HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

İr­mək/iriş­mək - yet­mək, ye­tiş­mək, çat­maq:
Bi­zə, ey fəx­rul-qi­ya­mət, bir mə­dəd,

Ca­nı­mı­za ir­di afət, bir mə­dəd...

Bə­zi­si­nün kök­sü­nə iri­şə həm,

Dur­ma­dın ya­xa bu­la­rı dəm­bə­dəm.
Qə­dim türk söz­lə­rin­dən olan "ir­mək/iriş­mək" feli də is­tər əs­ki türk­dil­li mətn­lər­də (98, 177; 90, 126; 103, 298), is­tər­sə də Azər­bay­can əlyazmalarında və türk­dil­li ya­zı­lı abi­də­lə­ri­n ço­xun­da (16,18 ;38,3a,108,III, 1507-1510) iş­lən­miş­dir. Nə­si­mi di­va­nın­da bu fellə­rin təsir­li şək­li-"irür­mək" və "iriş­dir­mək" də qey­də alın­mış­dır (39, 114). V.Rad­lov bu sö­zün XIX əsr­də di­li­miz­də fəal iş­lən­di­yi­ni gös­tər­miş­dir (80, I, 1463). "İriş­mək" feli bu gün də di­li­mi­zin cə­nub və şi­mal şi­və­lə­rin­də iş­lən­mək­də­dir (58, 30).

İvərmək - göndərmək, yetirmək, çatdırmaq:
Dedi, ey xatun, muni algil rəvan,

Kim sizə sultan ivərdi bu zəman.

Tərk qıldı bu fəna külxanını,

Baqi gülzarə ivərdi canını.
"İvərmək " felinə eyni mənada "Das­ta­ni-Əh­məd Hə­ra­mi"də ("evərmək" şəklində transkripsiya edilmişdir- 16,60). Bu sözə Əhmədinin "Əsrarnamə" tərcüməsində də (əsr, 12b) rast gəlirik. Seyf Sərayinin "Gülüstan" tərcüməsində “ivərmək” sözünün daha əski forması olan "iyə bermək" felinin işləndiyini qeyd edən prof. Ə. Nəcibin fikrincə, bu söz iki tərkib hissədən: "iyə" (yiyə) ismindən və "bermək" (vermək) felindən ibarətdir(76, 110).

"İvərmək " sözü V.Radlovun lüğətində eyni mənada "əvətmək" və "əvərtmək" və "yibərmək" şəkillərində qeydə alıimışdır (80, 531).

Kəzin- dəfə, kərə:
Çünki başı oldı cismindən cüda,

Üç kəzin seyr eylədi meydan ara.
“Kəzin” sözü “kəz” şəklində “Kitab əl-idrak” da,… “Ət-töhfə”də (318), …..eləcə də orta əsrlər Azərbaycan yazılı abidələrinin çoxunda eyni mənada işlənmişdir.
Köşk- qəsr, imarət, saray:
Vardurur hər şəhr içində biqüsur,

Yenə yetmiş min dəxi köşkü qüsur.
Öncə qeyd edək ki, bu nümunədə "köşk" sözü ilə yanaşı, onun ərəbcə sinonimi olan "qüsur" qəsrlər, saraylar sözü də qoşa işlənmişdir. "Köşk" sözü eyni mənada həm qədim türk mətnlərində, həm də orta yüzilliklərə aid Azərbaycan yazılı abidələrində işlənmişdir. Çağdaş ədəbi dilimizdə bu söz "köşk", "budka" mənalarında işlənir.