Güney azərbaycan folkloru I kitab təbriz, Yekanat və Həmədan ərazi­lərindən

Hamam vəsaili və işlənən rüsumat
Hamamda işlənən vəsail bunlardan ibarət idi: bir böyük mis tas, ağzında bir çel tas, içi yazılı bir kiçik tas, bir məcməyi, lif və daraq qoymaq üçün birayaqlı sini, alta salmaq üçün kilim, tirmə süzəni ki kilimin üstündən salınır, tirmə boxça ki üstünə mirvari tikərdilər, paltarı onun içinə bükərdilər. Mərmər daşdan ayaq altı olardı ki, ayağa həna qoyanda, ayaqları onun üstünə qoyardılar. Ayaq daşının üstü qızıl, ya gümüşlə bəzədilmiş, ya da sadə olardı.

Xanımların boxçalarını qulluqçuları çiyinlərində aparardılar. Hamamın qapısında boxçanı camadara təhvil verərdilər. Xanım hamamın içinə girəndə suçu gəlib vəsaili içəri aparardı və tası su ilə doldurub hazır qoyardı. Xanım içəri girəndən sonra hamamda tanış adam görsəydi, aparıb bir qab su o adamın çiyninə töküb deyərdi: “Həmişə təmizlikdə”. O da ayağa durub təşəkkür edərdi. Bir atalar sözü də bu barədə var: “Hamam suyuyla dost tutur”. Hamamda dəllək də olardı, o, bir həcəmət ilə ülgüc torbaya qoyub belinə bağlardı. Uşaqlar həcəmət qoymaqdan və xəzinədən qorxardılar. Analar uşaqlarına müxtəlif şeylər boyun olardılar ki, onların sözünə baxsın. Həcəmət almaq üçün əvvəl uşağın başına sabun çəkərdilər. Onun köpüyü uşağın gözünü tutardı. Bu zaman dəllək həcəməti yapışdırardı uşağın kürəyinə. Sonra sorup qoparardı. Bu vaxt uşağın naləsi göyə qalxardı. Həcəmət qoyan ülgücnən çırtardığı yerdən üç-beş şüşə qan alardı. Xəzinənin suyunu ayda bir dəfə boşaldardılar.

Hamamın xəzinəsinin suyundan iki dəfə istifadə edərdilər, bir hamama girərkən çirkləri islanmaq üçün, bir də suya çəkil­mək üçün.

Çimən yerdə özlərindən kiçik xanımlar onların başına su töksəydi, onun əvəzində qızlarını yollardılar ki, əvəzində o xanı­mın başına su töksünlər. Əgər qızları yanlarında olmasaydı, dəlləyi yollardılar. Təzə gəlin hamamda ərinin bibisini, ya xala­sını görsəydi, soyunmazdı. Əyləşərdi ki, onlar çıxandan sonra gedib yuyunsun. Amma əgər lapdan varid olsaydı və onların birini içəridə görsə idi, birçəklərini və saçların açıb, gözəndəlik kimi üzünə tökərdi, bir cam su aparıb tökərdi bibi və ya xalanın başına. Sonra da gəlib hamamın xəlvət yerində əyləşərdi. Dəllək gedib orada onu yuyundurardı.

O zaman xan və naib arvadları tez-tez hamama varid olar­dılar. Əgər hamamda bir nəfər onların üstünə su sıçratsa, ya da hörmətsizlik eləsə idi, o xanım dəlləyə əmr edərdi ki, fitəni eşib, suya bassın. Sonra onlar o adamı döyərdilər.