlâ ol Kamerü'l-Kum'da hurde yaylar ve oklar ve ceviz kabuğu kadar sahanlar ve tancereler ve niçe yüz bin hurde ecinne eşyâları bulunur. Âteşe bıraksan yanmaz ve suya bıraksan batmaz bir gûne ma‘âdîn i ibret-temâşâ şeylerdir. İnşâallah mahalliyle ol Kamerü'l-Kum ı Rûm mahalliyle tahrîr olunur. Ammâ bu Kamerü'l-Kum ı Irâk hâlâ imâristân ı benî Âdemdir. Ammâ kabâ’il i Urbân ı Mevâl ve Benî Keys halkı ecinne kavminden ziyâde istîlâ edüp imârâtına mâni‘ olurlar. Enûşirvân'dan sonra sene 254 târîhinde Me’mûn Halîfe imâr etdi ve sene ( ) de Gıyâseddîn Şâh ve Taymur Hânzâde Ya‘kûb Şâh imâr etdi ve niçe mülûkun destine yetdi. Sene 941 de Süleymân Hân'da ve Murâd Hân ı Sâlis'de feth etdi. Ve ol asırdan sonra hâlâ dest i Acem'de kaldı. Ammâ Süleymân Hânî'de {953} Elkas Mirzâ ibn İsmâ‘îl harâb etdi.
....................(1.5 satır boş)....................[321a] ....................(2 satır boş)....................
....................(1.5 satır boş).................... Ve imâret i cevâmi‘hâ-yı medîne i Kum: ....................(1.5 satır boş).................... Ve medâris i âlimân ı müfessirânı: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mekteb i ciğer-kûşe i ebcedhânı: ....................(1.5 satır boş).................... Ve tekye i dervîşân ı zîşânı: ....................(1.5 satır boş).................... Ve çâh ı hânedânları: Cümle bin altı yüz aded âb ı hayât su kuyuları vardır. Bir cânibi Bağdâd ı behişt-âbâd çölistânı olmağile nehr i cârîleri yokdur. Cümle imâretleri çâh ı mâlardan dollâblar ile saky olur şehr i Kum'dur. Ve hân ı hâcegânları: ....................(1.5 satır boş).................... Ve çârsû-yı bezzâzistânı: ....................(1.5 satır boş).................... Tabîbân ı hâzık cerrâhânı: ....................(1.5 satır boş).................... Sulehâ-yı meşâyihânı: Gâyet firâvândır ammâ ekseriyyâ gayrı diyâr halkıdır ve Ekrâd ı Sûrândan ilim tahsîliyçün gelmiş Şâfi‘îyyü'l-mezheb âdemleri vardır. Ammâ ahâlî i şehir cümle Şî‘îlerdir, kalkar, durur, oturur, "Yâ Alî!" derler. Fusehâ [vü] büleğâ-yı şâ‘irân: ....................(1.5 satır boş).................... Reng i rûy ı mahbûbânı: ....................(1.5 satır boş).................... Ekâlîm i tâli‘ i imâristânı: Şehir be-kavl i Batlamyus 19'uncu iklîm i örfiyyede bulunmuşdur. Atvel i nehârı ( ) sâ‘at, derecedir ve tâli‘ i imâreti burc ı kavsda beyti müşterî i nârîdir. Anınçün hevâsı şiddet i hâr üzredir. Acâ’ib i hammâm ı gâsilânı: ....................