Xancarudadır atam, bir söyləgil".
"Xancaru" düzəltmə sözdür və "xanca+ru" tərkib hissələrindən ibarətdir (76). Qeyd etdiyimiz kimi, -ru şəkilçisi sözlərin sonuna artırılaraq istiqamət bildirir. Maraqlıdır ki, "xancaru" sual əvəzliyi əski türk mətnlərində yalnız "qanca" şəklində, yəni -ru şəkilçisiz işlənmişdir (70, 418). Orta əsrlərə aid türkdilli yazılı abidələrdə isə sözün hər iki şəkli işlənsə də, "qancaru" üstünlük təşkil edir (17,86;76,61,76;108,IV,2202-2207). Deməli, "qancaru" sual əvəzliyi ilk öncə "qanca" şəklində işlənmiş və -ru şəkilçisi sonradan ona əlavə edilmişdir. Maraqlıdır ki, sözün "xancaru" şəklinə yalnız Azərbaycan ərazisində köçürülmüş əlyazmalarda - "Əsrarnamə"də (38, 91), "Şühədanamə"də (121, 178a), Nəsimi divanı (39, 403) və Həqirinin "Leyli və Məcnun" məsnəvisində (bax:38, 125) rast gəlirik. Prof.Ə.Nəcib "oğuz şairi Qazi Bürhanəddinin" divanında da sözün "xancaru" adi şəklində işləndiyini adi qeyd edir (76, 76). "Dastani-Əhməd Hərami"də isə bu söz "necə" mənasında işlənmişdir:
Dedi, bunlar əgər bizdən olaydı.
Bu vaxtın qancəri seyran qılaydı (16, 21).
Dilimizin qərb qrupu şivələrində bu söz "hancarı", "həncəri" şəklində yalnız "necə" və "nə cür" mənalarında işlənir (2, 247).
Tərcümədə işlənmiş "busqu"-pusqu, "qamu"- hamı, "dabşurmaq"- tapşırmaq, "dərləmək"- tərləmək, "dutmaq" - tutmaq, "iyə"- yiyə, "şimdiy//imdi"- indi, "soymaq" - soyunmaq, "topraq" - torpaq, "uyxu" - yuxu, "urmaq" - vurmaq, "yügrük"-"yüyrək", "xanı"- hanı, "xanda"- harada, "xansı"- hansı və s. sözlər də bu qəbildəndir. Bu sözlərin çoxu başqa yazılı abidələrimizdə də eynilə Həzininin "Hədisi- ərbəin" tərcüməsindəki şəkildə işlənmişdir (403; 38,46, 47, 48, 58, 67, 70; 39,167 ; 59, 56-70).
Dostları ilə paylaş: |