Filologiya fakulteti

Spontan  o„zgarishlar  tovushlarning  kombinator  o‗zgarishlari  natijasida 

emas,  balki  ichki  sababiyatga  ko‗ra  vujudga  keladigan  tovush  o‗zgarishlaridir. 

Misollar: 

Namang.suyag//ad.orf.suyak, 

Namang. 

terig//ad.orf. 

tirik, 

jl. 

g‘arg‘a//ad.orf.qarg‗a, Marg‗.odog‘-оdoq, Namang. Qirg‘-qirq. 

 

Eliziya—unli  va  undosh  tovushlarning  tushib  qolishi  tubandagi  holatlarda 

uchraydi:  

 

1)so‗z  o‗zak-negizida  (alohida  talaffuz  qilinadigan  o‗zak-negizlarda):jl. 

xardar//Toshk.  xardor//Namang.  хoddor//ad.orf.  xaridor;  jl.  hamiyat

//ad.orf.  ahamiyat;  jl.  hamsha

ikki. 

2) so‗zo‗zak-negizlarida qo‗shimchalar qo‗shilganda: jl. ballar

Ikki  unli  tovush(o‗zak-negiz  oxiridagi  va  affiks  boshidagi  unlilar)  yondosh 

kelganda  ham  yuqoridagiga  o‗xshash  hodisa  vujudga  keladi.  Misollar:  jl. 

iki+ov>ikav //ad.orf.ikkov; yl. olti+ov>oltov /ad.orf. oltov. 

 

So‗z  oxiridagi  unli  tovushning  to‗la  reduksiyaga  uchrashi  o‗zbek  adabiy 

tilda, y-lovchi hamda j-lovchi shevalarda mavjud. Yuqori ko‗tarilish lablanmagan 

unli tovushlarning reduksiyasi ko‗pchilik o‗zbek shevalari uchun xos. 



 

ba‘zi  ikki  bo‗g‗inli  so‗zlar  oxiriga  unli  tovush  bilan  boshlanuvchi  affiks 

qo‗shilganda,  ikkinchi  yopiq  bo‗g‗indagi  unli  tushib  qoladi:  yl. 

қорoн>қорнo>қоннo,  бурун>бурнo>бунн  yoki  мурун>мурнo>муннo, 

бойун>бойнo yoki мойун>мойну 



  ikki  so‗z  birgalikda  talaffuz  qilinganda  (sandxi  holatda)  ikki  xil  fonetik 

hodisa yuz beradi: 

  a) agar ikkinchi so‗z unli bilan boshlansa, birinchi so‗z oxiridagi unli tushirilib 

talaffuz etiladi: jl. алтайғача<алтқайғача, джқлкқчинда<джқлкқичинда. 

   b)  agar  ikkinchi komponent  undosh  tovush  bilan  boshlansa ham, birinchi  so‗z 

oxiridagi 

unli 

talaffuz 

qilinmaydi: 

jl. 

ekkozungdi

nardjaqa

---

17 

 

-o‗zak-negiz yoki affiks boshidagi undosh tovushlar tushib qoladi: 

a) h: jl. aydaymiz

 b) sh: jl. isha

v) dj: jl. iyit

g) l: jl. bizer

-so‗z o‗rtasida undosh tovushlar tushiriladi: 

a) h: she:er

b) g‗: jl. ulum

 v) v: jl. su:uq

g)  i:na

d) y: jl. kolek

e) p: jl. juqa

y) t: jl. otuz

j) d:jl. taradi

-o‗zak-negiz yoki affiks oxirida undosh tovushlar tushib qoladi: 

a)h: jl. guna

b) v:su:

v) k: jl. kichi

g) d: balan