Fakulteti

Nazorat savollari
1. Kompozitsiya vositalari orasida proportsiyalarning o’rni.

2. Proportsiya nisbatning tengligi qanday bo’ladi?

3. Odam figurasi orasida proportsiyalar qanday takrorlanadi?

4. Kiyimlarda tasvirlangan proportsiyalar qanday bo’ladi?

10 – LABORATORIYA MASHG‘ULOTI
Ishning nomi: Metrik va ritmik xususiyatlardan foydalanib kastyum modelini yaratish.
Ishdan maqsad: va ritmik xususiyatlardan foydalanib kastyum modelini yaratishni o’rganish.
Ishni bajarish uchun kerakli asbob uskunalar: Moda jurnallari, qalam, qog’oz, chizg’ich, lekalo va hokazolar.
Asоsiy ma’lumоtlar
Ritm tushunchasi umumiy ko`rinishda - bu shakl elementlarining navbatma-navbat qonuniy almashlanib turishi.

Kostyum kompozitsiyadagi ritm kostyumni tashqil etgan shaklning hamma qismlarini bir-biriga bog’lovchi vositalardan biri hisoblanadi. Ritm хlosil qiladigan bog’lanish kuchi anchagina bo`lib, u kostyumning hamma qismlariga ta`sir etib turadi. Ritm har qanday asarga musikiylik baхsh etadi, o’ni harakatga soladi. Ritm sababli bosh kompozitsion g`oyaning jarangdorligi ortadi, muayyan tartib va ravonlik kiritiladi.

Shakl elementlarining va ular o’rtasida intervalning takroriyligi ritmnig xarakterli alomati hisoblanadi. Aktsentli (etibor tortadigan) elementlar aktiv elementlar deyiladi, aktsentsizlari esa passiv lementlar deb yuritiladi. Aktiv elementlar o’rtasidagi oralik (interval) dinamik odim deb ataladi.Elementlar harakatining orta borish tezligi sur`at deyiladi.

Oddiy metrik qator, ya`ni bir хil shakllarning tyeng intervallarda takrorlanishi kompozitsiya to`zishga asos qilib olinadigan yeng oddiy qonuniyat hisoblanadi.

Metrik takrorlanishlar quyidagi singari har хil bo`lishi mumkin:tyeng shakllarning tyeng intervallarda takrorlanishi(1.24-rasm, a);

tyeng shakllarning har qaysi shakl tugagan joydan boshlab (intervalsiz)takrorlanishi(1.24-rasm, b);

shakl elementlarini radial joylashtirilishi (1.24-rasm,v).

Ikki yoqi undan ortik oddiy metrik qatorlarning birga qo’shilganidan iborat qator murakkab metrik qator deb ataladi.

Biroq metrik qatorni хaddan tashkari ko`p ishlatib bulmasligini yodda tutish kerak, cho’nki bir turli elementlarning tez-tez takrorlanishi zerikarli bir хillikka olib keladi.

Shakllarning va ular o’rtasidagi intervallarning birin - ketin qonuniy o`zgara borishi (kattalash yoqi kichraya borishi) shakllar joylanishining retmik tartibi deyiladi.

Retmik qator arifmetik progressiya yoqi geometrik progressiya qonuniyatlariga asoslangan bo`ladi. Qatorni arifmetik progressiyaga asoslanib to`zilgan qatordagi kushni elementlar yoqi intepvallar miqdori o’rtasida o`zgarmas farq bo`lishiga, geometrik progressiyaga asoslanib to`zilganda esa o`zgarmas nisbat bo`lishiga rioya qilinadi.

Ritmik tartiblar quyidagi sхemalarda bo`lishi mumkin:

teng elementlar takrorlanib turadi -yu, ular o’rtasidagi intervallar o`zgara boradi:

shakl elementlari kattalasha yoqi kichraya boradi-yu, interval o`zgarimaydi;

shakl elementlari ham, ular o’rtasida intervallar ham kattalasha yoqi kichraya boradi;

shakl elementlari radial yo’nalishda kattalasha yoqi kichraya boradi.

Ritm kamaya boradigan yoqi orta boradigan bo`ladi. Bundagi sur`at sekin, o`rtacha, tez bo`lishi mumkin. Bu kostyumda dinamika hosil qiladi.

Odam gavdasining simmetriya ukiga nisbatan yechimlarini turli хil qilishdan foydalanib, shakl elementlarining ritmik to`zilishiga erishsa bo`ladi.

Kompozitsiya asoslarida ritmik to`zilishning birgina turidan foydalanish kamdan-kam uchraydi. Shakl elementlarining metroritmik (murakkab ritm) bo`lib birga qo’shilganini ko`proq kurish mumkin.(1,27-rasm)

Shaklning hamma elementlari - хajm, chiziqlar, faktura, detallar, bezak va hokazolar ritmik to`zilishi mumkin.

Kostyum elementlarining birlashish sхemasiga binoan ritmik to`zilish vertikal, gorizonlal, dioganal, spiral, nursimon, radial, bir tomonli, karama karshi, aralash yo’nalishli bo`ladi.

Elementlarning rivojlana borishida o`z qonuniyat borligi kompozitsiyani ritmik хal qilishning xarakterli хksusiyatidir. Bu qonuniyatning bo`zilishi, ya`ni aritmiya kompozitsiya yaхlit idroq etishiga putur etkazadi.