(1.5 satır boş).................... Hubûbât ı me’kûlâtı: Gendümi ve şa‘îri rimâlistân olmağile az olup sahrâ-yı Kâşân'dan ve diyâr ı Hille'den gelir ammâ her ni‘meti latîfdir. İllâ hulviyyâtı Basra helvâsından ve Konya zülbiyyâtından terdir ve latîf ü mümessekdir. Ve me’kûlât ı müsmirrâtı: Hadîka i Rıdvânlarında gûnâ-gûn fâkihelerinden fındığı ve pesde i handânı gâyet çokdur. Ve meşrûbâtından Şîrâz ve Hürmüz sükkerî şerbeti ve âb ı züllesi ve köknarı ve müselli gâyet lezîz ü hûbdur. Ve aded i bâğavâtı: Cümle bin mikdârı bâğ u bâğçe ve mesîregâh ı hıyâbân bâğ ı cinânları vardır kim zamân ı kadîmden berü her birinde gûnâ-gûn maksûreler ile ârâste ve kâ‘a i nişîmenler ile pîrâste olmuş bâğlardır. Cümleden Sercem bâğı meşhûrdur. [321b] Ve tetimme i şehrengîz i şehr i Kamerü'l-Kum ı Irâk: Bu şehr i Kum şehr i Hemedân'ın cânib i şarkîsinde mâbeynehümâları beş merhale yerdir. Zamân ı kadîmde medîne i hısn ı hasîne ve sûr ı azîme idi. Ve cânib i ( ) Kasrü'l-Lusûs şehrine karîbdir. ....................(4 satır boş).................... Ve ziyâretgâh ı kümmelîn i kibâr ı evliyâ-yı Kum ı Irâk: Evvelâ cebbâne i kübrâsında başka bir dâ’irede kâmil altı yüz aded ashâb ı güzîn rıdvânullâhi Ta‘âlâ aleyhim ecma‘în âsûdedirler kim niçelerinin üzerlerine Âl i Abbâsiyân halîfeleri kıbâblar inşâ edüp târîhleriyle ma‘lûmlardır. ....................(1.5 satır boş).................... Andan ( ) sâ‘at cânib i ( ) Sitâyiş i şehr i Kejdemâşiyân, ya‘nî kal‘a i Kâşiyân, mahmiyye i kadîm i zîşân, kân ı kânân ı âlîşân, ya‘nî medîne i Kâşân; Bu şehr i kadîme ve belde i azîme içün cemî‘i müverrihân ı Arab u Acem ü Yunaniyân niçe gûne ta‘rîf ü tavsîf ile şehr i Kâşân'ı tahrîr etmişler. Ammâ müverrih Mıkdısî i Yarmeniyân bu diyâr ı Pârs ı Irâk'da kesret i seyâhati sebebiyle eyle tahrîr ü tastîr etmiş kim ibtidâ bu şehr i Kînmân'ın bânîsi Minûçehr'dir. Zelzeleden sehel harâb olup niçe sene hâli üzre mu‘attal kalup kavm i gurâb u kejdem ya‘nî akreb ü çıyan kânı olur. Ba‘dehû âb u hevâsının letâfeti cihetinden hazz olunup ve hâk i Irâk'da böyle şehr i mu‘azzam harâb u yebâb kalmışı ma‘kûl görülmeyüp sene 243 târîhinde Emîrü'l-mü’minîn Hârûnu'r-Reşîd'in hâtûnu Zübeyde Hanım mâl ı Kârûn ve kenz i Hârûn harc edüp bu şehri eyle imâr eder kim gûyâ şehr i Luristân olup üstâd ı kâmil keheneler cem‘ edüp akrebinin kesretin ve çıyanlarının vefretin def‘iyçün kırk gûne tılısmât inşâ ederler. Hâlâ âsâr ı esâs ı mutalsamâtların niçeleri sâbitdir. Ba‘dehû bu şehr i Kâşân bu vakf ı dünyâ içre niçe bin mülûkdan mülûka intikâl edüp kâh imâr ve kâh harâb olup sene ( ) târîhinde Bağdâd Halîfesi El-Mustansır Billah üzre Moğol kavmi gelüp Bağdâd'ı kabza i tasarrufa alup bu Kâşân'da Aka Bây nâm vezîri hâkim olup eyle imâr eder kim gûyâ Dımışk ı Şâm ı cennet-meşâm eder. Âhir Moğol Pâdişâhı İnçul Şâh Bağdâd'dan bu Kâşân'a gelüp pây i taht ı İnçoliyân olup dahi âbâdân olur. Kavm