HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

Ət­mək - çö­rək:
Bir qü­rab en­di hə­va­dən dər-za­man,

Süf­rə­dən bir ət­mə­gi qap­dı rə­van.

"Ət­mək" sö­zü "Di­va­ni-lu­ğat it-türk"də ("ep­mək" və "et­mək" şək­lin­də - 70, 175, 188), Qüt­bün "Xos­rov və Şi­rin" əsə­rin­də və baş­qa əs­ki türk­dil­li mətn­lər­də (75, 395, 76, 269), elə­cə də Azər­bay­can ya­zı­lı abi­də­lə­ri­nin ço­xun­da iş­lən­miş­dir (29,19 ;35,15 ;38,14). "Şü­hə­da­na­mə"də bu sö­zə "ek­mək" (121) şək­lin­də rast gə­li­rik. Ha­zır­da di­li­mi­zin ək­sər şi­və­lə­rin­də bu söz "əp­pək" şək­lin­də iş­lə­nir. "Ət­mək" sö­zü çağ­daş türk və qu­mıq dil­lə­rin­də "ek­mek" ta­tar və baş­qırd­ca isə "ik­mək" şək­lin­də iş­lə­nir (75, 395).

Ge­yə­sü - pal­tar:
Həm ye­nə ge­yə­sü­lə­ri­n al­dı ələ,

Dər­di-di­li ol zəman gəl­di di­lə.
"Ge­yə­si" sö­zü ey­ni məna­da "Oğuz­na­mə"də və "Şü­hə­da­na­mə"də iş­lən­miş­dir (54, 219; 219, 197b). XIV-XVIII əsr­lə­rə aid türk­dil­li ya­zı­lı abi­də­lər­də də bu söz qey­də alın­mış­dır (166, III, 1582-1584).

Gidərmək - yox etmək, aradan qaldırmaq, ğötürmək:
Həm dəxi bu vaqiənin hörməti,

Bu zəifədən gidər bu zəhməti.
"Gidərmək" sözü eyni mənada "Kitabi- Dədə Qorqud"da (33, 36,112) və "Şühədanamə"də işlənmişdir (bax:48, 129). Bu leksem "Orta Asiya təfsirin"də də işlənənmişdir (68,176) V.Radlov da "gidərmək" sözünü qeydə alaraq onun "qovmaq", "yox etmək” mənalarını göstərmişdir (80, II, 1623).

Xan­ca­ru - ha­ra, ha­ra­ya:
"Pəs, ye­nə de­dim ki, ey ata, de­gil,