i Moğolî'de şâhlara İnçoliyân derler ammâ cümle Moğol ı İnçuliyân üç neferdir. Üçü de bu Kâşân'dan İnçul olup üçünü de bu Kâşân'da katl eylemişlerdir. Hâlâ hâric i Kâşân'da bir kıbâb ı serâmed içre medfûnlardır kim Meşhed i İnçuliyân ı Moğol deyü ma‘rûfdur. Ammâ niçe târîhde bu kavm i Moğol lisânı üzre bu şehre Kışvân derler. Lisân ı Ekrâd'da Keşân derler, lisân ı Hindî'de Kejdimân ya‘nî akreb diyârı, lisân ı Arab'da Kâsibân ya‘nî kâr idiciler derler. Lisân ı Çağatay'da Keşân-bür derler. Lisân ı Pârsîde Kâşân ve Kaşân derler. Zirâ kaf ve kâfın birbirlerine kurb ı mahreci vardır. Ammâ niçe efvâh ı nâsda Kâşiyân ve Kasıyân {derler}. Ammâ lûgat i sahîhi Kâşân'dır. Zîrâ ism i kadîmi şehr i Kılmân'dır. Ba‘dehû Hârûnu'r-Reşîd hurmesi Zübeyde Hanım dörd yüz elli iki haftada itmâm etdiğinden lafz ı Kâşân 452 add olunduğundan vech i tesmiyyesi oldur kim Kâşân dediler. Ba‘dehû sene 791 târîhinde Timur Hân ı pür-zûr melik i Irâk oldukda de’b i Timur Hân ol idi kim her diyârı harâb ederdi. Ammâ bu Kâşân'a yazığı gelüp oğlu Ya‘kûb Şâh'a ihsân edüp pây ı taht oldu. Ammâ sene 954 târîhinde Süleymân Hân fermânıyla Şâh İsmâ‘îlzâde Elkas Mirzâ-yı eşhâs bu şehr i Kâşân'ı ve Kum ı Hemedân'ı harâb edüp ol asırdan berü hâlâ ol kadar ma‘mûr olmuşdur kim [322a] deryâda katre ve güneşde zerre kadar tahrîr idelim. Der-beyân ı eşkâl i kal‘a-i kadîm i Kîn i Kâşân ı azîm İbtidâ bu şehri imâr eden Minûçehr'in binâsı kal‘a i Kîn'dir. Şehr i Kâşân'ın zâhirinde bir sahrâ yı vâsi‘de cânib i kıblesi kûh i Kîn kapândır kim eflâke ser çekmiş bir kûh ı ser-bülend i Kîn i Kapân'ın dâmeninde iki fersah arz ı ba‘îdede bir çemenzâr u lâle-ızâr ve gül i gülistânlı ve bâğ u bostânlı fezâda şekl i murabba‘dan tûlânîce vâki‘ olmuş bir gûne hâk i pâk i tîn inşâ olunmuş bir kal‘a i ra‘nâdır kim mutarraş seng ile binâ olunmuş kal‘alardan metîn bir gûne hısn ı hasîn ve sedd i kemîn kal‘a i Kîn'dir kim gûyâ kal‘a i Mağosa-yı Kıbrıs'dır. Dâ’iren-mâdâr cirmi on üç bin yedi yüz hatvedir. Ammâ bu hisâb kal‘a dîvârı üzre add olunmuşdur ammâ taşra handak kenârınca kâmil on sekiz bin adımdır ve gâyet amîk handakı vardır. Ka‘r ı handak eyle pâkdir kim hâr ı hâşâk-ı nebâtât [u] giyâhâtdır, bir ahşeb-i menbût değildir. Ve cümle rûy ı dîvârı bârân ve âfitâbdan fenâ bulmasın içün serâpâ Horasânî ve kîr-i cıbıs ile sıvanmış beyâz incü-misâl kal‘a i pür-meâldir. Dîvârının kaddi ka‘rdan seksen zirâ‘ ı melikîdir ve arzı yigirmi zirâ‘ arîzdir. Üstünde niçe süvârîler çevgân lu‘bedebâzlığı ederler. Ve cümle ( ) kapulardır. ....................(1.5 satır boş).................... Derûn ı kal‘ada cümle ( ) aded hâk i pâk ile mestûr hâne i ma‘mûrlardır ve gâyet şîrîn ü müzeyyen hânedânlardır.
....................(1 satır boş).................... Der-beyân ı hâkimân ı Kâşân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve âbâdân ı cevâmi‘hâ-yı Kâşân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve medâris i âlimân ı müderrisân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mekteb i püserân ı tıflân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve tekyegâh ı âşıkân ı sâdıkân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve çeşme-sâr ı âb ı revân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve selsebîl i atşân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve ayn ı câriye i hayvân: Bu Kâşân'ın cümle âb ı revânları kûh ı Kîn i Kapân'dan gelüp nehr i Dünyâsîr ile bir olup şehrin cümle imâretlerin reyy edüp ve cemî‘i bâğ u gülistân ı İremlerin saky edüp iner, nehr i ( ) ( ) ( ) ( ) Ve çâh ı mâ i hânedân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve esmâ i mahallât ı büldân: ....................(1.5 satır boş)....................[322b] Ve sarây ı kibâr ı aka-yı nökerân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve sarâyhâ-yı kârbân ı revân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hân ı hâcegân ı sevdâgerân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mihmânhâne i bî-kesân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve çârsû-yı bezzâzistân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hammâm ı dilküşâ-yı tâhirân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve âlüftegân ı kibâr ı a‘yân: Cümle halkı Şâfi‘îyyü'l-mezhebdir ammâ cümlesi Şî‘îyân ve Sünniyânlar ve muhibb i Hânedânlardır. Kemâl akay ....................(1 satır boş).................... Ve ulemâ-yı tabîbân ı hâzıkân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve cerrâhân ı fâssâdân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve sulehâ-yı meşâyihân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve na‘t ı mü’ellif [ü] şâ‘irân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mazanne i e‘azze i kirâmân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve reng i rûy ı pîr u cüvân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mahbûbe i mahbûbân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hevâ-yı nesîm i câvidân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve âbâdân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve ahâlî i lisân ı Fârisî-hân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve kaba-yı merdân ve kaba-yı nisvân: ....................(1.5 satır boş)....................[323a] Nâmhâ-yı merdân u nâmân ı zenân: ....................(1.5 satır boş).................... Esmâ i çâkerân ve nâmân ı kenîzekkân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve ekâlîm i arz ı beled i büldân: Bi-kavl i Hâkim i kudemâ Batlamyus bu şehr i Kâşân on dokuzuncu iklîm i örfiyyede bulunmuşdur. Arz ı beledi ( ) ( ) ( ) ve atvel i nehârı ( ) sâ‘at ve ( ) derece ve ( ) dakîkadır. Ve tâli‘ i binâ-yı imâristân: Bu şehr i Kâşân'ın tâli‘ i burc ı imâreti be-kavl i Monlâ Kulga Şâh üzre burc ı akrebde bu şehir vâki‘ olup beyti Mirrîh i mâî olduğundan akrebi çokdur ve Mirrîh-sıfat halkı hûnîdir ve cengâverlerdir. Ve binâ-yı kenîse i kıssisân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve memdûhât ı sanâyi‘ât: Ve cümle ahâlîsi ehl i kâr ı dükkânçedir kim Kâşân'da işlenen âlât ı harbe müte‘allık silâh âvânî Diyârbekir'de ve Cıska şehrinde işlenmek ihtimâli yokdur. Bu şehir halkı yed i tûlâların ayân etmişlerdir. Ve kâr ı kisb i ricâlât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hubûbât ı mahsûlât: ....................(1.5 satır boş).................... Sitâyiş i me’kûlât: ....................(1.5 satır boş).................... Der-medh i müsmirrât: Cümle meyvesi memdûhdur illâ âlû yı nehârîsi bat beyzası kadardır ve meleçe ve Abbâsî emrûdu memdûh ı Irâk-zemîndir ve kameri ve mışmışı gâyet âbdâr ve lezîz kaysıdır kim gûyâ Hamevî i Şâm'dır.( ) Der-vasf ı envâ‘ i meşrûbât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve imârât ı it‘âm ı zülbiyyât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mesîregâh ı bâğ ı İremezât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve aded i cinân ı bâğavât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve tetimme i şehrengîz i külliyât: Evvelâ bu Kâşân'da akreb [ü] kejdüm vefret üzre olduğundan ba‘zı müverrihân ı Acem şehr i Kejdüm nâmıyla bu şehri yâd ederler. Eyle akreb olur kim her biri gûyâ Rûm'un bahrinde olan yengeç hayvânı kadar olur. Kaçan kim dümmin kec kılup zemînde olan haşerâtları sayd etmeğe gitdikde keler gibi seğirdüp şikâr alır. Katırı tırnağından ve deveyi tabanından soksa emân u zamân vermez, helâk eder. Hikmet i Hudâ Hârûnu'r-Reşîd hurmesi bu şehri âbâdân etdikde bir kehene i cihân-bân bulup bu akreb içün bir tılsım edüp Navan nâm deyrde defn edüp ol tılsım üzre ilm i vefk ile "Müsâfirem müsâfirem" hattı tahrîr olunmuşdur. Hâlâ bir ehl i beled ve bir garîbü'd-diyâr ı nâ-beled bu şehre girdikde üç kerre "Müsâfirem" deyü nidâ ederek şehre girer. Bi-emrillah kendüye bir zarar isâbet etmez. Böyle bir mutalsamdır. Hatta Baba Abdî i Horasânî [323b] refîkımız Anadolu diyârında Balıkesri şehrinde pire derdinden müteezzî oldukda pire içün bir şikâyet-âmîz Nâme i Bergûs edüp bu Kâşiyân'ın akreblerin esnâ-yı ebyâtda yâd eylemişdir. Ebyât ı Bergûsiyye: Ne pire her biri bir zerk idici dîv i hücûm Ne pire bilmez amân, vermez amân câna kıyar Pire bir heybet ile halka hücûm eyledi kim Dîv bu yerde eğer bâğlasalar ide firâr Kâşiyânlı diyeler akrebe rahmet her bâr Olsalar muhbir eğer bu pireden ehl i bihâr Balıkesrî'de Hudâ ıydiyye kılmazsa meded Pireler anı şehîd eyleyeler zâr [u] nizâr. ....................(5 satır boş).................... Evsâf ı ziyâretgâh ı mülûk ı selef i selâtîn i Kâşân
Evvelâ Basra'yı bizzât Hazret i Ömer radıyallâhu anh Havâriciyân destinden feth etdikde cümle Ashâb ı kirâm ile Hâlid b. Velîd bu Kâşân üzre geldiklerinde ceng i azîm edüp niçe yüz Sahâbe i kirâm ve Muhâcirîn [u] Ensâr ı benâm bu taht ı Kâşân'da şehîd olmuşlar. Âhir ı kâr Kâşân'ın fethi Esved ibn Mikdâd eliyle feth olup niçe sene dest i Ashâb ı güzînde olmağile imâr olup niçe bin Ashâb ve niçe bin evlâd ı Sahâbe i kirâm Karâke i Arab nâb bir mahalde medfûnlardır kim cümle kıbâblarıyla ve seng i mezârlarıyla merkad i pür-envârları zâhir ü bâhirdir ve ziyâretgâh ı erbâb ı dilândır. Andan ziyâret-i, ....................(2.5 satır boş).................... Bu şehri seyr [ü] temâşâ edüp cânib i şarka âbâdân kendler ubûr ederek ( ) sâ‘atde, Menzil i kend i Zülyezen: İki bin hâneli ve câmi‘li rabta i zîbâdır. Andan yine taraf ı şarka, Evsâf ı şehr i hâsıl ı Hindîvân, ya‘nî medîne i Cerbân Kan; {Mevlûd i Nebî'nin} sene 6 târîhinde bânîsi Enûşirvân ı âdil ümerâlarından Hâtem i Tay yi Arabî'nün karındaşı Emîr Cerbân Kan binâsı olduğundan Cerbân Kan nâmıyla meşhûr bir şehr i ma‘mûrdur. Kavm i Moğol bu şehre Kan derler. Lisân ı Çîn'de kan hâkime derler. Hâlâ bu şehr i Cerbân Kân, hâk i Irâk'da ve hükm i Şâh ı Acem'de Kâşân eyâletinde başka sultânlıkdır kim bin güzîde nökere mâlikdir. Sûru harâbdır ammâ şehri imâr ı kâmyâbdır. Medînesinin cümle etrâfı handak hafr i türâbdır ve cânib i eknâfı çâr-deh bâbdır. Derveze i Kâşân ve derveze i şehr i Sâve ve derveze i şehr i Rey ve derveze i şehr i Demâvend ve derveze i Bağdâd ve derveze i şehr i Deylem ve derveze i şehr i Şehribân ve derveze i Isfahân ı nısf ı cihân ve derveze i Derteng ve derveze i şehr i Kum ve derveze i şehrü'l-Mut ve derveze i ( ). Hulâsa i kelâm cümle on dörd kapusu vardır. Bu kapular dâhilinde olan bir şehr i müzeyyendir kim cümle yedi bin hâne i âbâdândır. Ve cümle yetmiş mihrâbdır ve câmi‘ vü hammâmları ve hân ve çârsû-yı bâzârları gâyet ma‘mûr u müzeyyendir. Ve cümle halkı Şî‘îlerdir . Ammâ ârifân ı zarîfân ı Acem deyü add olunsa bu şehir halkının zarâfeti ve letâfeti ve hoş-hûlukları yâd olunur. Cümle nüktedân ve nükte-şinâsân ve Fârisîhân şu‘arâ-yı merd i Hudâları vardır. Husûsan sıbyânı gâyet necîb ü reşîd olurlar ve mekteblerinde hurûf ı hecâyı bu minvâl üzre kırâat ederler. Diyâr ı Acem'de tilâvet olunan hurûf ı teheccidir Evvelâ,
Elif, be ile elâ eblü elâ el ülüli ele üb. Be, be ile belâ beblü belâ bel bülü ve lî bül büb. Te, te ile telâ tetül ve telâtül tülüli tetül tüt. Se, se ile selâ sesül ve selâ [324a] sel selli sel süs. Cim, cim ile celâ cecil ve celâ cel cülüli cül cüc. Ha, ha ile halâ hacel ve halâ hah huhuli hah huh. İlâ âhirihî. Yigirmi dokuz aded hurûf ı hecâ bu gûne tilâvet olunur. Ammâ hurûf ı hecâ i‘râb ı mu‘cemesiyle böyle okunur: Elif zeber zîr î peş û. Be zeber be zîr bî peş bû. Te zeber te zîr tî peş tû. Se zeber se zîr sî peş sû. Cim zeber ce zîr ci peş cû. Ha zeber ha zîr hî peş hû. Hı zeber ha zîr hî peş hû, ilâ âhirih, bu gûne okunur. Ve bu ahâlî i şehr i Cerbân Kan nice gûne ulûm ı acîbe ve garîbe ve felsefiyyâta mâliklerdir ammâ zâlimler gâyetü'l-gâye Şî‘îlerdir. Cümle halkı kalemkârî ve halkârî iki peşli haftân giyüp başlarında tâc-ı Revâc ve pâylarında yeşil don ve yeşil kîmhat-ı pây-pûş ı mihâc giyerler ve ekseriyyâ halkı ilm i edvâr üzre hânendelerdir kim her biri ayş u tarab mahallerinde destine müdevver dâ’ireyi alup on iki makâm ve kırk sekiz terkîb ve yigirmi dörd usûl ile savt ı hoş-elhân ve fasl ı makâm ı Isfahân etdikde istimâ‘ eden yârân ı hâzırân hayât ı câvidân bulur. Ekseriyyâ murabba‘ât u kâr ü nakş tasnîfâtları tarz ı Horasân üzre beste olunup ekseriyyâ güfte ve besteleri bu sûret şehrengîz kelâmlarıdır. Makâm ı sabâ, usûleş evfer beste i kara karçığa: Tebrîzin bâğı güzel hey cânım Bâğçesi dağı güzel ey zâlim İşittim ki rakîb ölküpdür ol zâlim Dahi hûb[b] dahi güzel ey cânım deyü hoş âvâz ile okurlar. Ve makâm ı Irak'da usûleş semâ‘î tarz ı Luristân üzre hânendelik etdiklerinde âdem hayrân ı Irâk olur. O semâ‘î budur: Ne hevâ-yı bâğ ı sâz Ne kenâr kişt mârâ Heme hayretem be-dihkân Hemedân behişt-i mârâ Dergüzîn behişt mârâ Şehribân behişt mârâ Dir dir ten nî tânâ dir ney Dillere dillere tâney tâney tâney tâney tâney. deyü âğâze edüp kûşe-be-kûşe sohbet i hâs ederler. Eğer bu şehrin erbâb ı ma‘ârifin ma‘lûmumuz olduğu mertebede ta‘rîf ü tavsîf etsek başka bir müdevven olur. Ve ilm i usturlâba mâlik olan Monlâ Hudâdâd ı Kirmânî kavli üzre bu şehr i Cerbân Kan 19'uncu iklîm i örfiyyede bulunup arz ı beledi ( ) ( ) ( ) ve atvel i nehârı ( ) sâ‘at ve derecedir. Ve tâli‘ i imâreti burc ı mîzânda ve beyt i zührede ve hâne i hevâyîde bulunmuşdur. Anınçün halkı mîzân üzre i‘tidâlâne hareket ederler kim burc ı mîzân gibi beyne beyne geçinirler. Ve beyt i zühre olduğundan cümle halkı rakkâs u hânende vü sâzende ve cümle sağîr ü kebîri hevâyîlerdir. {Ve müverrihân ı nâzikân ı Acem; bu şehrin âbdâr karpuzu bisyâr olmağile bu şehrin ismine şehr i Hindîvâne demişler ve sâ’ir müsmirrâtları hadden firâvândır}. Yüklə 7,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|